Morgunblaðið - 04.12.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. DESEMBER 1990
Ásýnd í spegli
_________Bækur____________
Kjartan Árnason
Kristján Kristjánsson: Spegillinn
hefur ekkert ímyndunarafl. Ljóð,
43 bls. Almenna bókafélagið
1990.
Kristján Kristjánsson hefur sett
saman ljóðabókina Spegillinn hefur
ekkert ímyndunarafl, safn tuttugu
og níu ljóða. Kristján rær hér nokk-
uð á djúpmið hvað efni varðar en
stílbrögð hans bera vott um einfald-
leika og fágun. Einsog oft áður
lætur Kristján ekki nægja að rispa
yfirborð viðfangsefna sinna, heldur
er hann að bijóta til mergjar, brýt-
ur jafnvel spegla til að afhjúpa
blekkingar.
Kristján hefur sýnilega vandað
val sitt á ljóðum í þessa bók enda
er heildarsvipur hennar áberandi
sterkur; það er aðeins í blá endann
sem rof virðist koma í heild bókar-
innar. Þar eru 3-4 ljóð sem að
mínum dómi draga svolítið úr all-
stríðum áhrifum lokakaflans fyrir
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Birgitta Halldórsdóttir:
Myrkraverk í miðbænum
Bókaútgáfan Skjaldborg 1990
Þetta er áttunda bók Birgittu
Halldórsdóttur á jafnmörgum
árum svo hún situr ekki auðum
höndum. Sakamálasögur hennar
eru að verða ákveðinn og fastur
púnktur í jólabókaflóðinu. Aðal-
söguhetjur Birgittu lenda jafnan í
hinum ferlegustu hremmingum og
yfirleitt mega þær þakka fyrir að
sleppa lifandi því að það safnast
að þeim morðingjar og óaldarlýður
en sem betur fer er þetta líka
væna fólk inn á milli, gjörvulegir
karlmenn sem eru raunar stundum
grunsamlegir og mætti ætla að
þeir væru kannski ódæðismennirn-
ir.
í „Myrkraverk í miðbænum“ er
Sara að slíta sig úr foreldrahúsum,
þær sakir að þau víkja frá þeirri
mynd sem speglast hefur milli ljóða
kaflans fram undir lokin. Þessi ljóð
eru þó ekki síðri en önnur í bókinni
og eftir á að hyggja þykir mér þetta
rof ekki ná að raska heildaráhrifum
bókarinnar.
Bókinni skiptir Kristján í Ijóra
hluta sem allir hafa eitthvert sam-
eiginlegt þema innbyrðis. Þannig
er myrkur áberandi í fyrsta hlutan-
um, hugrenningar að næturþeli,
andvökur, tíminn í líki myrkvaðs
hafs. Þar er einnig ljóðið Við Suður-
götu:
Á þessum stað víkur hið gotneska
yfirbragð hlutanna jafnan fyrir
staðreyndum á borð við árin
sem mola líf manns hægt
og örugglega niður
í átt til moidar
og myrkurs
en stundum
verður skáldskapurinn
dauðanum yfirsterkari - sjá:
hér er allt
stungið trölls-
legum steinhnífum.
Aðeins áletruð
skeftin standa
uppúr.
og fær vinnu hjá Heildverslun
Elísu. Þar vinnur samnefnd frú
Elísa, Svanur sonur hennar sem
er kvennabósi, Davíð, sá yngri,
heillar Söru upp úr skónum strax
á fyrsta degi. Nína er skrifstof-
ustúlka þama og spurningin er
hvort hún er jafn væn og viðkunn-
anleg og hún vill vera láta. Svo
er bílstjóri frúarinnar, Binni. Hann
er drykkfellt gæðablóð. Ekki má
gleyma því að andi forvera Söra,
Thelmu, svífur yfir vötnum. Hún
hlaut afleit örlög stúlkan sú, tók
of mikið af svefnlyfjum ofan í
áfengi og dó drottni sínum. Eða
gerði hún það? Það er eitthvað
voðalegt í vændum og ýmislegt
svakalegt búið að gerast. Það veit
Sara því hún yrkir ósjálfráð ljóð
og nú um þessar mundir ganga
þau öll út á dauða og hrylling. Svo
að henni er eins gott að gæta sín.
