Morgunblaðið - 04.12.1990, Blaðsíða 22

gjS
ABALONE
ABALONE
ABALONE
ABALONE
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. DESEMBER 1990
AR LÆSIS
Að lesa og skrifa list er góð
eftir Árna Árnason
Mörgum foreldrum er unun í því
að setjast niður með bömum sínum
og kenna þeim að lesa og draga til
stafs. Líklega eru aðferðimar við
þessa iðju jafn margar þeim sem
kenna; þó má leiða líkum að því
að foreldri minnist þess hvernig því
var kennt að lesa í æsku og bregði
að auki á ráð sem henta þörfum
hvers barns. Ekki er ólíklegt að
ætla að við lestrarkennsluna sé
stafað, kveðið að og lesið með ein-
hverskonar hljóðaaðferð. eða að
þessu öllu sé hreinlega blandað
saman. Við þessa iðju er gott að
hafa bók sem hefur nógu stóra og
góða stafi fyrir bamið að lesa, og
kaupa því margir byijendabók í
lestri. Litir, ritföng og pappír er
auðfengið þar sem þetta heyrir
núorðið til daglegra lífsnauðsynja
og því fáanlegt í flestum matvöru-
búðum.
Algengt er að barn kynnist
snemma upphafsstafnum í nafni
sínu, læri að þekkja hann og skrifa.
Áður en langt um líður ræðst það
í það þrekvirki að pára nafnið sitt.
Og eitt leiðir af öðru, það þarf að
skrifa nöfn pabba og mömmu, afa
og ömmu og svo frænda eða
frænku. Fyrr en varir fer barnið
að lesa stafina á mjólkurfernum og
öðmm umbúðum við morgunverð-
arborðið. Það stautar sig í gegnum
orð og orð í fyrirsögnum dagblaða
og þegar það svo kannski einn dag-
inn horfir á bilaðan barnatímann
heyrist lesið hjálparlaust „Afsakið
hlé“. Undrunarorð frá stoltu for-
eldri láta ekki á sér standa: „Haid-
iði ekki að barnið sé orðið læst!?“
Enginn getur útskýrt nákvæm-
lega hvemig ósköpin gerðust. Það
skiptir heldur ekki meginmáli, for-
eldrum er nóg að finna að það ber
undraverðan árangur að dunda sér
með börnum sínum yfir stöfum og
orðum. Af kappi er svo reynt að
örva barnið til frekari dáða og finna
heppilegt og skemmtilegt lestrar-
efni handa nýliðanum í flokki les-
enda.
Vonbrigði í skólabyrjun
Svo líður að því að barnið byiji
í skóla. Eftirvænting er því eðlileg
bæði hjá foreldri og barni. Með við-
höfn er keypt skólataska og penna-
veski, nýir litir, blokk, stflabók og
fleira í þeim dúr, allt gert til þess
að bamið geti haldið áfram því
námi sem af alúð hefur verið lagður
grunnur að. En eftir fyrstu kynni
af skólanum gerast stundum undar-
legir hlutir. Barn, sem hafði gaman
af því að lesa með pabba og mömmu
og bað sýknt og heilagt um ný verk-
efni að lesa eða skrifa, eyðir nú
öllu tali um lestur og skrift, gengur
jafnvel svo langt að neita að lesa.
Foreldrar verða hissa og ráðalausir;
skoðað er í tösku barnsins og veidd
uppúr henni lausblaðaverkefni sem
fólgin eru í því að „spora“ eftir
ýmiss konar brotalínum (ferlum),
finna myndir sem eru eins og greina
myndir sem em öðmvísi. Þetta ger-
ist kannski þrátt fyrir það að bam-
ið hafi glímt við mun flóknari verk-
efni á heimili og í leikskóla. Og í
stað þess að úr töskunni komi lestr-
Árni Árnason
„Krafa tímans hljóðar
upp á öðruvísi lestr-
arbækur en hafa verið
notaðar til lestrar- »'
kennslu og lestrarþjálf-
unar síðustu fimmtíu
/ • CC
arm.
arbók við hæfi bamsins, einfaldar
sögubækur eða fróðleikur á máli
sem bamið getur lesið af sjálfsdáð-
um, þá birtist byijendabók í léstri,
samskonar og barninu var gefin
þegar það var þriggja ára og notuð
var við að læra stafina. Þegar barn-
ið er spurt hvemig því geðjist það
sem gert er í skólanum, þá er svar-
ið á þann veg að því finnst þetta
„barnalegt" eða „leikskólalegt" svo
að notuð séu orð þeirra sem nýver-
ið hafa öðlast þessa reynslu.
Stór hópur barna er læs við upp-
haf skólagöngu. í stað þess að örva
þessi börn til meiri lestrar og verk-
efna við hæfi virðist því miður allt
of algengt að allir nemendur fái
sömu verkefni og sömu bók. Meira
að segja eru þess dæmi að börn
verði að láta sig hafa það að fylgj-
ast með hópnum við byijendaæfing-
ar í lestri þó svo þau séu farin að
lesa heilar bækur og hafi mörg alist
upp við fjársjóð bóka á heimilum
sínum. Engu er líkara en bæði nem-
endur og kennarar skuli, hvað sem
það kostar, beygja sig undir það
að lestrarbókin ein skuli ráða fram-
vindu kennslunnar og sætta sig við
það að skólinn fái ekkert betra að
bjóða.
