Morgunblaðið - 21.12.1988, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. DESÉMBER 1988
23
Mývatnssveit:
Fjölmenni
í jólakaffi
Björk, Mývatnssveit.
KÍSILIÐJAN hf. bauð starfsfólki
fyrirtækisins, mökum og gestum
í svokallað jólakaffi í Hótel
Reynihlíð síðastliðinn sunnudag.
Veitt var af rausn.
Framkvæmdastjórinn, Róbert
Agnarsson, bauð viðstadda, sem
voru á milli 70 og 80, velkomna.
Hann kvað rekstur Kísiliðjunnar
hafa gengið þokkalega á yfirstand-
andi ári og var bjartsýnn á framtíð-
ina.
Kísiliðjan er ákaflega mikil lyfti-
stöng fyrir íbúa Mývatnssveitar,
ekki síst þegar þess er gætt að
atvinna hefur dregist saraan víða
um land og mörg fyrirtæki eiga nú
í rekstrarerfiðleikum. Er þá vissu-
lega ánægjulegt að heyra að fram-
leiðsla og sala á kísilgúr gengur vel
og fjölmargir hafa þar örugga at-
vinnu.
Á meðan setið var við jólakaffí-
borð Kísiliðjunnar söng Kirkjukór
Reykjahlíðarsóknar nokkur jólalög
undir stjóm Jóns Áma Sigfussonar.
Kristján
PHILIPS býður þessa fullkomnu samstaeðu á sérstæðu verði allt til
jóla. - Geislaspilari, plötuspilari, tvöfalt snældutæki, útvarpsvið-
tæki, magnari og tveir hátalarar. - PHILIPS er brautryðjandinn í
gerð geislaspilara; gæði, frágangur og útlit í sérflokki.
• Geislaspilari. 20 laga minni, fullkominn lagaleitari ásamt
fínstillingu, stafrænn gluggi. Tekur bæði 5 og 3ja tommu diska.
• Plötuspilari. Hálfsjálfvirkur, 2ja hraða, 45 og 33 snúninga.
• Útvarpstækl. Stafrænt með 10 stöðva minni. FM sterio/mono.
Sjálfvirkur leitari og flnstilling á hverri bylgju.
• Tvöfalt snældutæki. Hámarks hljómgæði. Sjálfvirk stöðvun við
enda á snældu. Teljari. Pása. sjálfvirk upptökustilling.
• Magnari. 2x40músík-Wött. Graflskur tónjafnari. Hljómstilling
á sleða. Steríójafnvægi á sleðastillingu. Stungur fyrir
hljóðnema og heymartól.
• Hátalarar. Stafrænir, 40músík-Wött.
Láttu jólin hljóma
með PHILIPS.
Heimilistæki hf
Sætúni 8
SlMI: 69 15 15
Hafharstræti 3
SÍMI: 691525
Kringlunni
SÍMI: 69 15 20
i SOMUflgUM,
Hrossin frá Svaðastöðum
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Anders Hansen:
Svaðastaðahrossin.
Uppruni og saga. 1. bindi.
ísafold. Reykjavík 1988. 366 bls.
Hér birtist sjónum mikil og veg-
leg bók sem ég býst við að allir sem
á einn eða annan veg sýsla um
hross líti til með eftirvæntingu. Og
er þetta aðeins fyrsta bindi.
Menn þurfa ekki að vera ýkja
vel að sér í hrossafræðum til þess
að hafa heyrt getið um Svaðastaða-
hross. Ásamt tveimur eða þremur
öðrum hrossastofnum, Hindisvíkur-
kyni og Hornafjarðarhrossum, er
Svaðastaðastofn talinn til þekktasta
og útbreiddasta hrossakyns hér á
landi. En að sjálfsögðu er þó
íslenskt hrossakyn eitt og hið sama,
aðeins er um lítilsháttar staðbundn-
ar breytingar að ræða.
