Morgunblaðið - 04.12.1990, Blaðsíða 52

MORGIÍNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGÚR1 4. DKSEMBER 1090
Minning:
María Isafold
Emilsdóttir
Tengdamóðir mín, María ísafold
Emilsdóttir, andaðist hinn 25. nóv-
ember sl. í hárri elli.
Hún var fædd í Grafarkoti í
Reykholtshreppi, Borgarfirði, hinn
7. mars 1898 og voru foreldrar
hennar þau Þuríður Gísladóttir og
Emil Petersen. María var næstelst
átta systkina, en systkini hennar
voru Gísli, Laufey, Bjarni, Tryggvi,
Böðvar, Adolf og Þuríður. Eftirlif-
andi eru nú þau Gísli, Tryggvi og
Þuríður.
Bamung flutti tengdamóðir mín
með fjölskyldu sinni til Akureyrar,
en þar var hún tekin í fóstur af
föðurömmu sinni, Guðrúnu Jóns-
dóttur, og ólst upp hjá henni. Á
þessum árum fóru börn snemma
að vipna fyrir sér, ekki síst þar sem
þröngt var í búi og þar var María
engin undantekning. Um fermingu
fór hún í vist til Sigurðar Hlíðar
dýralæknis og Guðrúnar konu hans
og var þar árum saman. Þau hjóriin
reyndust henni með afbrigðum vel
Og við þau batt hún vináttubönd,
sem héldust alla tíð.
Ung að árum giftist hún Frið-
geiri Jónssyni, en hann lést af slys-
förum árið 1927. Gísli bróðir Maríu
hafði farið til Winnipeg með fjöl-
skyldu sína. María ákveður að feta
í fótspor bróður síns og flytur til
Winnipeg og vinnur þar næstu tvö
árin við að sauma lampaskerma.
Römm er sú taug er rekka dreg-
ur, stendur þar. Og árið 1930 slæst
María í hóp með Vestur-íslending-
um og kemur heim til íslands á
Alþingishátíðina. Þar gripu forlögin
í taumana hjá þessari ungu, glæsi-
legu konu. Hún kynntist Tómasi
Olasyni, kaupmanni í Skóbúð
Reykjavíkur, og ákveður að fara
ekki aftur vestur. Fær vinnu við
verslunarstörf í Reykjavík og hinn
7. febrúar 1931 ganga þau Tómas
í hjónaband. Þau áttu saman langa
og góða ævi, en Tómas lést 28.
desember 1987 þá níræður að aldri.
Þau eignuðust tvö börn. Ásthildur
er ffedd 1931. Hún var gift Snorra
Rögnvaldi Gunnarssyni, en hann
lést árið 1979. Bjuggu þau lengst
af í Vancouver í Kanada og er
Ásthildur búsett þar enn. Þau eign-
uðust einn son, Sturlu Tómas. Torfi
Bjarni er fæddur 1935, kvæntur
undirritaðri. Þeirra böm eru Sigríð-
ur María og Tómas Ingi. Barna-
barnabörnin eru þijú.
Ekki sat tengdamóðir mín ein-
ungis yfir kjötkötlum heimilisins.
Þau Tómas ráku verslanir í
Reykjavík og vann hún iðulega við
afgreiðslustörf í þeim. En árið 1944
taka þau saman föggur sínar og
flytja til Bandaríkjanna, þar sem
þau bjuggu um níu ára skeið. Flutt-
ust þau þá aftur heim til íslands
og settu upp lítið iðnfyrirtæki, sem
m.a. framleiddi fallegar þjóðbún-
ingabrúður. Unnu þau að þessari
iðju meðan heilsan leyfði. María
fram að áttræðu og Tómas nokkr-
um árum lengur.
Þetta er í stórum dráttum ævi-
saga tengdamóður minnar, óvenju-
legrar manneskju sem átti litríka
ævi. María Emilsdóttir var glæsileg
heimskona. Hún var fædd höfðingi.
Uppeldi hennar á hinni dönsku
Akureyri hefur sjálfsagt mótað
hana töluvert og síðan bætist við
hve ung hún hleypir heimdraganum
og kynnist öðrum þjóðum. Hún var
höfðingi heim að sækja, greind,
afburða skemmtileg og með létta
og glaða lund. Börn og unglingar
hændust að henni vegna þessara
eiginleika og þau eru ótalin bömin,
bæði skyld og vandalaus, sem köli-
uðu hana „Maríu ömmu".
