Morgunblaðið - 04.06.1991, Blaðsíða 45

1G6I IMUl
flUOAQUl
45
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJURDAGUR 4. JÚNÍ 1991
Stefnumótun og forgangs-
röðun í heilbrigðiskerfinu
eftir Ingibjörgu
Þórhallsdóttur
Það er löng hefð fyrir því á Is-
landi að veita eins góða heilbrigðis-
þjónustu og mögulegt er, án tillits
til kostnaðar. Á síðustu árum hefur
þetta breyst lítillega, nú á að veita
bestu heilbrigðisþjónustu sem völ
er á, en hún á að vera á útsölu-
verði því fjármunir til að kaupa
þessa þjónustu úr sameiginlegum
sjóðum landsmanna eru af skom-
um skammti.
Skynsamleg endurskoðun á
markmiðum og leiðum í opinberri
heilbrigðisþjónustu er nauðsynleg
því ljóst er að kostnaðurinn skiptir
okkur öll máli. Það þarf að ákveða
hvernig þessum ijármunum verði
best varið því ekki kaupum við
allt fyrir sömu krónumar.
Mat á ávinningi af heilbrigðis-
þjónustu á vegum hins opinbera
með hliðsjón af þeim kostnaði sem
hann hefur í för með sér, og for-
gangsröðun verkefna samkvæmt
því, er nauðsynlegt. Staðreyndin
er sú að þeir góðu hlutir sem heil-
brigðisvísindin bjóða upp á eru
nánast takmarkalausir og ef sam-
neysla í heilbrigðisþjónustu á að
hafa það hlutverk að bjóða upp á
allt sem nútíma heilbrigðisvísindi
geta boðið, getum við eytt öllu því
fé sem ríkið hefur til umráða í
þennan málaflokk.
Vandamálinu um hver á að njóta
þjónustunnar, hjá hverjum, hvenær
og hversu mikið, er einatt ýtt nið-
ur eftir heilbrigðiskerfinu frá
stjórnmálamönnum, ráðuneytum
og öðrum aðilum sem eiga að sjá
um stefnumótun, til þeirra sem
veita þjónustuna. Þeim er ætlað
að þræða einhvern milliveg í þess-
um efnum, setja hlutlæg viðmið
og starfsreglur.
Stjómvöld virðast oft ekki þora
að taka erfiðar og stefnumótandi
ákvarðanir um líf og heilsu fólks,
en kjósa fremur að þyrla upp mold-
viðri í kringum fyrirkomulag sem
þau hafa sjálf komið á og kenna
heilbrigðisstarfsfólki svo um
þenslu kerfisins. (Nýlegt dæmi um
þetta er fyrirgangur fyrrverandi
íjármálaráðherra vegna verktaka-
greiðslna til sérfræðinga.)
Það er auðvelt að slá sig til ridd-
ara í augum almennings með þess-
um hætti. En það verður að gera
þá kröfu til stjómvalda að þau
forgangsraði verkefnum hinnar
opinberu heilbrigðisþjónustu,
þannig að almenningur fái nauð-
synlega þjónustu úr sameiginleg-
um sjóðum og leggi til hliðar verk-
efni sem ekki eru talin eins brýn.
Þetta hefur verið gert varðandi
ákveðna þætti tannlæknaþjónustu
og þykir fáum siðlaust, þó vissu-
lega komi þetta fýrirkomulag vem-
lega við pyngju margra. En það á
við með þörf fyrir ýmsa þætti heil-
brigðisþjónustunnar að í mörgum
tilfellum sköpum við sjálf þörf okk-
ar fyrir þessa þjónustu með þeim
lífsháttum sem við höfum tamið
okkur og ættum í þeim tilfellum
að vera ábyrgari fyrir þeim kostn-
aði sem af hlýst.
Almenningur þekkir ekki raun-
virði þeirrar heilbrigðisþjónustu
sem hann krefst og fær. Hann
ætlast þó til að fá persónulega,
góða og oft ótakmarkaða þjónustu
á sjúkrahúsum, á heilsugæslu-
stöðvum og á einkastofum sér-
fræðinga, þó að í heildina séð sé
það krafa skattborgara að heil-
brigðiskerfið sé rekið með minni
tilkostnaði. Því miður er erfítt að
verða við báðum þessum kröfum.
Ástæðna fyrir sífelldum kostn-
aðarauka innan heilbrigðisgeirans
er að leita utan hans í mörgum
tilfellum. Kröfur eru gerðar um
sífellt fjölþættari þjónustu í kjölfar
framfara í heilbrigðisvísindum. í
mörgum tilfellum tengjast þessar