Til sögunnar telst einnig Katrín,
hún er eiginkona Svans og svo
Perla, systir Söra.
Kristján Kristjánsson
í öðrum kafla er eitt ljóð og
þar er spegillinn — sem síðar verð-
ur leiðarminni og stef bókarinnar —
kynntur til sögu. Tungumál, orð,
tjáning, draumar og ímyndun eru
áleitin efni í þriðja kafla; spegillinn
staðfestir tilvist sína í lok kaflans:
„Getur þessi þunna/ silfurhimna/ á
bakhlið glersins/ gert sér slíka hug-
mynd um/ mig?// Nei// Spegillinn
hefur ekkert/ ímyndunarafl." Mörg
afbragðsljóð er hér að finna, þeirra
á meðal Tungumál:
Þegar ástin blossar upp á milli
Söru og Davíðs fara að gerast
grunsamlegir atburðir. Elísa held-
ur að eitthvað sé bogið við bókhald-
ið og tortryggir son/syni/starfslið-
ið. En hún áttar sig á að Sara er
öðrum flínkari á tölvur og hún
felur henni það trúnaðarstarf að
komast þar inn í læstar skrár og
reyna að fá botn í þetta dularmál.
Er þá er ekki langt í það að
hraðinn aukist enn, Binni bílstjóri
myrtur, Perla systir ólétt eftir gift-
an mann — þá er að geta hver það
kynni að vera — reynt er að drepa
Katrínu en Sara bjargar henni á
síðustu stundu og svo er vitanlega
líka reynt að koma Söra fyrir katt-
arnef. Hvernig þetta endar fléttar
höfundar svo bara fimlega saman.
Birgitta hefur öðlast leikni í
skrifum sínum þó stundum sé
raunar farið býsna tæpt. Hún
kemst allbærilega frá því og „plott-
ið“ gengur upp. Það er vandaðra
málfar á sögunni en áður og al-
Nú finn ég að hann er nálægur
þessi skilningur sem býr
handan einfaldra atvika.
Eins og að lifa annað land
og uppgötva að maður fór
í rauninni ekki að heiman.
Ég þreifa með tungunni:
Það er hér!
Lokakaflinn er kafli spegilsins.
Hér eru töfrar hans og seiðmagn,
einnig grimmdarlegt raunsæi hans
sem afhjúpar hveija misfellu á yfir-
borði mannsins. Reynt er að bijóta
spegilinn, bijótast útúr honum: „svo
ríf ég mig lausan, myndin/ leysist
upp í tóman ramma/læt/ eins og
ekkert hafi í/ skorist/læt hendurn-
ar/ falla niður með/ ósárum síðun-
um// held áfram// spegillausu lifi.“-
Kristján er myndrænt skáld og
era margar ljóðmyndir hans eftir-
minnilegar. Til að mynda þessi úr
Glerskera: „Þokudagur/ með værð-
arlegri lognöldu/ og brimhvítum
fugli sem rispar/ stálgráum hvöss-
um vængbroddi/ gierslétt yfirborð/
sjávarins."
Einsog fyrr segir þykir mér
Spegiliinn hefur ekkert ímyndunar-
afl vera vandað verk enda er auðs-
ætt að Kristján hefur lagt vinnu í
að slípa og fága hvert ljóð. Sú vinna
hefur sannarlega skilað sér.
KONA
Birgitta Halldórsdóttir
mennt þótti mér þetta hugnanlegur
lestur þó hvergi sé kafað djúpt.
En Birgitta má eiga að það vakir
fyrir henni að skrifa læsilegan
reyfara og það tekst og fróðlegt
að sjá hvað höfundi hefur stórfarið
fram síðan bókin um Ingu kom út.
■ IÐUNN hefur gefið út barna-
bók eftir Harald S. Magnússon og
nefnist hún Raggi litli í jólasveina-
landinu. I bókinni era allmargar
teikningar eftir Brian Pilkington.