Tengdamóðir mín hafði unun af
að vera innan um fólk. Sá sem
hafði hana í samkvæmi hjá sér
þurfti ekki að óttast að sú veisla
yrði stirfin eða þunglamaleg. Hún
laðaði fólk að sér með léttleika
sínum og hlýju. Hún fór aldrei í
manngreinarálit, talaði eins við alla,
hvar í stétt eða stöðu sem þeir voru.
Hún las mikið, ekki síst hafði hún
yndi af ljóðum og kunni firn af
þeim utanbókar. Fyrir rúmu ári, þá
farin að heilsu og minnið farið að
gefa sig, fór hún með alla Gils-
bakkaþulu fyrir mig, en hana hafði
hún lært sem bam hjá Guðrúnu
ömmu sinni. Mér féll sú gæfa í
skaut, þegar ég var nýfermdur
unglingur, að kynnast Maríu og
Tómasi. Tóku þau mér einstaklega
vel og með okkur tókst innileg vin-
átta. Vildu þau hjón alla tíð hag
minn sem bestan og voru samstiga
í að styðja við bakið á fjölskyldu
sinni.
María dvaldist á öldrunardeild
Landspítalans síðustu 7 ár ævi
sinnar. Seinni árin var hún að líða
inn í óminnið, en þá var eins og
hún dveldi æ oftar við bernskuár
sín á Akureyri. Hún var aftur kom-
in til hennar Guðrúnar ömmu
sinnar, sem skýldi henni fyrir næð-
ingum lífsins.
Starfsfólki Öldmnardeildarinnar
skal hér þakkað af heilum hug fyr-
ir alla umönnun við Maríu og allan
þann kærleika, sem það sýndi henni
þessi löngu ár, sem hún var að
mestu ósjálfbjarga.
Og nú er komið að leiðarlokum.
Góð kona er gengin. Við drúpum
höfði í þökk. Þökk fyrir að hafa átt
hana öll þessi ár. Minningarnar um
hana munu ylja okkur um ókomna
tíð og yfir þeim minningum er birta
eins og yfir þeirri hátíð sem nú
gengur brátt í garð.
Blessuð sé minning Maríu Emils-
dóttur.
Anna Ingvarsdóttir
María systir mín er dáin 92 ára
og níu mánaða. Hún fæddist í Graf-
arkoti í Reykholtshreppi, Borgar-
firði. Þar voru þá foreldrar okkar
til húsa, Emil Petersen og Þuríður
Gísladóttir. Á því sama ári fóm þau
að Hvítárvöllum til barónsins, sem
þar bjó þá, þar voru þau eitt ár,
fluttu þá til Ákureyrar með börnin
sín þrjú, Gísla, Maríu Isafold og
Laufeyju, sem fædd var á Hvítár-
völlum.
Þegar til Akureyrar kom fengu
þau leigða íbúð með öðrum neðst í
Búðargilinu, þar skammt frá bjó
þá föðuramma okkar Maríu, Guð-
rún Jónsdóttir. Til hennar fór
María, þar sem þröngt var í Skafta-
húsinu og móðir okkar komin að
því að ala sitt fjórða barn. Svo vel
féll ömmu við Maríu að hún tók
hana í fóstur og lét hana aldrei frá
sér fara. Næstu tíu árin var María
hjá ömmu vetur sem sumur og átti
þar góða daga þar .sem amma var
ern og vanri fyrir sér með fatasaum-
um og hannyrðum en það lærði hún
ung og vann að ævina alla.
Tíu ára gömul fór María í sveit
og var eftir það léttastúlka á bæjum
í Eyjafirði. Fermd var hún 14 ára
og hafði þá gengið í Akureyrar-
skóla í fjóra vetur enda var hún
Fyrir nokkrum vikum hitti ég
Skarphéðin í miðbæ Reykjavíkur.
Við ákváðum að ég liti til hans fljót-
lega. Það dróst, en um þessa helgi
ætlaði ég að láta af þessu verða.
En á miðvikudag -las ég dánart'regn
hans í blöðunum og átti að jarða
hann daginn eftir. Á mínum aldri
eru menn yfirleitt orðnir vanir því
að heyra dánarfregnir kunnugra,
og hættir að láta sér bregða. Samt
sem áður brá mér illa við þessa
fregn. Mér fannst við eiga svo
margt ósagt hvor við annan.
