Morgunblaðið - 18.03.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. MARZ 1988
Aliiæmi og tóbak hættu-
legnstu plágrir nútímans
Landlæknir Bandaríkjanna segir frá voða og vörnum
Eftir ívar Guðmundsson, fréttaritari Morjfublaðsins í Washington
Reuter.
Skömmu eftir að dr. Koop hélt blaðamannafund sinn hélt hann aust-
ur um haf til Lundúna; þar sem hann sat alþjóðlega ráðstefnu um
alnæmi. Ekki er hægt að segja að þar hafi verið kynnt nein gleðití-
ðindi af baráttunni gegn sjúkdóminum.
Landlæknir Bandaríkjanna, C.
Everett Koop, er vígabarðalegur
er hann stígur i stólinn til að
þeyta herlúðra voða og varna
gegn alnæmisýkinni og tóbaks-
reykingum, sem hann segir að
séu alvarlegustu plágurnar, sem
að mannkyninu steðja í dag.
Klæddur viðhafnarbúningi
æðstu flotaforingja. Virðulegur
með vel hirt vangaskegg. Frjáls-
mannlegur í framkomu og mæli,
vekur maðurinn strax forvitnis-
lega samúð áheyrenda. Síðar
gefst ræðumanni tækifæri til að
skýra frá því, að það sé 200 ára
gömul bandarísk hefð í embætti
hans, að Iandlæknirinn sé ein-
kennisbúinn.„En hann er aldrei
vopnaður", bætir hann við bros-
andi.
Koop læknir er á stöðugum fyrir-
lestraferðum, um þvert og endilangt
landið, eða erlendis, allt frá pon-
tunni í Allsheijarþingi Sameinuðu
þjóðanna, eða á alþjóðlegum lækna-
þingum víða um veröld, þar sem
hann hvetur til alþjóðasamvinnu til
þess að vinna bug á alnæmi, ráð-
leggur ráðstafanir gegn smitun
sjúkdómsins, eða messar í kennslu-
stofum framhaldsskólanna heima
fyrir, þar sem hann telur mesta
þörf og von um árangur meðal
æskunnar í vömum gegn þessari
nýju „svartadauðaplágu" heimsins:
Alnæmi.
Nýlega las Koop landlæknir yfir
blaðamönnum hér í Washington og
efnið var hið sama og fyrr:
Sjúkdómur, sem ekki
virðir landamæri
Ég er nýkominn frá ráðstefnu í
London," segir Dr. Koop, „sem
haldin var á vegum Heilbrigðisstof-
unar Sameinuðu þjóðanna og
breska heilsumálaráðuneytisins.
Þetta var sálfræðileg raun fyrir
marga lækna, sem þarna voru. M.a.
var rætt um ástandið í Mið-Afríkul-
öndum, sem til þessa hafa átt í
erfíðleikum, að birta upplýsingar
um alnæmisástandið hjá sér af
hræðslu við, að sagt yrði: ’Þetta er
staðurinn þar sem sjúkdómurinn
kom fyrst fram í dagsljósið.’
Það reyndist erfitt, að sannfæra
þá um, að þeir eru félagar í al-
þjóðasamvinnu og þar ásakar eng-
inn annan. Það var og sýnt fram
á, að það er betra, að allir vinni
saman í þessu máli en að hver hokri
í sínu homi. Annað mikilvægt atriði
kom fram á þessum fundi,'en það
var, að Kyrrahafsþjóðir, sem í sept-
ember s.l. sögðu: ’Þetta er vestrænt
vandamál, sem okkur kemur ekki
við’ hafa nú gert sér ljóst, að þær
geta ekki komist hjá því, frekar en
aðrir, að sýkin berst til þeirra fyrr
eða seinna," sagði landlæknir.
Tóbakið mesta
vandamálið
„Tóbaksreykingar eru ennþá al-
varlegasta heilsuvandamál almenn-
ings í þessu landi“, segir læknirinn
og kveður 360 þúsund manns deyja
árlega sökum reykinga. En hér
stendur þó von til bóta. Reykingar
fara heldur minkandi. Unga fólkið
er að hætta að byija á að reyking-
um. Ég er vongóður um, að við
gætum orðið tókbaksreyklaus þjóð
um aldamótin næstu. Með þessu á
ég við.að árið 2000 muni engum
manni detta í hug, að reykja siga-
rettur í viðurvist annara.án þess að
hafa fengið leyfi viðstaddra til að
reykja.
