Morgunblaðið - 21.12.1988, Blaðsíða 48

A
48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. DESEMBER 1988
Matfiskeldi-
lax á villigötum
' eftírBjörn
Jóhannesson
Inngangsorð
Höfundur þessa greinarstúfs hef-
ur um árabil haft áhuga á þróun
ísiensks laxaiðnaðar og hefur í
þessu sambandi birt í tímaritum og
dagblöðum nálega 60 greinar um
þessi efni. Annars vegar um grund-
vallarrannsóknir á náttúrlegum
umhverfisþáttum og könnun á að-
stöðu til laxahafbeitar. Hins vegar
vamarorð gegn offramleiðslu sjó-
gönguseiða og óarðbæru matfisk-
eldi í sjó- og strandkvíum.
Eg hafði raunar ákveðið að
Ieggja af „blaðamennsku" varðandi
laxaiðnaðinn, en eftir að hafa á
dögunum rekist á tvær tímarits-
greinar um þessi efni tel ég rétt
að endurskoða þessa afstöðu og
birta eftirfarandi athugasemdir.
Fyrst vil ég endurtaka það sem
ég og fleiri hafa oftlega vakið at-
hygli á, nefnilega að aðstaða til
laxahafbeitar er betri við ísland
en i nokkru öðru landi við norð-
anvert Atlantshaf. Bersýnilega
ætti því að leggja megin áherslu á
laxahafbeit hér við land, þar sem
við erum fyllilega samkeppnisfærir
við önnur laxalönd.
Varnaðarorð um
__ matfiskframleiðslu
á Islandi og samanburður
við erlenda keppinauta
1. Samanburðaraðferð.
Megin tilgangur þessa greinar-
stúfs er að reifa aðstöðu íslands á
vettvangi matfískframleiðslu. En
fyrst tel ég gagnlegt að skilgreina
þá grundvallaraðferð sem skyn-
samlegt er að viðhafa við hag-
fræðilegt mat á hvers konar
framleiðslustarfsemi.
Hér verður jafnan spum: Hvað
kostar að framleiða vömna og hve
mikið fæst fyrir hana? Sé markaðs-
verð hærra en framleiðsluverð, þá
er um ábatasama starfsemi að
ræða, en um tap ef framleiðsluverð-
ið er hærra. En slíkur samanburður
er ætíð tímabundinn og óáreiðan-
legur þegar til lengri tímabila er
litið, einkum ef um erlenda mark-
aði er að ræða. Framboð á vör-
unni, tollar og gengisbreytingar
hafa meðal annarra þátta mikil
áhrif í þessu sambandi.
Trúverðugasti mælikvarðinn á
hagkvæmni framleiðslu tiltekinnar
vöm er sá, að bera saman fram-
leiðsluaðstöðu fyrir viðkomandi
vöm eða viðkomandi stað við að-
stöðu keppinautanna, hvar svo sem
þeir kunna að fyrirfínnast. Slíkur
samanburður er nefnilega að mestu
óháður þeim tímabundnu sveiflum
, er að framan vom tilgreindar. Já-
kvæður samanburður fyrir heima-
land eða heimastað mælir með því
að ráðist verði í framkvæmdir. Nei-
kvæður samanburður mælir gegn
r ■ ■
KAUPFELOGIN
slíku. í þessu sambandi er fráleitt
og villandi að bera saman fram-
leiðsluaðstöðu tiltekinnar vöm við
framleiðslu alls óskyldrar vöm. T.d.
myndi fáránlegt að bera saman
framleiðsluaðstöðu fyrir eldislax
hérlendis og framleiðslu á bama-
fatnaði eða sultu.
í ljósi þess sem að framan er
rakið skal gerður samanburður á
aðstöðu við Islands strendur til
matfiskeldis og á aðstöðu annarra
landa sem stunda framleiðslu af
þessum toga. Lang mikilvægust í
þessu sambandi em hitaskilyrði
sjávar. Þessu næst, að eldiskvíar
séu vel varðar gegn öldum og
ágangi sjávar. í þriðja lagi, að um
hentuga og hrausta laxastofna sé
að ræða.
2. Sjávarhiti við íslandsstrend-
ur.
Hiti eldisvatns hefur gagnger
áhrif á vaxtarhraða laxa, en í þessu
efni er aðstaðan afleit við íslands
strendur vegna lágs sjávarhita,
nema við suðurströnd landsins. En
því miður fínnst þar viðhlítandi skjól
fyrir eldiskvíar aðeins á einum stað,
nefnilega í Vestmannaeyjahöfn.
Okkar laxasérfræðingar hafa staðið
sig afspyrnu laklega hvað varðar
mælingar og birtingu gagna um
vaxtarhraða lax í sjókvíum við ís-
land. Framleiðendur eldislax vilja
segja sem minnst um vaxtarhrað-
ann, en ýkja hann eftir getu til að
gylla framleiðslumyndina fyrir
lána- og tryggingarstofnunum;
flestir þeirra telja vaxtarhraðann
viðunandi mikinn. Um þetta atriði
hef ég komist yfir eftirfarandi sam-
anburðartölur:
Björn Jóhannesson
„Megpí forsjónin vernda
íslenska skattborgara
gegn afleiðingum
þeirra „úrlausna“, sem
Guðmundur G. & Co.
kunna að uppgötva í
þeirri viðleitni að halda
líftórunni í íslenskum
laxa-matfískiðnaði.“
um í septemberhefti tímaritsins
Norsk Fiskeoppdrett 1988: Svo
mikið er nú af óseljanlegum sjó-
gönguseiðum framleiddum á þessu
svæði, að tímaritið telur að um 90%
Eldisstaðir Aldur laxa, mánaðaQöldi hrognatöku til slátrunar frá Meðalvigt
Hvalfjörður og Norðfjörður 42 mánuðir 2,5 kg.