Skarphéðinn fæddist og ólst upp
í Fjörðunum og í Flateyjardalnum,
alla veturna hjá ömmu og sóttist
námið vel. Fermingarvorið réð
amma Maríu í vist við barnagæslu
og eftir það var hún oftast í ársvist-
um, lengst hjá Sigurði Híðar dýra-
lækni. Þar var hún bamfóstra og
ílengdist á því góða heimili við inn-
anhússtörf og varð heimilisvinur
þess fólks, lagaði sig að háttum
þess og átti þar góða daga. Hún
gekk ætíð vel til fara, var fríð sýn-
um og íturvaxin og bar vel uppi
gott líferni, greind var hún og flug-
næm, glaðvær og sönghneigð.
Þannig lifði María systir mín hóg-
látu og menntandi lífi öll sín upp-
vaxtarár.
María var tvígift, fyrri maður
hennar, Friðgeir Pétur Jónsson, var
fæddur 22. febrúar 1880, ættaður
og uppvaxinn á ströndinni út vestan
Eyjafjarðar. Hann var lengi vinnu-
maður á Möðruvöllum í Hörgárdal
hjá Stefáni Stefánssyni skólastjóra
þar og síðan á Akureyri. María og
Friðgeir gengu í hjónaband í nóv-
ember 1918, gift á Möðruvöllum.
Þann vetur var Friðgeir vetrarmað-
ur á Dagverðareyri, María vann við
hannyrðir inni á baðstofupalli og
beið sín þar. Vorið 1919 fóru þau
að Kjarna við Akureyri, fengu þar
bráðabirgðarúm í baðstofu og þar
ól María sitt fyrsta barn, sveinbarn
sem fæddist andvana.
María og Friðgeir dvöldu á
Kjarna aðeins fram yfír barnsfæð-
inguna, fengu þá leigt á Oddeyr-
inni, sem var hentugra fyrir Frið-
geir þar sem hann var verkamaður
þá á Tanganum og verkamannsgat-
an skemmri. Næstu árin voru þau
hér og þar í leiguíbúðum á' Akur-
eyri, hann vann utan dyra, hún inni
við hannyrðir sem hún lærði hjá
ömmu sinni. Síðast vann Friðgeir í
ullarverksmiðjunni Gefjuni og þar
fórst hann af slysförum rétt fyrir
jól 1927, lenti í ullartætaranum sem
hann vann við.
Á samveruárum Maríu og Frið-
geirs kynntist ég henni í fyrsta sinn,
hafði þá aðins einu sinni séð hana
áður. Þá var ég í kaupstaðarferð
frá Gili í Öxnadal gangandi með
poka um öxl og var að leggja á
stað heimleiðis. Þá kom til mín ung
stúlka fín og falleg og heilsaði mér
með kossi, sagðist vera systir mín.
Þéssi viðkynning gekk mér svo að
hjarta að ég gleymi því aldrei og
naut mjög minningarinnar.
Þegar María stóð ein uppi að
manni sínum látnum þá tók hún
þá ákvörðun að fara af landi burt
og til Kanada fór hún þá á vordög-
um. Þá var Gísli bróðir okkar flutt-
ur vestur og sestur þar að, þangað
fór María fyrst en var síðan í
Winnipeg í tvö ár og vann fyrir sér
sveit sem lá vestur úr Skjálfanda-
flóa meðan þar enn var sveit. Þar
er nú löngu allt komið í auðn og
búendur horfnir. Hann veiktist af
lömunarveiki á bamsaldri og bar
þess menjar alla tíð síðan, Lífssaga
hans var því ekki dans á rósum.
Hann vann lengi almenna verka-
mannavinnu, þrátt fyrir bæklaða
fætur og liði lífinu með reisn, sem
margir sem eiga að heita fullfærir
til gangs mættu öfunda hann af.
Skarphéðinn kvartaði ekki. Þetta
er orðið ansi slæmt, sagði hann í
síðasta skiptið sem ég hitti hann.
Margan kaffibollann hef ég drukkið
við hannyrðir.
Vorið 1930 fór María aftur heim
til íslands og þá til Reykjavíkur,
þar fékk hún vinnu við búðarstörf
og þar kynntist hún seinni manni
sínum, Tómasi Ólasyni verslunar-
manni, hann var fæddur 6. ágúst
1897 (dáinn 28. desember 1987).