Útgáfa í greipum
lestrarkennsluaðferðar
Það er ekki langt síðan þess
heyrðust dæmi að foreldrum væri
ráðið frá því að kenna börnum
sínum að lesa áður en þau byijuðu
í skóla. í skólanum tækist kennari
verkið á hendur með sérfræðilegum
kúnstum. Það ruglaði barnið aðeins
í ríminu ef aðrir væru að fikta við
að kenna því að lesa, með guðmá-
vitahvaða aðferðum. í skólanum
gilti sérstök lestrarkennsluaðferð,
margreynd og sönnuð.
Langt er liðið síðan menn fóru
að gera sér grein fyrir að einstakl-
ingar eru ólíkir, hafí ólíkar þarfír
og þar fram eftir götunum. Einnig
er það fyrir löngu vitað að börn
geta lært með mjög ólíkum hætti,
ekki síst vegna þess að þau eru
ólíkir einstaklingar. Samt er það
svo að frá því fyrir miðbik aldarinn-
ar hafa mjög svipaðar bækur verið
notaðar til lestrarkennslu í íslensk-
um skólum. Þar eru mest áberandi
bókaflokkamir þrír Gagn og gam-
an, barnagaman og Við lesum.
Þessar bækur byggja í meginatrið-
um á sömu lestrarkennsluaðferð,
svokallaðri hljóðaaðferð. Byijenda-
bókunum er það sameiginlegt að
málið á þeim ræðst helst af því
hvernig á að „leggja inn“ stafina,
fyrst með táknmynd, svo hljóði
stafsins, þá kemur stafurinn (rit-
táknið) og í framhaldi af því einfald-
ur texti með talsverðum endurtekn-
ingum á þeim stöfum (hljóðum) sem
áður hafa verið kynntir. Málfarið á
bókunum er því ekkert endilega líkt
máli sem börn nota. Á köflum verð-
ur það meira að segja undarlega
frábrugðið mannamáli, a.m.k. eins
og við hofum flest kynnst því sbr.
eftirfarandi tilvitnanir:
Lóa sá ól Lása ... Jóa segir Jóa
jós.. . Lalli jós möl í mál. Gagn
og gaman
gógó gónir á gosa. gosi gónir á
gógó. nú gusar gógó á gosa: gam-
an, gaman, gólar gógó. barna-
gaman
Gos, gos, sagði Gógó. Ari, Vala
og Gógó góna á gos. Við lesum A
Þennan texta má taka gildan sem
hljóðæfingar, en ekki er hann heppi-
legur til að glæða hjá barni tilfinn-
ingu fyrir tjáningarmætti hugsunar
í orðum. Útgáfa bóka af þessu tagi
verður alltaf hæpin vegna kennslu-
tækninnar sem kennurum er
skömmtuð, tækni sem krefst í raun
síns sérstaka máls og fínnst hvergi
annars staðar en í „súrreal“ heimi
lestrarbóka þessarar ættar. Málið
þarf í raun lítið að breytast í tímans
rás þó svo að nýir höfundar komi
til skjalanna. I öllum bókunum sem
minnst hefur verið á kemur t.d.
fáni við sögu þegar stafurinn (hljóð-
ið) f er kynntur. í bókunum sveima
í kringum f-ið sömu nöfn og orð
/xÆoðiryor
jL w -E. sem ertá jörðu,
HEILAGT VERI NAFN ÞITT.
KOMI RÍKI ÞITT,
OG VERI VILJI ÞINN FRAMKVÆMDUR í OSS,
EINS OG HANN ER í ÞÉR.
ElNS OG ÞÚ SENDIR HVERN DAG ÞÍNA ENGLA,
SENDU ÞÁ EINNIG TILOSS.
Fyrirgef oss vorar syndir,
EINS OG VÉR BÆTUM FYRIR
ALLAR VORAR SYNDIR GAGNVART ÞÉR.
OG LEIÐ OSS EIGI TIL SJÚKLEIKA,
HELDUR FÆR OSS FRÁ ÖLLU ÍLLU,
ÞVÍ ÞÍN ER JÖRÐIN,
LÍKAMINN, OG HEILSAN.
Amen
Friðarboðskapur Jesú Krists er fyrstu aldar frumhandrit úr
leyniskjalasafni Vatikansins. Hrein og ómenguð orð Jesú
Krists, töluð fyrir nær tvö þúsund árum, um lækningamátt
Móður Jarðar, engil jarðarinnar, vatnsins, loftsins og
sólarljóssins. Hvers vegna hefur þessari mikilvægu
þekkingu um hina Jarðnesku Móður verið haldið frá
almenningi? Ritið varpar nýju Ijósi á fræðslu Krists og
lætur engan nútímamann ósnortinn. Fæst í bókabúðum.
Vísdómsútgáfan
*Bæn úr Friðarboðskap Jesú Krists eftir lærisveininn Jóhannes. Hinir Aramefsku og gömlu Slavnesku frumtextar. Þýddir af
Edmond Székely, sem ásamt Nóbelsverðlaunahafanum Romain Rolland, stofnaði 1928 International Biogenic Society.
íslensk þýðing Ólafur Ragnarsson með aðstoð Óskars Ingimarssonar.