Ókunnugum skal tjáð að þetta
merka kyn á rætur að rekja til
Svaðastaða sem eru í Skagafirði
austanverðum, nánar tiltekið í
Viðvíkursveit. Allt frá því á síðustu
öld voru Svaðastaðabændur þekktir
að því að eiga góð hross, og frá
því laust eftir síðustu aldamót var
lögð áhersla á skyldleikaræktun
þessara hrossa. Sfðan hafa þessi
hross dreifst um allar jarðir. Víða
hafa þau blandast öðrum kynjum,
en sums staðar hafa þau verið rækt-
uð sér — að vísu víðast með ein-
hverri blöndun annars staðar frá.
Slíka sérræktun kallar höfundur
„línur“ og greinir frá fimm ættlín-
um Svaðastaðastofnsins, þ.e.
Kolkuósslínu, Axlarhagalínu, Hofs-
staðalínu, Kirkjubæjarlínu og Sauð-
árkrókslínu.
í þessu bindi er fyrst rætt um
upphaf Svaðastaðahrossa. Telur
höfundur hugsanlegt að rekja megi
ættir þessara hrossa allt aftur til
1760. Raunverulegur fjörkippur
komst þó ekki í hrossarækt á
Svaðastöðum fyrr en Pálmi Símon-
arson tók við búi þar árið 1900, en
bjó þar um langan aldur og var
faðir Friðriks er þar býr nú. Er all-
mikið sagt frá þeim Svaðastaða-
bændum og kunnustu hrossum frá
eldri tíð á fyrstu 40 bls. bókar.
Þá kemur næst langur kafli (45
bls.) er nefnist Hólar í Hjaltadal:
Svaðastaðahross ræktuð á eina
hrossaræktarbúi ríkisins. Segir þar
frá ræktun hrossa á Hólum frá því
að hún hófst þar árið 1964. Er sú
saga rakin vendilega, birt reglugerð
Hólabúsins, gerð grein fyrir 21
stóðhesti frá 1964-1987 og 52
stofnhryssum. Höfundur telur að
meðan Hólabúið ástundaði ræktun
Svaðastaðahrossa eins og því var
skylt skv. reglugerð, hafi góður
árangur náðst. Nú telur hann hins
vegar að horfi til verri vegar, ný
og vafasöm stefna hafí verið tekin
og hefur hann um það mörg orð
og sum stór.
Að þessum pistli loknum er farið
að gera grein fyrir „ættlínum" og
hefst sú greinargerð á frásögn af
Kolkuósshrossum og ræktunar-
starfí þar allt frá aldamótum og
uns síðustu hrossin voru seld þaðan
árið 1984. Þetta er geysilöng frá-
sögn, 125 bls., og er víða komið
við. Sagt er frá Kolkuóssbændum
og athöfnum þeirra, mikill fyöldi
hrossa er tilgreindur og þau eru
ættfærð. Mest púðrið fer þó í stóð-
hestinn Hörð 591, sem er eins og
höfundur segir, „að öllum líkindum
glæsilegasti og tilþrifamesti stóð-
hesturinn, sem komið hefur fram í
ræktun hrossa af Kolkuósskyni".
Um þennan hest urðu hinar mestu
deilur, mikil blaðaskrif, svívirðingar
á báða bóga og jafnvel heilu blaða-
greinamar. Og höfundur rennir sér
ótrauður í slaginn og heldur uppi
skeleggri vöm fyrir Hörð.
En Kolkuóssannáll er aldeilis
ekki búinn, því að nú er eftir að
greina frá hvert allur sá mikli
hryssufjöldi fór, sem ráðstafa þurfti
þegar Kolkuóssbúið leystist upp.
Sumir keyptu hross í stórum slump-
um og hófu ræktun á eigin vegum.
Er hér getið einna níu ræktunarbúa
með stofni frá Kolkuósi, hross em
talin, ættfærð o.s.frv.