„En hið sameiginlega okkar al-
þjóðlega áhugamál nú,“ segir Dr.
Koop, „er veraldarvandinn, alnæm-
ið.
Þessi sjúkdómur virðir enginn
landamæri hvorki pólitísk né né
landfræðileg. Þrátt fyrir þessa stað-
reynd þekki ég til svæða þarsem
menn segja:
„Æ, hvað er að heyra! Þetta er
þeirra vandamál, en ekki okkar“.
Því miður verður þess ekki langt
að bíða, að engin verður óhultur
fyrir plágunni, hvar sem er í heimin-
um'
Ottast mannfall meðal
þróunarþjóðanna
Blaðakona frá Vestur Þýsklandi
ávarpar Dr. Koop og segir:
„Eg get ekki gert að því, að það
hefir hvarflað að mér, að þessar
miklu drepsóttir, sem ganga yfir
heiminn við og við séu aðferð náttu-
runnar til að stemma stigu við of-
fjölgun mannkynsins, sem horfir til
stórvandræða t.d. í Kína. “
Dr. Koop svarar: „Ég á nú bágt
með að trúa því, að nokkur maður,
sem fjallar um heilbrigðismál gæti
látið sér detta slíkt í hug. Það væri
andstætt öllu mannlegu velsæmi.
En þetta hefír verið sagt um hung-
ursneyð, flóð,. jarðskjálfta og
mannskaðaveður. Ég held, að það
sé að búast við meiri gáfum af veir-
unni en hún á til. Hitt er mér ljóst,
að Alnæmið á eftir að leggja mikinn
flölda bama að velli og ungt og
efnilegt fólk, víða um heim, sem
þróunarþjóðimar síst mega missa.
Ég óttast þetta, vegna þess, að
Alnæmið leggst þyngst á ungt fólk
í Afríku, þá verði mikið afhroð
vegna veikinnar meðal þróunnar-
þjóðanna. Verði ekki unnt, að
stemma stigu við plágunni fyrir
aldamótin er voðinn vís. — En gley-
mið ekki hinu, að jafnvel þó hægt
væri að stöðva alnæmið í dag með
einhveiju kraftaverki, þá væri ekki
hægt að komast hjá áframhaldandi
veikindum sökum þess hve með-
göngutími veirunnar er langur. Al-
næmi er ólæknandi. Þegar veiran
er einu sinni komin í blóðið höfum
við enga leið, enn sem komið er og
kanske aldrei, að lækna alnæmi.
Þegar menn sýkjast af kynsjúk-
dómi, t.d. lekanda , þá er sjúklingn-
um gefið fúkalyf, sem læknar sjúkl-
inginn af sóttinni. Sýkin er farin
og kemur ekki aftur nema, að um
nýtt smit sé að ræða.
Eina leiðin til að
forðast veiruna
Breskur blaðamaður spyr:
Hvort er betra til að forðast út-
breiðslu Alnæmis; aðhvetja til notk-
unar smokka, cða ráðleggja skírlífí?
Dr. Koop: „Ég held, að það sé
ekki hægt, að svara þessari spurn-
ingu með einu algildu svari. í hvert
skipti, sem ég er spurður þessarar
spumingar, hvort sem það er á
. læknaþingi, fundi eins og þessum,
af nemendum eða ungu verkafólki,
kemst ég að lokum að sama svar-
inu . . .
— Ég byija á því að benda á,“
segir Dr. Koop, „að til þess, að
vera algjörlega hárviss um að forð-
ast alnæmissmit, þarf fólk að forð-
ast að nota sprautunálar, sem ann-
ar hefur áður notað til að sprauta
í sig fíkniefni.í öðru lagi forðist
kynmök.
Þetta eru góð ráð fyrir nemendur
í gagnfræðaskóla, en það er ekki
eins auðvelt mál fyrir fullorðið fólk,
að fylgja slíkum ráðleggingum út
í ystu æsar — a.m.k þeim síðari.
Þess vegna ráðlegg ég fullorðn-
um, að halda sér við einn kynferðis-
maka af trúmennsku. Þar næst ræð
ég fólki, sem ekki hefír fundið sér
maka, að vanda valið, velja per-
sónu, sem er verðug, eða verðugur,
virðingar þinnar og ástar. Veittu
þeirri persónu það sama, sem þú
sóttist eftir og verið síðan hvort
öðru trú.
