Morgunblaðið - 10.09.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. SEPTEMBER 1988
Stýrði fiskibát og
bæj armálablaði
„S61vangur“, hús Magnúsar Jónssonar. Það stendur enn á sinum
stað við Kirkjuveg.
eftir Aðalstein
Jóhannsson
Fyrir ellefu áratugum og þremur
árum betur var í heiminn borinn á
Geldingaá í Leirársveit Magnús
Jónsson, sem síðar átti heimili í
Vestmannaeyjum um þriggja ára-
tuga skeið og varð þar kunnur
maður og afar vel metinn. Var
hann jafnan í daglegu tali nefndur
Magnús á Sólvangi, en það nafn
gaf hann húsi sínu, er hann reisti
árið 1920 og var hið reisulegasta
eins og myndin hér með greininni
sýnir.
Magnús var mikill kjamamaður
og einstökum hæfíleikum búinn.
Verður í þessari grein leitast við
að segja nokkuð frá lífí hans og
starfí. Nokkrar hliðstæðar greinar
hafa birst hér í blaðinu á síðustu
misserum um gengna heiðursmenn
frá Vestmannaeyjum. Þessum
skrifum virðist hafa verið vel tek-
ið, enda er vitað að lærdómsríkt
er fyrir unga og aldna að minnast
látinna heiðursmanna.
Magnús Jónsson fæddist 1. sept-
ember 1875, sonur hjóna á Geld-
ingaá, Jóns Jónssonar og Kristínar
Jónasdóttur. Ekki var hann settur
til mennta, þótt bókhneigður væri,
en samt sem áður aflaði hann sér
nokkurrar menntunar í æsku, mest
með sjálfsnámi, og þar á meðal
lærði hann að spila á orgel. Þeim
frama náði hann út á kunnáttu
sína, að honum var falin bama-
kennsla í nokkur ár, bæði suður á
Vatnsleysuströnd og austur á
Seyðisfírði.
En sjómennska átti eftir að
verða helzta ævistarf Magnúsar.
Hann mun fyrst hafa ráðið sig í
skiprúm 18 ára gamall og siðan
stundað sjósókn um fjögurra ára-
tuga skeið að mestu óslitið. Þar
af var hann bátsformaður eða skip-
stjóri i 33 ár og þá löngum útvegs-
maður jafnframt.
Það var árið 1902, sem Magnús
settist að á Seyðisfírði og gerðist
aflasæll formaður. Um sama leyti
kvongaðist hann stúlku þaðan úr
kaupstaðnum, Hildi Ólafsdóttur.
Hana missti Magnús eftir 14—15
ára hjónaband frá mörgum bömum
þeirra hjóna. Hún dó tveimur árum
eftir að þau settust að í Vest-
mannaeyjum, en þangað komu þau
haustið 1915. Þá hafði Magnús
reyndar verið þar nokkrar vetrar-
vertíðir, fyrst sem vélstjóri hjá
aflamanninum Bimi Finnbogasyni
og síðan sem formaður á mb. „As-
dísi“, sem var eign verzlunarinnar
Edinborgar, en henni stýrði Gísli
J. Johnsen í umboði Copland &
Berrie. Þá kom það strax í ljós að
Magnús var enginn eftirbátur ann-
arra aflamanna, nema síður væri.
Þá strax óx Magnús mjög i áliti
meðal Vestmanneyinga, og ekki
fór orðstír hans rýmandi með ár-
unum. Hann var gætinn og glögg-
ur sjósóknari, sem mat öryggi
meira en ofurkapp, og í daglegu
Iífí var hann hinn prúðasti og sótti
ekki eftir vegtyllum.
Eftir að þau hjónin Magnús og
Hildur fluttu til Eyja með bamahóp
sinn, fengu þau leigt húsnæði í
svonefndu „Túnsbergi", nýlega
byggðu húsi, sem seinna varð nr.