Þá fer nú að síga á seinni hluta
bókar. Eftir er þó mikil umfjöllun
um hrossaræktun Halldórs Sigurðs-
sonar í Stokkhólma. Þann þátt
nefnir höfundur Svaðastaðaræktun
með blöndu 'Kolkuóss- og Kirkju-
bæjarhrossa. Taldar em og ætt-
færðar 43 stofnhryssur og lýst er
gæðingum og stóðhestum. Sérstak-
ur þáttur er um hinn fræga Stokk-
hólma-Rauð 618, sem „er ásamt
Herði 591 frá Kolkuósi fremsti stóð-
hestur sem fram hefur komið af
Svaðastaðastofni eftir 1960“.
Fremur stuttur kafli er um hrossa-
ræktun Leifs Þórarinssonar bónda
í Keldudal í Hegranesi. Sú ræktun
er ekki umfangsmikil og á sér ekki
langan aldur, en árangur hefur
þótt með ágætum og vakið mikla
athygli. Og bókin endar á örstuttum
þætti um hrossarækt á Áslandi og
Barkarstöðum í Vestur-Húnavatns-
sýslu.
Margt mætti um þessa miklu bók
segja, enda býst ég við að hesta-
Anders Hansen
menn og hrossabændur muni gera
það. Eg mun hins vegar ekki lengja
mál mitt úr hófi eftir þessa inni-
haldslýsingu.
Fyrst er þess að geta að bókin
er sérlega vel gerð að ytra búnaði.
Brot er stórt, letur gott, breiðar
spássíur og pappír góður. Geysimik-
ill fyöldi mynda er í bókinni, einkum
af hrossum, eins og geta má nærri.
Sumar þeirra eru í lit og afar falleg-
ar.
Bókin er barmafull af fróðleik
um hross og ættir þeirra og eigin-
leika — og ekki er kannski minnst
um vert að lesandi fær glögga vitn-
eskju um fjölmörg hrossaræktun-
arbú og getur gert sér grein fyrir
því hvers konar hross eru ræktuð
þar. Þetta er þannig mjög dýrmæt
uppsláttarbók, eða verður það, þeg-
ar nafnaskrár koma. Verða vonandi
tæmandi skrár yfir nöfn hrossa,
manna og staða í lok síðasta bindis.
Texti bókarinnar er yfirleitt lip-
urlega skrifaður, þó að ekki sé hann
ávallt hnökralaus.
Þó nokkuð er um þarflausar end-
urtekningar sums staðar. t.a.m.
fínnst mér óþarflega oft minnst á
að Pálmi á Svaðastöðum hafi girt
alla landareign sína, svo að eitthvað
sé nefnt. Þá finnst mér það ljóður
að birta heilu blaðagreinamar bæði
eftir bókarhöfund og aðra, einkum
þar sem aðalefni þeirra er yfírleitt
endursagt að mestu annars staðar
í bókinni.
Ekki dettur mér í hug að bera
brigður á gæði Svaðastaðahrossa
(auðvitað er þar musl innan og sam-
an við). Samt sem áður þykir mér
höfundur fara fullgeist í aðdáun
sinni. Stundum er teflt á tæpasta
vað að gera merkisgripi að Svaða-
staðahrossum. T.a.m. fínnst mér
vera fremur þunnt Svaðastaðablóð-
ið í þeim Sörla 653 og Hrafni 802.
Sörli gæti með sama rétti talist af
Eiríksstaðakyni og Hrafn af Homa-
ijarðarkyni. Annars ætla ég ekki
að hætta mér frekar út í þessi við-
kvæmu mál. Það er alkunna að
mönnum hitnar einatt í hamsi, þeg-
ar þau ber á góma, og síst vil ég
eiga yfir höfði mér „barsmíðar",
„handalögmál" eða „svipuhögg“.
Hvað sem því líður las ég bókina
mér til gagns og ánægju, mun öft
líta í hana aftur og hlakka til næsta
bindis.