í kynningu útgefanda segir m.a.:
„Þetta er fjörug og skemmtileg
saga af honum Ragga litla sem
fékk að kynnast jólasveinaijölskyld-
unni, Grýlu, Leppalúða og strákun-
urh þeirra þrettán. Þegar Raggi
vaknar veit hann ekki hvert hann
er kominn, en svo sér hann að hann
er í helli og þar er gömul kona að
kynda stórt bál, og niður úr hellis-
loftinu hanga þrettán pokar. Hvað
skyldi vera í pokunum? Forvitni
Ragga vaknar þegar hann sér að
út úr þeim standa stór, rauð nef.'“
Bókin er prentuð í Odda hf.
■ HÖRPUÚTGÁFAN hefur gef-
ið út nýja bók eftir Jack Higgins,
Dauðadómur.
Á bókarkápu segir m.a.: „KGB réði
hryðjuverkamanninn Frank Barry
til þess að ræna nýjasta leynivopni
NATO-heijanna ... Eini maðurinn
sem gæti hindrað ránið var Martin
Brosnan, IRA-skæruliði og liðþjálfi
úr Víetnamstríðinu. Hann var hins
vegar dauðadæmdur í hinu ill-
ræmda fangelsi á Belle-eyju, sem
var rammlega víggirt og varin 10
mílna straumröst, sem sleppti engu
sem í hana féll. Martin ákvað samt
að gera flóttatilraun ásamt sam-
fanga sínum.
Dauðadómur er 229 bls. og bundin
hjá Prentstofu G. Benediktsson-
ar. Þýðinguna gerði Gissur Ó.
Erlingsson. Káputeikning er eftir
Kristján Jóhannsson.
■ KOMIN ER út hjá Vöku-
Helgafelli nýjasta bók Victoriu
Holt, Á bláþræði. í kynningu út-
gefanda segir m.a.:
„I bókinni segir frá Leonora sem
eyðir barnæsku sinni í húsi hinnar
valdamiklu Sallonger-ættar í Bret-
landi. Uppruni hennar er leyndar-
dómur sem hún fær ekki vitneskju
um fyrr en hún er orðin gjafvaxta.
Þá tekur líf hennar miklum breyt-
ingum og hamingja ríkir um sinn.
Örlagaríkir atburðir verða til þess
að Leonora verður að yfirgefa ætta-
setrið og helja nýtt líf, standa á
eigin fótum. Hún á láni að fagna í
því sem hún tekur sér fyrir hendur
þangað til óboðnir gestii' úr fort-
íðinni ryðjast inn í líf hennar.“
Bókband og prentun annaðist
prentsmiðjan Oddi hf. Bókin er 228
bls.
Fómardýrið næsta er
Flugvélar í fimmtán ár
Baldur Sveinsson: Fanndís, Boeing 757, TF-FII yfir Skerjafirði
20. sept. 1990.
Myndiist
Eiríkur Þorláksson
Ýmsir kunna að furða sig á,
hvað flugvélamyndir hafa að gera
í dálk um almenna listgagnrýni.
En ef betur er að gáð, er slíkt í
raun afar eðlilegur hlutur. Ljós-
myndun er óumdeilanlega ein af
þeim vinnuaðferðum, sem dafna
vel í flóru myndlistarinnar. Góðar
ljósmyndir hafa margfalt meira
listrænt gildi en léleg málverk,
eins og landsmenn þekkja vel af
mörgum frábærum ljósmyndum
af landslagi íslands, sem margar
hafa unnið sér virðingarsess við
kynningu landsins. Jafnvel þó
margir líti á slíkar myndir sem
fjöldaframleiðslu, ber að hafa í
huga að í góðum ljósmyndum
koma fram mörg helstu gildi
myndlistarinnar, svo sem jafn-
vægi í myndbyggingu og birta
sem hæfir viðfangsefninu. Þar við
bætast fleiri þættir sem ljósmynd-
in býður upp á, einkum heimilda-
gildi hennar, en sá þáttur er einna
ríkastur í öllum þeim hundruðum
þúsunda mynda sem landsmenn
taka árlega fyrir sjálfa sig, vini
og vandamenn.