22 við Vesturveg, og þar bjó fjöl-
skyldan þar til Magnús reisti Sól-
vang eins og fyrr getur. Þá var
reyndar húsfreyjan látin langt um
aldur fram, aðeins 34 ára gömul.
Þau hjónin höfðu eignazt 11 böm,
en fjögur þeirra létust í bemsku.
Við andlát Hildar stóð Magnús
uppi með sjö bama hóp, þijá syni
Aðalsteinn Jóhannsson
og fjórar dætur, og voru flest
þeirra eða jafnveí öll innan ferm-
ingaraldurs. En Magnús kiknaði
ekki undan auknum ábyrgðar-
þunga. Stóð hann með ágætum
að uppeldi og menntun bama
sinna, enda voru þau góðum gáfum
gædd.
Fljótlega eftir komu sína til
Eyja keypti Magnús með öðrum
nýjan mótorbát, sem fékk nafnið
„Gullfoss". Áður en langt um leið
þótti sá bátur of litill, einkum með
tilliti til netaveiða, og var þá keypt-
ur annar stærri, „Pipp“ að naftii.
Sagan endurtók sig og enn fékk
Magnús sér stærri bát í samvinnu
við nýja félaga. Sá hlaut nafnið
„Heijólfur". Þeim bát stjómaði
Magnús siðan um langt skeið, allt
þar til hann hætti formennsku og
þar með sjósókn að mestu árið
1932. Þá var hann 57 ára að aldri
og hafði þá lengi staðið í fremstu
röð valinkunnra skipstjómar-
manna f Vestmannaeyjum. En þótt
hann legði árar í bát fann hann
sér starfsvettvang á öðru sviði og
lét ekki deigan siga. Hann hafði
tekið að sér að halda úti og rit-
stýra blaði eftir fráfall Ólafs sonar
síns tveimur árum fyrr, en Ólafur
hafði stofnað til útgáftmnar eins
og fram kemur hér á eftir.
Hinn kunni athafnamaður í Eyj-
um Gunnar ólafsson konsúll og
alþm. um skeið ritaði minningarorð
um Magnús á Sólvangi í blað hans
„Víði“, og skal hér tilfærður kafli
úr þeirri grein:
„Magnús á Sólvangi var við-
kunnanlegt kenningamafn og vel
viðeigandi. Þó að Magnús yrði,
eins og svo margir aðrir að kenna
á skuggahliðum lifsins, þá held ég
að yfírburðir hans, hin frábæra
stilling hans og þrek á hveiju sem
gekk, samfara miklum gáftim og
óskiptu áliti samborgaranna og
annarra, er honum kynntust, hafí
rétt álitið sett hann sólarmegin
alla ævi.
Magnúsi var fleira lagið en sjó-
sóknin. Manni virtist, að eiginlega
léki allt í höndum honum. Hann
var prýðilega hagmæltur og orti
m.a. tækifæriskvæði, þegar svo
bar undir. En hann fór fremur
dult með þetta, lét lítið yfír sér í
þessu eins og öðru og orti jafnan
undir dulnefninu „Hallfreðr". -
Sennilegt þykir mér, að eftir hann
liggi í handritum talsvert af kvæð-
um, sem enginn hefur fram að
andláti hans haft aðgang að, og
ætla ég að það sé þess fyllilega
vert, að því sé gaumur gefínn nú,
þegar hann er dáinn.
Þess má enn geta, að ólafur
sonur Magnúsar gekk menntaveg-
inn svonefnda og varð stúdent og
stundaði nám í læknisfræði við
háskóla landsins í nokkur ár. En
heilsan bilaði, og allt var gert til
þess, sem hægt var, að rétta heils-
una við á Vífílstaðahæli. En það
gekk ekki eftir óskum, og Ólafur
varð að leita heim aftur og biða
þess, er verða vildi.
