Morgunblaðið - 04.06.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. JÚNÍ 1991
Menning og óskhyggja
eftir Hallgrím
Helgason
Háskaleg tilhneiging nútímans
birtist í því að flýja frá veruleikan-
um, falsa virkileikann. Þetta er til
dæmis ein aðalorsök þess fíkniefna-
vandamáls, sem nú spennir hel-
greipar sínar um heiminn.
Fölsun er það líka, þegar hugtök
eru notuð, án þess að rétt merking-
arleg innistæða búi þeim að baki.
Orðið tón-LIST ern ú jöfnum hönd-
um haft um symfóníur Beethovens
eða Tea for Two eða Man in the
Mirror. Þá er og orðið menning iðu-
lega notað, án þess að það vísi til
þeirrar þýðingar, sem felst í orðinu
kúltúr.
Hvert er eiginlega innihaldið í
íslenzkum kúltúr? Oft má skilja það
svo, að í honum felist bara bækur
og handrit. Og sannleikurinn reyn-
ist sá. Ekki inniheldur hann mynd-
list, músík, arkítektúr, heimspeki
eða vísindi. Allar þessar greinar
menningar eru svo ungar, að þar
hefir enn engin hefð getað skapazt.
Þetta er söguleg afleiðing af samfé-
lagsháttum í einangruðu, jarðfræði-
lega ungu og frekar harðbýlu, nær
því hijóstrugu eldfjallalandi.
Þessar staðreyndir ættu þeir að
skilja og viðurkenna, sem láta sér
annt um íslenzk menningarmál.
Menning verður aldrei sköpuð af
neinum opinberum stofnunum. Hún
er sköpuð af fólkinu, handa fólkinu.
Það nýtur hennar og blessar hana,
fagnar henni og býður hana vel-
komna, — en þá fyrst, er land þess
gefur þeim nóga atvinnumöguleika
og hindrunum náttúrunnar hefir
verið rutt úr vegi með góðu sam-
göngukerfi.
Menning rís þá fyrst á traustum
stoðum, er fólkið sjálft á hlutdeild
að henni, ber hana fyrir bijósti,
skilur hana, metur og elskar. En
frumskilyrði þess er efnahagur, at-
vinna og samgöngur. Án þess verð-
ur þjóðarmenning að skýjabólstr-
aðri draumsýn, utan við blákaldan,
nakinn veruleika; því að fólkið, sér-
staklega úti á landsbyggðinni, hefir
allt aðrar áhyggjur en að veita fé
til menningar, sem það kannske
hefir aldrei komizt í kynni við.
Landskosningar nýafstaðnar
báru því vitni, að menningarmál
komast ekki inn í opinbera um-
ræðu. Þar fer langmest fyrir at-
Hallgrímur Helgason
„Yið verðum að læra
að búa í okkar landi við
þær aðstæður, sem
náttúran hefir fyrir
lagt. Oskhyggja og
órökstudd bjartsýni
bjarga engu, aðeins
raunsæi og rökhyggja.“
vinnuvanda og samgöngunauðsyn.
Þessi veruleiki blasir hvarvetna við;
vinnan og vegurinn; og sé honum
ekki sinnt sem algjöru forgangs-
verkefni, verður fátt um efndir á
upp-skulu-rísandi blómaskeiði byij-
andi menningar.
Að flýja ekki veruleikann er öll-
um fyrir beztu. Spurningin er ein-
faldlega sú: Hvað þolir smáþjóð,
dreifð um háskalega stórt land-
svæði, mikið álag ýmissa menning-
argreinastofnana áður en fullnægt
hefir verið biýnustu þörfum mann-
legrar tilveru, svo að landið í sínu
stijálbýli geti talizt fullkomlega
byggilegt? Við verðum að læra að
búa í okkar landi við þær aðstæð-
ur, sem náttúran hefir fyrir lagt.
Óskhyggja og órökstudd bjartsýni
bjarga engu, aðeins raunsæi og
rökhyggja.
Höfundur er tónskáld.