Þetta getur bjargað flestum. En
því miður eru margir, sem ekki
fara að þessum ráðum. Við þá, sem
hvorki vilja né geta farið að þessum
ráðum, að eiga eingöngu kynmök
við einn öruggan maka, verðum við
að segja, reyndu að veija þig. Ein- _
asta ráðið til þess er notkun ■.
smokks.
En þess er að gæta, að smokkar
eru ekki algjörlega örugg vemd,
þótt ég verði að viðurkenna, að
smokkurinn er ábyggilegri, en þeir,
sem nota þá. Ástæða þessa orðav-
als er sú, að það er ekki vegna
þess að smokkurinn er gúmmi-
blaðra, sem getur rifnað, sem hann
er ekki fullkomlega öruggur; heldur
hitt, að notendur fara ekki eftir
settum reglum um notkun þeirra.
Fyrsta skilyrðið er því að kenna
fólki að nota þessar vetjur rétt.
Smit berst einungis
með blóði og sæði
Blaðamaður spyr:
„Hvernig á að fara með blóð, eða
t.d. hægðir alnæmissjúklinga?
Hvernig er því háttað í sjúkrahúsum
og hvað ráðleggur þú í því efni?
„Ja, við skulum gera okkur eftir-
farandi ljóst,“ svarar landlæknirinn.
„Alnæmisveiran getur þrifist í svo
að segja í hvaða líkamsvessa
mannsins: támm, slefí, svita, saur
og þvagi. En í þessum vökvum er
veimmagnið ekki nógu mikið til
þess að smita frá sér. Þannig
myndu t.d. venjulegir kossar ekki
vera smitberar. Ef menn leika tenn-
is og snertast blautir af svita eftir
leikinn, berst veiran ekki á milli
þeirra, þótt hún sé í öðmm hvomm.
Þess háttar samneyti hefur enga
smithættu í för með sér, jafnvel
þótt snert sé blóð úr alnmæissjúkl-
ingi — svo framarlega sem maður
hefur ekki opið sár á hendinni, sem
snertir blóðið
Það er eingöngu með blóði og
sæði, sem veiran getur fluttst milli
manna. Þegar smitun á sér stað
með fíkniefnasprautu fer smá gusa
af blóði milli manna, og það er ör-
uggasta leiðin til að senda mikið
magn af veirum frá einum manni
í blóð annars.
Ástæðan til þess, að veiran leyn-
ist í sæði er sú, að í því er mikið
af hvítum blóðkomum, en það er
einmitt í hvítu blóðkornunum, sem
veiran felst.“
Sjúkdómurinn komst að líkindum
fyrst til lands okkar kynvillingum,
en við kynmök þeirra flyst bæði
sæði og blóð manna á milli. Þar er
því um að ræða mikið magn af
veirum, bæði í blóði og sæði. Annað
atriði þarf að taka til athugunar í
þessu sambandi, en það er að veir-
an berst milli karla og kvenna við
hefðbundnar samfarir. Það er erfítt
að segja hve fljótt smitun á sér
stað við kynmök karls og konu. Það
er vitað, að hún á sér stað með
þeim hætti, en rannsóknir eru ekki
nógu langt á veg komnar, til þess
að hægt sé að segja ömgglega hvað
gerist í slíkum tilfellum."
Smitun frá blóði
alnæmissjúklinga
Þegar spurt er hvemig fara skuli
með blóð úr alnæmissjúklingum,
svo öruggt sé, svarar Koop:
„Fara skal með það einsog hvern
annan baneitraðan vökva. En setj-
um svo, að starfsmaður á rannsókn-
arstofu taki blóð úr alnæmisjklingi
með sprautu og setji blóðið úr
sprautunni í tilraunaglas. Þá er
engin hætta á ferðum. Afgangsblóð
í rannsóknarstofum er annað hvort
brennt eða sótthreinsað á venjuleg-
an hátt. Ég vil leggja sérstaka
áherslu á ólíkindi þess, að hjúkmna-
rfólk eða vísindamenn smitist af
alnæmi við vinnu sína í sjúkrahús-
um, eða rannsóknarstofum.