Nú stendur yfír ljósmyndasýn-
ing í Tanga, Hótel Loftleiðum,
sem nefnist „Flugvélar í fimmtán
ár“. Þar getur að líta úrval af
þeim flugvélum, sem Baldur
Sveinsson hefur fest á fílmu, en
hann hefur um árabil gert ljós-
myndun flugvéla á íslandi að sér-
stöku viðfangsefni sínu. Þær tæp-
lega eitt hundrað myndir sem hér
getur að líta hafa því margar
hveijar sérstakt heimildagildi,
auk þess að vera úrval ljósmynd-
arans úr þeim þúsundum mynda,
sem hann hefur tekið af flugvél-
um.
í myndum Baldurs koma fram
ýmis mikilvægustu atriði góðrar
ljósmyndunar. Þó að ýmsár mynd-
irnar af vélum á jörðu niðri hafi
fyrst og fremst heimildagildi, þá
hefur í nokkrum þeirra tekist að
Iaða fram sérstakan og sterkan
svip, t.d. með þeirri speglun við-
fangsefnanna sem keinur fram í
nr. 35 (TF-SYN) og nr. 18 (TF-
FIH). í myndum nr. 57 og 58
koma fram hrikalegar sviptingar,
þar sem Ieikmanni kann að virð-
ast flugvélin vera að reka annan
vænginn niður í flugtaki (C-160
Transall vél á flugdegi 23. júní
1979), en flugmaðurinn var í raun
að sýna eiginleika farartækisins.
Þarna hefur Baldur náð góðum
ljósmyndum af átakamiklum
augnablikum.
Ljósmyndir af flugvélum eru
vandasamastar — og um leið áhri-
faríkastar, ef vel tekst til — í
háloftunum sjálfum. í þeim flokki
má benda á ýmsar góðar myndir,
sem Baldur hefur náð: TF-ESS
virðist sitja á skýjunum í nr. 47,
fuglinn forðar sér undan tröllinu
sem nálgast í nr. 78, og TF-FLO
sveiflar sér léttilega yfir Breið-
holtinu í nr. 14. í þessum myndum
kemur útsjónarsemi ljósmyndar-
ans vel fram.
Frægasta ljósmynd Baldurs, og
jafnframt ein þekktasta ljósmynd
sem tekin hefur verið af viðkom-
andi flugvél, er án efa nr. 67, sem
sýnir radarvél fljúga yfir Stokks-
nes í fylgd tveggja orrustuvéla.
Það birtist varla blaðafrétt um
hlutverk varnarliðsins hér á landi
án þess að þessi mynd fylgi með,
og einnig hefur hún birst í fjölda
rita erlendis. Mynd nr. 68 er ekki
síðri ljósmynd af radarvélinni, en
ef til vill einum of mikið af hinu
góða fyrir þá sem þarna réðu ferð-
inni!
Af nýrri myndum má telja að
nr. 20 (af TF-FII, Fanndísi) sé
einstök og eigi mikla framtíð fyr-
ir sér. Þarna koma saman skörp
myndbygging, afar gott mynd-
horn, hæfileg birta og fagurt
umhverfi — allt sem Flugleiðir og
Boeing geta vonast eftir í mynd
af þessu tagi. Því má vænta þess
að þessi tiltekna mynd eigi eftir
að sjást oft í framtíðinni.
Sýningin kemur þannig á óvart
fyrir að hafa fleira til að bera en
aðeins heimildir fyrir flugáhuga-
menn, því góð ljósmyndun er allt-
af árangur af þrotlausu starfi.
Einnig er rétt að geta myndar-
legrar sýningarskrár, sem Iista-
menn á öðrum sviðum mættu taka
sér til fyrirmyndar. Hún hefur að
geyma inngang ljósmyndarans og
góðar skýringar á myndunum, en
auk þess eru á sýningunni nokkr-
ar myndir sem ekki eru nefndar
í skránni.
Ljósmyndasýningu Baldurs
Sveinssonar lauk sl. sunnudag.