Foreldrar hans voru hjónin Elínborg
Tómasdóttir og Óli Jón Jónsson frá
Stakkhamri í Hnappadalssýslu.
Eftir að María giftist Tómasi
breyttust mjög ástæður hennar all-
ar, Tómas var kaupmaður og efna-
hagur hans stóð á traustum grunni
og sérstaklega mun efnahagurinn
hafa stóraukist á stríðsárunum. Á
þessuin árum eignuðust þau tvö
börn: Ásthildi Jónu Tómasdóttur,
f. 15. júní 1931, og Torfa Bjarna
Tómasson, f. 20. maí 1935. Ásthild-
ur er búsett í Vancouver í Kanada,
Torfi Bjarni í Reykjavík.
Að því kom að þau María og
Tómas hættu verzlun á Laugaveg-
inum, fengu peninga yfirfærða til
Bandaríkjanna og fluttu enn vestur
um haf. Þau hjón ferðuðust mikið
um, sérstaklega í Kanada, og lifðu
góðu lífi. En þeim til íslands stóð
hugurinn og því tóku þau enn sam-
an föggur sínar og fluttu heim til
Reykjavíkur.
Heimkomin settu þau hjón upp
einkaiðnað sem þau unnu bæði að
og við það vann Tómas fram á
síðasta dag.
Sambúð þeirra Tómasar og
Maríu var til fyrirmyndar og bar
þar aldrei skugga á enda voru þau
samrýnd í öllum sínum áformum
og framkvæmdum og segja má að
eftir að María giftist Tómasi lifði
hún öðru lífi í þessu lífi. Bæði töldu
þau það mikla lífshamingju að hafa
lifað lífinu saman svo langan dag.
María systir mín var frændrækin
og vinmörg, trygglynd og trúföst
og góð urðu okkar kynni systranna
og eins okkar Tómasar, hann hafði
áhuga á ættfræði og við þau fræði
áttum við samleið.
Þegar móðir okkar Maríu dó
1908 vorum við átta alsystkinin.
María ein átti sér þá öruggt hæli,
öll hin fóru sitt á hvað. Nú eftir
andlát Maríu systur okkar erum við
þijú á lífi, við Þuríður í Reykjavík
og Gísli, sem er okkar elstur, á
heimili í Kanada. ÖH munum við
sakna Maríu systur okkar af heitu
hjarta, til hennar bárum við þann
hug. Lengst af ævi sinnar var María
heilsuhraust og lífsglöð, nú á seinni
árum glataði hún sinni góðu heilsu,
og dvaldi þá á öldrunardeild Land-
spítalans en var þá enn svo gæfu-
rík að hún naut þeirrar bestu
umönnunar sem á verður kosið hjá
tengdadóttur sinni, Önnu Ingvars-
dóttur, og Torfa syni sínum.
Börnum og öðrum afkomendum
Maríu færi ég mínar samúðarkveðj- ‘
ur með þökkum og af alúð. Blessuð
sé minning Maríu systur minnar.
Tryggvi Emilsson
Þeir þóttu flottir strákar, bræður
hans pabba. Og þá konurnar þeirra.
Mamma segir að þetta fólk hafi
aldrei verið alveg eins og annað
fólk. Það kom að vestan og kunni
sig í boðum, söng og dansaði leng-
ur og betur en aðrir. Og nú eru þau
öll farin, systkinin að vestan, fyrst
Óli, svo Ágúst í Mávahlíð, Kristín,
Tómas, pabbi og loks Unnur í Gröf.
Og makarnir líka, hver af öðrum.
Skarphéðinn Jóna-
tansson - Minning
Og fjölskylduboðin verða lágværari
og enda fyrr. María ísafold Emils-
dóttir, Maja frænka, var konan
hans Tómasar, bróður pabba. Hún
var ekki frænka mín, þótt hún héti
aldrei annað en Maja frænka. Hún
bjó til dúkkur. Litlar og stórar, í
þjóðbúningum og silkikjólum.
Ég bjó hjá Maju og Tómasi af
og til þegar ég var stelpa. Best
man ég haustið sem ég byijaði í
Austurbæjarskólanum, eftir að hafa
verið í ísaksskóla fyrstu skólaárin.