En til þess þó að sitja ekki auð-
um höndum í hinni þögulu baráttu
við veikindin, stofnaði hann árið
1928 blaðið „Víði“, og þótti mönn-
um að honum færist ritstjóm þess
einkar vel úr hendi, enda ekki við
öðru að búast hjá þessum gáfaða
manni. — En veikindin hertu að,
og Ólafur andaðist á vetrarvertí-
ðinni 1930. Þá kom það fram, er
mönnum hafði ekki áður til hugar
komið: Magnús faðir ólafs tók
merkið upp og hélt blaðinu áfram,
jafnframt þvf að hann sótti sjóinn
að því er mér virtist með auknu
afli.
Þessi vertíð, 1930, var sú allra
mesta aflavertið, sem hér hefur
enn þekkzt, og gæftir óveryulega
góðar. En sjósóknin tafði ekki út-
komu blaðsins.
Ég hafði orð á því við hinn nýja
ritsijóra blaðsins skömmu eftir að
hann tók útgáfu þess í sínar hend-
ur, hvemig hann kæmi þessu af
núna á vertíðinni, þegar alltaf
væri róið dag eftir dag. „Það er
ekkert,“ sagði Magnús, og lét hann
eiginlega þar við sitja, enda krafði
ég hann ekki fleiri sagna um það.
Eg vissi að hann var allflesta daga
á sjónum frá óttu til sólseturs eða
kannski lengur, og að hann hlaut
því að vinna að blaðinu eftir að
hann kom á kvöldin af sjónum.
' / „
Eitthvert sinn spurði ég Magnús
að því, hvar hann hefði notið
kennslu eða tilsagnar í þvi, sem
hann kunni, hvort hann hefði verið
í skóla og þá ef svo var, í hvaða
skóla hann hefði verið. Ég fékk
heldur óákveðin svör við þessu,
hann eyddi umtali um það, sagði
eitthvað á þá leið, að hann kynni
svo lítið, það hefði verið auðlært
þetta litla, sem hann kynni."
Magnús Jónsson gaf sig nokkuð
að stjómmálum, þótt ekki væri
hann hápólitískur. — Við fyrstu
bæjarstjómarkosningar í Vest-
mannaeyjum voru 7 listar bomir
Magnús Jónsson á Sólvangi
fram. Sami maður gat verið á
fleiri en einum lista, jaftivel öllum,
ef svo vildi verkast. Magnús Jóns-
son, þá á Túnsbergi, var á þremur
listum: 5. á C-lista, þar sem Gísli
J. Johnsen var í 1. sæti. Sá listi
fékk 163 atkvæði og var Gísli kos-
inn. Þá var Magnús 8. á E-lista,
sem hlaut 114 atkvæði. í efsta
sæti var Jón Hinriksson kaupfé-
lagsstjóri, og var hann kjörinn
bæjarfulltrúi. Enn var Magnús 7.
á F-lista. Hann fékk fá atkvæði,
en Jón Hinriksson var þar einnig
efstur á blaði. Frambjóðanda voru
þá reiknuð samanlögð atkvæði á
öllum listum, þar sem nafn hans
stóð. Við kosningu til bæjarstjóm-
ar þeirrar, sem sat 1930—1934,
var Magnús í 8. sæti á lista sjálf-
stæðismanna, og sat hann 18 bæj-
arstjómarfundi sem varamaður á
þessu tímabili.
Síðasta tölublað „Víðis“ undir
stjóm Magnúsar kom út 22. júní
1945. Hann hafði þá kennt alvar-
legs lasleika í hálft ár. Seldi hann
þá Einari Sigurðssyni útgerðar-
manni blaðið. Það lá þó niðri um
hálfs árs skeið, vegna vinnustöðv-
unar í prentverkinu, og kom næsta
tölublað ekki út fyrr en 29. desem-
ber 1945. Eftir það ritstýrði Einar
„Víði“ um átta ára tímabil, síðustu
þijú árin eftir að hann fluttist til
Ólafur Magnússon stud.med.,
stofnandi og ritstjóri Víðis.