Icefox reiðhjólin hafa slegið í gegn.
Þau eru falleg, kröftug, þrælsterk
og sórhönnuð fyrir íslenskar
aðstæður.
Icefox reíðhjól í sórflokki ó verði í
sérflokki.
Gerið gæða- og verðsamanburð.
Opið frá kl. 10 - 4 á laugardðgum.
Sláttuvéla- &
Hjólamarkaður
Hvellur
Smiðjuvegi 30, Kópavogi
Sími 689 699 og 688 658
-10 km HLAUP
Skógarhlið - Vatnsmýrarvegur - Hríngbraut - Kaplaskjólsvegur
sfrostaskjól - Keilugrandi - Eiðsgrandi - Ánanaust - Mýrargata -
Tryggvagata - Kalkofnsvegur - Skúlagata - Rauðarárstigur - “
Miklabraut - Langahlið - Skógarhlið
braut - Vati
Flugvallarvx
lilllli “ M
HLAUP -
'S^FIugvallarbraú
vegtir- Skógarhli
KRABBAMEi
„Taktu þér tak“
eftir Ölaf
Þorsteinsson
Krabbameinsfélag íslands hefur
í júnímánuði allt frá árinu 1988
staðið fyrir almenningshlaupi í
Reykjavík undir kjörorðinu „Betri
heilsa“. Hér er á ferðinni hefðbund-
ið götuhlaup þar sem hlaupnir hafa
verið 4 og 10 km. Hlaupið héfur
hafist við hús félagsins í Skóg-
arhlíð 8 og lokið þar. Á síðasta ári
var svo efnt til sams konar hlaups
um miðbæinn á Akureyri.
Þátttaka í hlaupinu hefur farið
vaxandi (1988 voru 400 manns,
1989 um 500 manns og 1990 um
600 manns). Félagið hefur ævinlega
notið ómælds stuðnings frá ýmsum
aðilum. Ég nefni sérstaklega Fijáls-
íþróttasamband íslands, lögregl-
una, Hjálparsveit skáta, Rás 2
Ríkisútvarpsins, bæjarfélög - og
síðast en ekki síst styrktaraðila.
„Heilbrigði allra árið 2000“ er
markmið Alþjóða heilbrigðisstofn-
unarinnar. Krabbameinsfélagið er
þeirra skoðunar að almennings-
hlaup sé gott innlegg í baráttuna
fyrir því markmiði og fer raunar
ágætlega saman við aðra starf-
semi, sem félagið sinnir.
Hlaupið er ekki hugsað sem ný
ijáröflun fyrir félagið, heldur til að
hvetja almenning til bættra lifnað-
arhátta. Má því segja að hér sé um
að ræða enn einn nýjan þátt í þjón-
ustu félagsins við landsmenn.
Að þessu sinni fer hlaupið fram
laugardaginn 8. júní nk. og hefst
kl. 12 á hádegi. Hlaupið er á þrem-
ur stöðum á landinu, þ.e. í
Reykjavík, Akureyri og í fyrsta
skipti á Egilsstöðum.
I desember síðastliðinn kom
Ólympíunefnd íslands að máli við
Krabbameinsfélagið og skýrði frá
því að Alþjóða Ólympíunefndin
stæði fyrir Ölympíuhlaupi 1991 í
fimmta sinn í samvinnu við Alþjóða
fijálsíþróttasambandið og áhuga-
mannasamtök, en þau standa fyrir
hlaupinu hvert í sínu landi. íslenska
nefndin leitaði eftir samstarfi við
Krabbameinsfélagið og í framhaldi
af því var ákveðið að sameina þessi
tvö hlaup. Þá verður íþróttadagur
haldinn í Reykjavík og á Akureyri
þennan dag.
Aðalstyrktaraðili hlaupsins í ár
er Alþjóða líftryggingarfélagið í
Reykjavík sem vill stuðla að frekari
þróun hlaupsins og að enn víðtæk-
ari þátttöku en hingað til. Þess
vegna er bætt við nýrri vegalengd,
um það bil 2 km, en hún hentar
byijendum vel.