Vestmannaeyjar 30 2,5“
Brithis Columbia (Coho lax)1 25“ 3-5“
Japan (Coho lax) 19“ 2,2“
1 Coho lax er í álfka gæðaflokki og Atlantshafslax.
Ég hef og aflað neðangreindra gagna
um hlutfallslegan vaxtarhraða á eldis-
laxi, sem sýna eflaust nokkurn veginn
réttar stærðargráður.
Eldisstaðir Hlutfallslegur Árlegur mánaðarhiti
Norðíjörður vaxtarhraði 1 minnstur 1,6<4C mestur 6,7-^C
Vestmannaeyjar 2 5,8“ 11,7“
V estur-Noregur 2 — —
Tasmanía, Ástralía 4 10 16
Þá er það óhagræði við íslends strend-
ur, að óvfða er viðhlftandi skjól fyrir
eidiskvfar.
Loks er hætta á vetrardauða á kvfaeld-
islaxi fari sjávarhiti niður fyrir núll, svo
sem raunin varð f Hvalflrði og á norðan-
verðu Snæfellssnesi veturinn 1987-'88.
Sökum framangreindra annmarka er
eðlilegt að álykta þannig: Laxaframleið-
endur annarra Ianda — þeim sem hafa
til að bera lágmarks þekkingu og dóm-
greind — myndu ekki láta sér koma til
hugar að stofna til kostnaðarsamrar
matfiskframleiðslu við jafii afleitar um-
hverfisaðstæður og eru á íslandi.
3. Vaxtarhæfni fslenskra laxastofna.
fslenskir laxastofnar mega kallast ónot-
hæfir til sjókvfaeldis, vegna þess hve fljótt
þeir verða kynþroska. Þá hætta þeir að
vaxa og verða um leið að kalla ósöluhæfir
sem matfiskur. Þeim mun lélegri er tiltek-
inn laxastofn til eldis sem stærri hluti hans
er smálax. Af þessu má álykta: Laxafram-
leiðendur annarra landa myndu ekki
láta sér til hugar koma að nýta til kvfa-
eldis stofiia sem verða jafii fijótt kyn-
þroska og fslenskir laxastofnar.
Um offramleiðslu
sjógönguseiða
Fyrir alllöngu mátti vera ljóst,
að til frambúðar myndu engir er-
lendir markaðir fyrirfinnast fyrir
íslensk sjógönguseiði. I Morgun-
blaðsgrein frá maí 1987 fórust mér
svo orð: „Nú er spurn: Hvernig má
það vera, að 2.500 milljónum króna
sé varið til að gera mannvirki fyrir
óarðbært matfískeldi svo og til að
reisa eldisstöðvar til framleiðslu á
laxaseiðum sem eru óseljanleg?“
En hópur 10 íslenskra „laxasér-
fræðinga“, sem heimsóttu Noreg
haustið 1986, rak áróður fyrir sölu
á íslenskum seiðum til Noregs og
hólgreinar um ágæti íslenskra laxa-
stofna fengust birtar í norskum
blöðum. Einnig voru farnar seiða-
söluferðir til Irlands. En allt ,kom
fyrir ekki. Nú, tveimur árum eftir
umrædda Noregsför, er ástandið í
Norður-Noregi, þangað sem ætlun-
in var að selja íslensku seiðin, eins
og hér segir, samkvæmt upplýsing-
af seiðaeldisstöðvum á svæðinu séu
raunverulega gjaldþrota. Þessi um-
framseiði eru nú að jafnaði um 150
g að þyngd og eru verðlögð á tæp-
lega 30 ísl. krónur, sem er langt
fyrir neðan framleiðslukostnað.
Norðmenn gera ráð fyrir, að 5-10
milljónir gönguseiða frá í ár muni
ekki seljast.
í þessu sambandi er tvennt at-
hyglisvert. í fyrsta lagi, ólíkt því
sem á sér stað hérlendis um þessar
mundir, gera norsk stjómvöld ekk-
ert til að „bjarga“ umframseiðum
frá eyðileggingu. í öðru lagi hefur
eldismönnum í köldu umhverfi
Norður-Noregs tekist að framleiða
gönguseiði, sem þeir telja fyrsta
flokks, þótt þar fyrirfinnist enginn
jarðhiti.
Um efiii tveggja
tímaritsgreina
1. Grein Jeffrey Cosser:
„Aqaculture in the Swim.“
Efni þessarar greinar, sem birtist
Skip Rainbow
Navigation
í vandræðum
SKIP Rainbow Navigation lenti
í vandræðum austur af Ný-
fundnalandi nýlega er eldur kom
upp í vélarrúmi skipsins. Skipið
var í venjulegri áætlunarsiglingu
frá Islandi til Bandaríkjanna.
Samkvæmt upplýsingum frá
umboðsaðila skipsins hér á landi
sprakk olíuleiðsla og í kjölfar lekans
kviknaði eldur. Skipverjum tókst
að ráða niðurlögum hans og var
skipið fært til hafnar á Nýfundna-
landi. Þar var gert við leiðsluna og
ferð skipsins hélt áfram. Þetta
óhapp mun engin áhrif hafa á sigl-
ingar Rainbow Navigation hingað.