framfarir þróun í hátækni sem
kostar gífurlegar upphæðir, en
breytir oft ekki miklu tölfræðilega
um heilbrigðisástand fjöldans.
Ef ekki á að taka kostnað vegna
þessarar nýju þjónustu af rekstri
þeirrar þjónustu sem fýrir er í heil-
brigðiskerfinu og minnka hana að
sama skapi, verður að auka hlut-
deild heilbrigðisþjónustunnar í
sameiginlegum sjóðum, hækka
skatta eða láta notendur greiða
fyrir þjónustuna sjálfa.
Dæmi um útgjaldaliði sem bæst
hafa við síðustu árin eru hjartaað-
gerðir erlendis og hérlendis, líffær-
aflutningar, fóstureyðingar, glasa-
fijóvganir erlendis, og bráðum hér
heima, og íjöldameðferð alkahó-
lista svo fátt eitt sé talið.
Þessi þjónusta var einfaldlega
ekki fyrir hendi fyrir nokkrum
árum eða áratugum síðan en ætti
að vekja okkur til umhugsunar um
óendanlega vaxtarmöguleika hins
opinbera heilbrigðiskerfis. Dæmi
um annars konar þjónustu, sem
þörf hefur aukist fyrir undanfarin
ár og á enn eftir að aukast, er
umönnun aldraðra og sjúklinga
Ingibjörg Þórhallsdóttir
„Þegar kemur að raun-
særri stefnumótun í
heilbrigðiskerfinu er
nauðsynlegt, að stjórn-
völd leiti víðar fanga
við upplýsingaöflun og
ráðgjöf en þeim hefur
hugkvæmst hingað til
þegar stórar ákvarðan-
ir eru í húfi.“
með langvarandi sjúkdóma. Þetta
fólk fær því miður oft ekki aðgang
að þeirri þjónustu sem það þarf á
að halda, þó opinberlega hafi ekki
verið gefið út neitt plagg sem seg-
ir að þessir aðilar séu neðar í for-
gangsröð en aðrir. Pjármunir hafa
einfaldlega verið notaðir í önnur
verkefni.
Það er ekki siðferðilega rangt
að takmarka og forgangsraða að-
gangi fólks að heilbrigðisþjón-
ustunni í framtíðinni, hjá því verð-
ur ekki komist. Röng eða engin
röðun, þar sem tilviljun, kunningja-
tengsl, árstími og annað þess hátt-
ar ræður hveijir njóta þjónustunn-
ar er hinsvegar óafsakanlegt,^-
nema við séum sátt við ástandið
eins og það er í dag í málefnum
ýmissa hópa, t.d. aldraðra.
Það er ljóst að framundan era
erfið og kreíjandi verkefni við
stefnumótun í heilbrigðiskerfinu
og seint verður komist að niður-
stöðu sem öllum líkar. Það er hins-
vegar tilraun til blekkingar að
halda því fram að hægt sé að bjóða
upp á „bestu“ alhliða þjónustu
samfara stórfelldum niðurskurði,
þrátt fyrir að hann fylgi í kjölfarið
á verulegum stjórnskipulagsbreyt-
ingum og breytingum á rekstrar-
fyrirkomulagi heilbrigðisþjón-
ustunnar. Það hefur hvergi tekist
hvorki innan heilbrigðisþjónustu
né á öðram þjónustusviðum hjá
ríki eða einkaaðilum. Miðað við
núverandi fjárframlög til heilbrigð-
ismála þurfum við að taka ákvörð-
un um hvort við ætlum að gera
minna vel, í hinu opinbera heil-
brigðiskei’fí, eða halda áfram að
gera allt samfara stigminnkandi
gæðum þjónustunnar.
Þegar kemur að raunsærri
stefnumótun í heilbrigðiskerfinu
er nauðsynlegt, að stjórnvöld leiti
víðar fanga við upplýsingaöflun og
ráðgjöf en þeim hefur hugkvæmst
hingað til þegar stórar ákvarðanir
eru í húfí. Til dæmis er vert að
, ítreka að innan heilbrigðiskerfisins
starfa fleiri velmenntaðir faghópar
en læknar. Án þess að gera lítið
úr framlagi þeirra til stefnumótun-
ar í heilbrigðismálum er óhætt að
fullyrða að áhrif og þekking ann-
arra faghópa er ekki síður mikil-
væg við uppbyggingu heilbrigðis-
þjónustunnar í landinu.
Ilöfundur er
hjúkrunarframkvæmdastjóri á
Borgarspítalanum.
B Y K O
B R E I D D
'v;

TÍMABUNDIN
VERÐLÆKKUN
♦
HÚSNÚMERUM
BYKO BREIDDINNI BYKO HAFNARFIRDI

MJÓDDIN A
3DIN