Hér fylgir kort af fyrirhugaðri
hlaupleið í Reykjavík.
Það er aldrei of seint að taka sér
tak og byija að hreyfa sig. Aðalat-
riðið er að fara hægt af stað og
ofgera sér ekki. Almenn vellíðan
og starfsþrek eykst. Reynslan sýnir
að erfiðast er að fá fólk til að halda
áfram að hreyfa sig. Þá er gott að
hafa eitthvert markmið til að keppa
að. Tveggja kílómetra vegalengdin
í heilsuhlaupinu í júni er kjörið
markmið fyrir þá sem eru nýbyijað-
ir á heilsurækt. Og síðan má halda
sér við efnið með því að stefna að
fjórum eða tíu kílómetrum næsta ár.
Ég vil hvetja landsmenn til þess
að koma, skokka og vera með
Krabbameinsfélaginu á laugardag-
inn.
Höfundur er viðskiptafræðingur
og framkvæmdastjóri
Krabbameinsfélags íslands.
Er vetnið valkostur?
eftir Jóhannes G.
Jóhannesson
Vetni heyrist nú æ oftar nefnt
sem valkostur í stóriðjumálum.
Vetni er framleitt úr vatni sem klof-
ið er í frumeindir sínar, vetni og
súrefni, með rafgreiningu. Fram-
leiðsla vetnis er orkufrek og dýr.
Ef það er brennt í hreinu súrefni
þá er afgasið hreint vatn; vatns-
gufa. En súrefnið er dýrt og því
er vetnið oftast brennt í andrúms-
lofti, sem inniheldur 21% súrefni
og 79% köfnunarefni. Ef loftnotk-
unin er nákvæmlega sú sem til
brennslunnar þarf verður afgasið
hreint köfnunarefni en örlítil viðbót
þess er engin vá.
Því ætti vetnisframleiðsla að vera
kjörinn stóriðjuvalkostur á móti
ammóníakframleiðslu Áburðar-
verksmiðjunnar og eiturgufum ál-
vera.
En hangir þá eitthvað óhreint á
spýtunni við gerð og notkun vetnis-
véla?
Ef loftskortur er við brennsluna
verður afgasið vetni+köfnunarefni.
Þessi efni mynda sjaldan varanlegt
eiturgas.
En ef brennsluloft er umfram
þarfir; loftauki, sem oftast er raun-
in í venjulegum vélum, verður
afgasið köfnunarefni+súrefni.
„Mercedes-Bens kveður
mengunina af vetnisvél
síst minni heldur en af
góðri bensínsvél, auk
þess sé ekki ennþá
fundin nein handhæg
geymsluaðferð fyrir
vetnið; það sé sprengi-
hætt og í raun hættu-
legt eldsneyti. Því er
vandséð að vetni sé
stóriðjuvalkostur
líðandi stundar.“
Efnahvörfun og þar með nýtni elds-
neytis í vél er oftast þeim mun
betri sem hitastig brennslunnar er
hærra og þrýstingurinn meiri. Við
þær aðstæður myndast í afgasinu
köfnunarefnisoxíð, sem er vel þekkt
hér sunnanlands, guli reykurinn frá
Áburðarverksmiðjunni; varanlega
eitraðar lofttegundir.
Þjóðveijar tala um að „heija til-
raunir“ með brennslu vetnis í bif-
reiðum og strætisvögnum, en til
þess að af almennri notkun verði
þarf vetnisvélin að skila mun
hreinna afgasi heldur en bensínvél-
arnar.
Jóhannes G. Jóhannesson
Mercedes-Bens kveður mengun-
ina af vetnisvél síst minni heldur
en af góðri bensínsvél, auk þess sé
ekki ennþá fundin nein handhæg
geymsluaðferð fyrir vetnið; það sé
sprengihætt og í raun hættulegt
eldsneyti.
Því er vandséð að vetni sé stór-
iðjuvalkostur líðandi stundar.
Höfundur er tæknifræðingur.