Morgunblaðið - 10.09.1988, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. SEPTEMBER 1988
33
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir PÉTUR PÉTURSSON
Umhverfissiimar valda óvíssu
í sænskum stjórnmálum
Nú fyrstu dagana i september birtu dagblöðin niðurstöður skoð-
anakannana frá þvi i lok ágúst, sem þau standa fyrir i samvinnu
við tvær helstu stofnanirnar, sem sinna slikum verkum, en það eru
SIFO (Svenska institutet för opinionsundersökningar) og IMU (Inst-
itut för marknadsundersökningar). Niðurstöðumar eru athyglis-
verðar og gefa til kynna að fylgi flokkanna sé nokkuð öðru visi
en það var samkvæmt skoðanakönnunum i vor. Niðurstöðum þess-
ara tveggja kannana ber saman í helstu atriðum þótt tölumar séu
ekki hinar sömu.
Fylgi flokkanna í kosningunum 1985 og kosningaspár 1988
Kosn. Spá Spá
1985 SIFO IMU
Jafnaðarmannafl. 44.7
Hægriflokkur 21.3
Fijálsl. þjóðarfl. 14.2
Miðflokkurinn 12.4
Kommúnistafl. 5.4
Umhverfisvemdarfl. 1.5
Hægri flokkurinn (Moderata-
flokkurinn) virðist vera að
missa fyigi, en Umhverfísvemd-
arflokkurinn getur fagnað aukn-
um stuðningi kjósenda sam-
kvæmt þessum könnunum og
kemst hann jrfír þau 4% fylgis,
sem þarf til að koma fulltrúa á
þing og væri það í fyrsta skipti
í sögu flokksins ef slíkt yrði.
Samkvæmt könnun IMU fær
U mhverfísvemdarflokkurinn
10,3% atkvæða, en samkvæmt
SIFO fær hann 8,1% — 8% fylgi
í kosningum þýðir um 28 þing-
sæti. Hægri flokkurinn fær fylgi
13,9% samkvæmt IMU, en 15,7%
samkvæmt SIFO. í síðustu kosn-
ingum fékk þessi flokkur 21,3%
atkvæða. Þetta bendir til þess
að flokkurinn megi búast við tapi
í kosningunum, en hann hefur
haft fylgi allt að 30% kjósenda
frá því í byijun þessa áratugar.
Þá benda niðurstöður beggja
kannananna til þess að kommún-
istar fái ekki tilskilinn 4% at-
kvæða til þess að komast á þing,
en þeir hafa yfírleitt fengið rétt
um 5% atkvæða og þannig oft
getað veitt Jafnaðarmanna-
flokknum þann stuðning sem
þurft hefur til þess að hann gæti
myndað stjóm. Samkvæmt IMU
geta kommúnistar átt von á 3,9%
atkvæða en SIFO spáir þeim
3,2%
Hefðbundin skipan riðlast
Þessar niðurstöður eiga án efa
eftir að hafa áhrif á kosningabar-
áttuna seinustu vikuna fram að
kosningum, en kjördagur er 18.
september, ekki síst vegna þess
hve margir kjósendur virðast enn
óráðnir, eða allt að 10% þeirra,
ef trúa má niðurstöðum þessara
kannana. Fyrir seinustu kosning-
ar voru aðeins 4,5% óráðin sam-
kvæmt sambærilegri könnun. Það
verður baráttan um þá sem ekki
hafa gert upp hug sinn, sem kem-
ur til með að setja svip sinn á
lokasprettinn í kosningabarát-
tunni. Þá mun afstaðan til Um-
hverfisvemdarflokksins einnig
verða til umræðu einkum vegna
þess, að komi hann fulltrúum á
þing þá breytast hlutföllin milli
fylkinganna tveggja, sósíalista og
borgaraflokkanna, sem sett hafa
svip sinn á starfsemi þingsins og
kosti þá sem ræddir hafa verið í
sambandi við stjómarmyndanir.
Borgaraflokkamir þrír hafa lýst
yfir því, eins og fyrir undanfar-
andi kosningar, að aðalmarkmið
þeirra sé að fá meirihluta svo
44.9 42.3
15.7 13.9
17.0 16.8
8.4 8.5
3.2 3.9
8.1 10.3
hægt sé að velta stjóm jafnaðar-
manna. Formenn þessara flokka
lýsa því yfír að þeir séu reiðubún-
ir að mynda borgaralega sam-
steypustjóm þriggja flokka.
Samkvæmt áðumefndum
könnunum fær Jafnaðarmanna-
flokkurinn um 43% atkvæða og
meira fylgi en borgaraflokkamir
þrír samanlagt. En komist Um-
hverfísvemdarflokkurinn að og
jafíiaðarmenn njóta ekki stuðn-
ings kommúnista þá verður fyrir
þingmeirihluti borgaraflokkanna
og Umhverfísvemdarflokksins —
og þar með væri stjóm jafnaðar-
manna fallin. Umhverfísvemdar-
flokkurinn yrði því í lykilaðstöðu
á þinginu, en talsmenn hans hafa
neitað að gefa upp hvora fylking-
una þeir myndu styðja, og segja
það eitt, að þeir styðji þá stjóm
sem kemur með bestu tillögur um
aðgerðir í umhverfísvemd.