Reykjavíkur. „Vfðir“ kom þvi út
nokkuð samfellt um aldarfjórðungs
skeið og naut vinsælda meðal Eyja-
manna.
Magnús á Sólvangi var afbragðs
sjómaður og aflamaður i bezta lagi.
Það var talið mjög til tiðinda og
haft til marks um hæfni Magnúsar
við stjómvölinn, að bátur hans fór
eitt sinn heila veltu í stórsjó, en
slíkt er fátítt mjög. Magnúsi fatað-
ist þó ekki stjómiri og beindi bát
sÍRum i höfn sem fyrr. Helzt munu
dæmi þess að svona nokkuð hafí
hent báta með svonefndu Skagen-
lagi eins og bátur Magnúsar mun
hafa haft.
í lokin skulu tilfærð orð úr fyrr-
nefndri minningargrein Gunnars
Ólafssonar:
„Mér hefur stundum dottið í hug
í daglegri kynningu við Magnús
að eitthvað svipað mætti um hann
segja andaðan og Haraldur kon-
ungur harðráði sagði um Halldór
Snorrason goða, þá er hann var
farinn frá hirðinni, „at hann hafí
verit þeira manna með honum, er
sízt brygði við váveifliga hluti.
Hvárt er það var mannháski eða
fagnaðartíðendi eða hvat sem at
hendi kom í háska, þá var hann
eigi glaðari ok eigi óglaðari, eigi
svaf hann meira né minna eða
drakk eða neytti matar en svá sem
vanði hans var til“.
Slíkt þrek er fáum gefíð, en það
er gæfa mikil þeim, er það hlotn-
ast. Þeir þola betur skruggugang
mannlífsins."
Magnús Jónsson á Sólvangi and-
aðist í Vestmannaeyjum 6. febrúar
1946, sjötugur að aldri, og var
jarðsettur 15. s.m. Enn einn mæt-
ur Eyjabúi var genginn á fund
feðra sinna.
Að endingu er hér sett lítið
dæmi um kveðskap Magnúsar
Jónssonar ritstjóra, sem notaði
höfundamafnið Hallffeðr, þegar
hann birti ljóð sín og vísur.
Mannskaðinn í Vestmannaeyjum, 16/12 1924
Hljóðnar um byggð, sig hjúfrar bam að móður,
helgustur uapur læðist hljótt um bæinn,
þýtur í skýjum, rymur Ránar óður,
rökkur (lofti, skyggir út við sæinn.
Omstu harða heyja fyrir sandi
hugprúðir garpar móti dauðans grandL
isigur,
enn gastu valdið möigum sárum harmi.
Hreystin ei dugði, hvass þinn reyndist vigur,
halla sér Mnir kappar þér að barmi.
Ættum vér þó mót orku þinni að standa,
aldrei þú framar mættir okkur granda.
Þungt er að heyra, dánarklukkur kalla,
kalla til grafar marga bestu vinl
Sárt er að vita vaska drengi falla,
válegt að missa lands vors góðu synL
Hvi varstu bára bátinn litla að fylla?
Bágt áttu enn þitt heljarafl að stilla.
Þú sem að aldrei býður nokkrum bætur,
brímharða dröfn, þótt valdir sorg og dauða,
líður þér best, ef alltaf inni grætur
aflvana bam og konan hjálparsnauða?
Fyndirðu það, hve mörgum sárin sviða,
setdst þú við að hjúkra þeim sem líða?
Alvaldi guð, sem þekkir tregatárin,
trúfasti guð, sem einn oss hjálpað getur.
Láknaðu þeim, sem þrútin blæða sárin,
þerraðu hvaim, - gef sumar eftir vetur.
FViðarins blóm í bh'ðu sólarheiði
blómgist og vaxi á góðra drengja leiði.
Höfundur er tæknifræðingur.