I Bandaríkjunum vinna nú sam-
tals 7 milljónir manns við hjúkmn
og heilbrigðisrannsóknir. Níu þeirra
— segi og skrifa níu — hafa smit-
ast af alnæmi við vinnu sína. Sjö
þeirra hefðu ekki smitast, ef þau
hefðu fylgt settum reglum Smit-
sjúkdómaeftirlitsins í starfi sínu, en
þær vom öllum kynntar og gert að
hlíta fyrir fimm ámm.
Alnæmi berst ekki með
lús, eða flugum
Blaðamaður: „Fyrir nokkru var
grein í þekktu bandarísku tímariti,
þar sem því var haldið fram, að
alnæmissmit bærist með lús og
flugum. Hveijar eru athugasemdir
yðar við það?“
Dr. Koop: „BULL!!“
Blaðamaður: „Jæja, er það nú
alveg víst?“
Dr. Koop: „Ég skil ekki, að virt
tímarit skuli leyfa sér að birta slíkt
óþverraslúður og gaspur. Það er
alls engin sönnun, eða líkindi fyrir
því að lýs, eða t.a.m. moskítóflugur
séu smitberar alnæmisveimnnar.
Nú skal ég segja ykkur sögu:
I Flóridu er svæði, þar sem al-
næmi er hlutfallslega mest útbreitt
í öllum Bandaríkjunum. íbúarnir
em fátækir, aðallega negrar eða
af fólk af spænskum ættum. Það
er mikið um moskítóflugur þarna,
engin flugnanet, en mikið um al-
næmi. Ergó: ’moskítóflugur valda
alnæmi!’
Við rannsökuðum málið vitaskuld
og höfðum tíu manns Við rannsókn-
ir á þessu svæði í marga mánuði.
Ekki eitt barn, sem aldrei hafði
haft kynmök, en óteljandi moskíto-
bit hafði smitast af alnæmi. Enginn
aldraður maður, sem var hættur
kynmökum, en sem var allur út-
stunginn af moskítóflugum hafði
smitast. Þeir, sem höfðu smitast
voru þeir er höfðu haft kynmök við
fleiri en einn maka, höfðu notað
fíkniefnasprautur, eða voru kyn-
villingar. Það hefír verið þrautrann-
sakað, að moskítóflugur bera ekki
alnæmisveiruna meðal manna.
Ég veit ekki mikið um lifnaðar-
hætti lúsarinnar, en þær eru ekki
smitberar alnæmisveirunnar, það
get ég fullyrt," bætti Dr. Koop við.
Háar tölur um
fjölda sjúklinga
Dr. Koop sagði að lokum, að það
væri ekki vani vísindamanna, að spá
tölum um framtíðina, nema að full-
rannsökuðu máli. Það hefðir því
verið beðið í fimm ár með að birta
eftirfarandi spádóma um útbreiðslu
alnæmis í Bandaríkjunum á næstu
ahim:
Árið 1991 er búist við, að alls
verði um 200 þúsund alnæmissjúkl-
ingar í Bandaríkjunum. (Þeir eru
nú taldir um 50 þúsund). Fjögur
prósent þessara 200 þúsunda munu
að líkindum hafa smitast við sam-
farir milli karls og konu.
Alnæmisveiran er ekki
af mannahöndum
Dr. Koop lauk máli sínu með því
að segja eftirfarandi sögu:
„Þið hafið vafalaust heyrt þessa
sögu, sem er talin hafa átt upptök
sín hjá áróðursmeisturum sovésku
leyniþjónustunnar:
’Bandaríkjamenn sköpuðu al-
næmisveiruna til þess að nota hana
sem drápstæki í hemaðarskyni, en
veiran slapp úr hendi hersins." Nú
skal ég hins vegar segja ykkur
sanna sögu um veiruna:
Rússinn Viktor Zanoff er einn
fremsti veirufræðingur í heimi.
Hann er góðviur minn og þegar
hann var hér á ferð í vor fór ég
að stríða honum með því, að þessi
dellusaga hefði verið birt í rúss-
nesku blaði:
’Chick’ — en það er viðurnefni mitt
segir Dr. Koop — ’Chick! Þessi veira
er svo margslungin, að það hefði
enginn maður getað búið hana til.
Enginn nema Guð hefði getað
það’“.
Blaðamaður: „Sagði hann þetta?
kommúnistinn?!"
„Hann sagði það,“ svaraði Dr.’
Kood.