Hins vegar bendir ekkert til
þess að borgaraflokkamir séu
hrifnir af þeirri hugmynd að
ganga í stjóm með Umhverfis-
vemdarflokknum og hafa bæði
Bengt Westerberg formaður
Fijálslynda þjóðarflokksins (Folk-
partiet) og Carl Bildt formaður
Hægri flokksins lýst því yfír að
þeir muni ekki geta hugsað sér
að taka þátt í stjómarmyndun
með Umhverfisvemdarflokknum.
Benda þeir á óraunhæfar tillögur
flokksins í efnahags- og atvinnu-
málum og hér mun einnig koma
til sögunar að í nýja flokknum er
talið samsafn fólks með ólíkar
skoðanir á mörgum sviðum ekki
síst varðandi pólitískar starfsað-
ferðir. Þá hefur það verið haft
fyrir satt að flokksaginn sé lítill
þótt í reynd sé lítil rejmsla komin
á það.
Pólitísk óvissa
Ingvar Carlsson hefur þegar
brugðist við þessari hugsanlegu
stöðu á þinginu eftir kosningar
og sagt að þingið yrði lítt starf-
hæft ef Umhverfisflokkurinn
kæmist á þing og jafnvel gefíð í
skyn, að þá mætti búast við
stjómarkreppu og nýjum kosning-
um. Búast má við því að nú verði
gerð hörð hríð að Umhverfís-
vemdarflokknum í kosningabar-
áttunni þar sem fulltrúar hinn
hefðbundnu þingflokka benda á
veilur í stefnu nýja flokksins og
það óöryggi sem myndist í stjóm
landsins ef hann fær fulltrúa á
þing. Talsmenn Umhverfísvemd-
arflokksins hafa svarað því til að
hér sé um að ræða ósæmilegan
áróður og verið sé að hræða kjós-
Birger Schlaug talsmaður Um-
hverfisvemdarflokksins getur
verið bjartsýnn á að komast á
þing eftir kosningar.
Bengt Westerberg formaður
Frjálsljmda þjóðarflokksins
sópaði til sín fylgi undir lok
seinustu kosningabaráttu.
Tekst honum að endurtaka
þann leik í þetta sinn?
Ingvar Carlsson forsætisráð-
herra pr hræddur um að stjórn-
arkreppa skelli á ef Umhverfis-
vemdarflokkurinn fær fulltrúa
sina á þing.
endur frá að fylgja samvisku sinni
alla leið inn í kjörklefann. Þeir
em óánægðir með að fá ekki að
taka þátt í lokaumræðum form-
anna flokkanna, sem sjónvarpað
er beint rétt fyrir kosningamar.
Þar vilja þeir hafa sinn fulltrúa
til að svara fyrir sig, en útvarpsr-
áð hafði áður ákveðið að þar
skyldu einungis vera fulltrúar
þeirra flokka sem fengu yfír 4%
Hægri flokkurinn undir forystu
Carls Bildts virðist vera að tapa
fylgi, einkum meðal kvenna.
Olof Johansson leiðir flokk
sinn, Miðflokkinn, nú í fjrsta
sinn til kosninga. Hann er
þekktur fjrrir skeleggan mál-
flutning í Umhverfisvemdar-
málum og gæti unnið atkvæði
á þvi þar sem sá málaflokkur
er ofarlega á baugi i sænsku
kosningabaráttunni.
atkvæða í seinustu kosningum og
þar við situr. Hins vegar má benda
á að flokknum hefur verið boðin
þátttaka í þeim umræðum og
kjmningarfundum sem sjónvarp
og útvarp hafa staðið að hingað
til og þykja fulltrúar Umhverfis-
vemdarflokksins jrfírleitt koma
vel fyrir.
Líklegt er að nokkuð verði um
að fólk kjósi af „tæknilegum"
ástæðum vegna þeirra fylkinga
sem hugsanlegar em varðandi
þingmeirihluta. 4% þröskuldurinn
hefur þau áhrif, að atkvæði, sem
falla á flokk sem ekki nær þeirri
hlutfallstölu, nýtast ekki til að
hafa áhrif á þingmannatölu. Það
er því nánast hefð að nokkur hluti
jaftiaðarmanna kýs kommúnista
til að koma þeim inn á þing þann-
ig að vinstri atkvæði nýtist só-
síalísku fylkingunni á þinginu.