Þá bjó ég nokkrar vikur við Skóla-
vörðustíginn, rétt ofan við húsið,
þar sem pabbi hafði síðar skrifstofu
sína. Mamma var í sumarbústaðn-
um í Kollafirði með yngri systkinin.
Mér fannst leiðinlegt í Austur-
bæjarskólanum, af því hann var svo
stór. En það var aldrei leiðinlegt
hjá Maju og Tómasi. Maja hafði
búið í Ameríku. Hún hafði svart
hár og söng mikið. Það var lykt af
útlöndum í húsinu hjá henni og
kjallarinn var fullur af dúkkum.
Mér þótti miklu meira gaman að
sitja oní kjallara og klippa blúndur
og leggingar í öllum regnbogans
litum en fara í skólann. Sumar
dúkkurnar voru fótalausar og
handalausar og þær fékk ég að
eiga. Ég átti fullan kassa sem hét
„afgangs". Þar voru ófullburða
dúkkur og allskonar afgangar af
efnum og skrauti. Þeim raðaði ég
um allt gólf þegar ég var ein I kjall-
aranum. Kannski hafði það áhrif á
starfsval mitt síðar að vera innan
um þessar skrýtnu verur hennar
JVIaju og kannski líka á starfsval
fyrsta barnabarnsins hennar, sem
ég passaði stundum þama á Skóla-
vörðustígnum, en Sturla, sonur
Ásthildar, dóttur Tómasar og
Maríu, er nú eftirsóttur kvikmynda-
leikstjóri í Bandaríkjunum.
Maja frænka var mikil dama.
Sem var meira en hægt var að segja
um þessa alls óskyldu frænku henn-
ar. Einu sinni saumaði hún á mig
vatnsgrænan flaueliskjól með
blúndum. Þegar ég mætti í stígvél-
um við kjólinn í kjallaranum hjá
Maju sagði hún ströng: „Dömur
ganga ekki í stígvélum.“
En Maja var umburðarlynd
heimskona sem hafði verið í
Ameríku og hún fyrirgaf mér
stígvélin. Hún puntaði mig án sýni-
legs árangurs, gaf mér fínar dúkk-
ur með gult hár og slaufur, en ég
hélt áfram að ganga í stígvélum
og safna „afgangs“ dúkkum. Fyrir
þetta þakka ég Maju. Og svo margt
annað. Lyktina af útlöndum, sem
átti eftir að heilla mig æ meira eft-
ir því sem ég varð eldri, en henni
kynntist ég fyrst hjá Maju. Ég vissi
lítið um fortíð hennar, annað en að
hún hafði búið í Ameríku. Seinna
fékk ég að vita að hún var systir
Tryggva Emilssonar. Og hafði víst
líka reynt sitthvað í uppvextinum.
Hún var elskuleg kona, sem öllum
vildi gera gott. Og hún var skarp-
greind og vissi hvað hún vildi. Svo
söng hún svona vel.
Við systkinin og mamma þökkum
Maju fyrir margar góðar stundir,
við söknum föðuríjölskyldunnar og
vonum að það sé eins gaman í boð-
unum sem þau sitja nú og það var
á nieðan þau voru enn með okkur.
Ég efa það reyndar ekki. Ásthildi
og Torfa og öðrum ástvinum send-
um við innilegar samúðarkveðjur.
Þórunn Sigurðardóttir
við eldhúsborðið heima hjá honum
og móður hans, Björgu Guðlaugs-
dóttur, og margt var rætt á þeim
kaffifundum. Skarphéðinn var les-
inn maður og kunni á mörgu skil.
Viðræður við hann voru lær-
dómsríkar og margt hef ég af hon-
um lært.
Oft ber svo við, þegar ég heyri
fólk kvarta undan kjörum sínum,
að mér kemur Skarphéðinn í hug.
Og ekki síður er ég verð vitni að
hroka og yfirlæti þeirra sem þykj-
ast eiga eitthvað undir sér, án þess
að gera þó kröfur til sjálfra sín.
Ég mun oft og lengi minnast Skarp-
héðins Jónatanssonar. Hann var
einn af leiðbeinendum mínum í
lífinu. Að Iifa lífinu brosandi, við
þau kjör sem honum voru búin, er
afrek sem fáir leika eftir. Blessuð
sé minning hans og sú kyrrláta
lífsspeki sem hann hafði að miðla.
Jón frá Pálmholti