Það gæti því verið að slík at-
kvæði hjálpuðu kommúnistum inn
á þing þrátt fyrir fylgistap sem
skoðanakannanir gefa vísbend-
ingu um. Umhverfisvemdarflokk-
urinn á þó ekki von á slíkum
„tæknilegum" atkvæðum, nema
síður sé. Líklegt er að einhveijir
fylgismenn þess flokks hugsi sig
um tvisvar með tilliti til stöðu
fylkinganna og stjómarmyndunar
þegar kemur að kosningadegi.
Þetta er óvissuþáttur sem líklega
vinnur gegn Umhverfísvemdar-
flokknum.
Lokaspretturinn
En ýmislegt fleira getur gerst
á þeim dögum sem eftir em fram
að kosningum. Það sýndi sig best
í fyrri kosningum þegar Fijáls-
ljmdi þjóðarflokkurinn 'undir for-
ystu Bengt Westerbergs, sem þá
var að leiða flokkinn í kosningum
í fyrsta sinn, sópaði til sín fylgi
í lok kosningabaráttunnar og var
talið að persónuleiki og jafnvel
persónutöfrar formannsins hafi
haft þar sitt að segja. Kosninga-
spár byggðar á könnunum eins
og hér hafa verið kjmntar stóðust
ekki, þó svo að þær bentu til þess
að flokkurinn myndi auka fylgi
sitt — almennt var talað um að
fyrirtækin sem stóðu að kosninga-
spánum hæfí verið þeir aðilar sem
mest töpuðu í þeim kosningum.
IMU hafði spáð flokknum 8,1%
fylgi 1985 en hann fékk 14,2% í
kosningunum það ár. Þar munaði
um hið nýja andlit flokksins, þ.e.
formanninn, og talað var um
„Westerbergeffekten". Sérstak-
lega var talið að málflutningur
formannsins undir lokin, þar sem
spjótunum var ekki eingöngu
beint að jafnaðarmönnum, heldur
einnig gerð grein fyrir muninum
á stefnu flokksins miðað við hina
borgarflokkana, hafí fallið kjós-
endum vel í geð.
Nú er spumingin hvort „West-
erbergeffektinn" sé enn virkur og
einnig hvort formaður ftjálslynda
flokksins sé sá eini sem yfír hon-
um hefur að ráða. Þótt Bengt
Westerberg sé enn tiltölulega
ungur að árum þá er hann, ef frá
er talinn Lars Wemer formaður
Kommúnistaflokksins (VPK), sá
eini af flokksformönnunum í þess-
ari kosningabaráttu, sem var í
forsvari fyrir flokk sinn í seinustu .
kosningum — svo miklar manna-
breytingar hafa orðið í oddastöð-
um flokkanna á þremur árum.
Það er því ekki að vita nema hin-
ir leiðtogar borgaraflokkanna geti
skotið Westerberg ref fyrir rass
og launað honum lambið gráa frá
seinustu kosningabaráttu, en þá
var honum borið það á brýn að
kljúfa bræðralag borgaranna
vegna hagsmuna eigin flokks.
Olof Johansson formaður Mið-
flokksins tók við af Karin Söder
er aðeins gegndi formannsstöðu í
flokknum nokkur misseri. Á und-
an henni hafði Torbjöm Fálldin
verið formaður og lengst af for-
sætisráðherra er borgaraflokk-
amir sátu í samsteypustjóm á
ámnum 1976—1982. En honum
hafði verið kennt um ósigur
flokksins í kosningunum 1985, er
flokkur hans fékk aðeins 12,4%
atkvæða. Úrslit þessara kosninga
höfðu einnig þær afleiðingar inn-
an Hægri flokksins að Ulf Ad-
elsohn sagði af sér formennsku,
en hann var þá tiltölulega nýtek-
inn við. Eftir hann kom svo sá
sem nú stendur við stjómvölinn í
flokknum, Carl Bildt, sem er
tengdasonur Gösta Bohmans, sem
var f forsvari fyrir flokknum á
áttunda áratugnum en það vora
velgengisár í sögu flokksins.
Frjálslyndi þjóðar-
flokkurinn nýtur
hylli kvenna
Það er athyglisvert að sam-
kvæmt niðurstöðum áðumefndra
skoðanakannana fer fylgi flokk-
anna nokkuð eftir kyni. Carl Bildt
á ekki þeirri kvenhylli að fagna
sem Bengt Westerberg nýtur.
Samkvæmt SIFO hefur flokkur
hins fymiefnda fylgi 20% karla
en aðeins 12% meðal kvenna.
Dæmið snýst við þegar um er að
ræða flokk Bengts Westerbergs,
en hann nýtur hylli 22% kvenna
en aðeins 16% karla. Konur styðja
einnig oftar Umhverfisvemdar-
flokkinn, þótt munurinn á kynjun-
um sé þar ekki eins mikill. Mið-
flokkurinn nýtur nokkum veginn
jafnmikils stuðning hjá körlum og
konum.