Morgunblaðið - 04.06.1991, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. JÚNÍ 1991
Raunhæfur o g hent-
ugur kostur á ný
eftir Jón Sigurðsson
Sjálfsagt hafa menn varla tekið
eftir því í kosningabaráttunni að
Alþingi afgreiddi nú í vor ný lög
um samvinnufélög (nr. 22. / 27.
mars 1991) og ný lög um hús-
næðissamvinnufélög (Nr. 24 /27.
mars 1991). Með þessari löggjöf
verða tímamót, ekki aðeins í sögu
samvinnustarfs á íslandi heldur
reyndar atvinnumálum yfirleitt.
Lögin gefa fótfestu og viðspyrnu
til framtíðar. Með þeim er hlutafé-
lagsformið ekki lengur eini raun-
hæfi kosturinn til að skapa al-
menningi aðild að eign og stjórnun
fyrirtækja.
Nú eru samvinnufélög enn á ný
raunhæfur, hentugur og nútíma-
legur valkostur. í sem allra
skemmstu máli má segja að sam-
vinnufélag er lýðræðisleg almenn-
ingseign, fyrst og fremst þeirra
sem ekki eru fjármagnseigendur
og gætu því varla öðrum kosti átt
í atvinnufyrirtæki eða hafa kosið
að verja meginfé sínu á öðrum
vettvangi. Samvinnufélag er að
mörgu leyti svipað almennings-
hlutafélagi. Sérstaða samvinnunn-
ar er einkum þríþætt: Lýðræði og
mjög jöfn áhrif félagsmanna í at-
kvæðagreiðslum; félögin eru jafn-
an opin til inngöngu á sínu starfs-
sviði eða svæði og stofnframlag
nýs félagsmanns oftast tiltölulega
lágt; við úthlutun til félagsmanna
er arði skipt eftir rekstrarhlutdeild
hvers og eins en ekki eftir eignar-
hlutdeild.
Ahrif og aðild almennings
Atvinnulífið auðgast vitanlega
við aukna Ijölbreytni rekstrar-
forma. Og það er æskilegt að allur
almenningur komi til stjórnunar
og eignar í atvinnulífinu. Sam-
vinnuformið hentar mörgum og
það var löngu tímabært að færa
löggjöfina til nútíðarhorfs, svipað
og áður hafði verið gert varðandi
lög um hlutafélög. I nýju lögunum
um samvinnufélög eru ákaflega
mörg og merkileg nýmæli. í fyrsta
lagi má endurtaka að lögin hafa
verið færð til nútíðarhorfs og mjög
inargt sem varðar framkvæmdar-
atriði og fagleg sjónarmið hefur
verið tekið upp úr hlutafélagalög-
unum. Í öðru lagi er fijálsræði og
valfrelsi aukið um allan helming
í samvinnustarfinu. Mjög margt
það sem var alveg bundið í gömlu
samvinnulögunum er nú fijálsara
þannig að samvinnumenn eiga
valkosti um fjöldamörg mikilvæg
skipulagsatriði, fjárhagsleg atriði
og rekstrarhætti. Sem dæmi má
nefna heimild til þess að lögaðilj-
ar, t.d. félög og fyrirtæki, geti
fengið inngöngu í samvinnufélag
og að víkja megi frá fullkomlega
jöfnum atkvæðisrétti. Þá má nefna
að samvinnufélag hefur nú stór-
auknar heimildir varðandi meðferð
stofnsjóðseignar, t.d. til útgreiðslu
o.s.frv. í þriðja lagi eru í lögunum
ákaflega merkileg og nýstárleg
ákvæði um deildir stofnsjóðs og
svokölluð samvinnuhlutabréf. Er
þar ráð fýrir því gert að samvinnu-
félög geti leitað sér áhættuíjár-
magns í formi samvinnuhlutabréfa
í svokallaðri B-deild stofnsjóðs en
hlutabréfum þessum fylgir ekki
atkvæðisréttur heldur réttur til
upplýsinga um hag félagsins, til
fundarsetu og tillögugerðar um
málefni félagsins og síðast en ekki
síst er m.a. gert ráð fyrir for-
gangsrétti þeirra til arðs og til
útgreiðslu arðs, til útborgunar við
slit félags o.s.frv.
Nú er það ljóst að samvinnu-
hlutabréf þurfa tima til að festast
í sessi og skapa sér traust. í því
efni verður að vinna í áföngum.
Væntanlega verður fyrst leitað til
áhugasamra félagsmanna og við-
skiptaaðilja samvinnufélags sem
vilja binda fé í samvinnuhlutabréf-
um um eitthvert skeið í fyrstu.
Þetta er eðlilegt og á móti for-
gangsrétti til arðs fylgir þeim t.d.
ekki það vald sem við á í hlutafé-
lögum, en samkvæmt sjálfu eðli
samvinnufélags er þess vart að
Jón Sigurðsson
„í framtíðinni verður
samvinnustarfið aðal-
lega í sérhæfðum, fjöl-
breytileg-um og sjálf-
stæðum félögum sem
hvert um sig starfar að
sínum tilteknu við-
fangsefnum og hags-
munum.“
vænta að þau geti orðið kauphall-
arviðskipti í líkingu við það sem
best gerist á fjármagnsmarkaði. í
lögunum era skýr ákvæði sem lýsa
því hvernig meta skal samvinnu-
hlutabréf. Heildarfjárhæð hvorrar
deildar stofnsjóðs um sig er jafnan
ákveðin þannig að unnt er t.d. að
meta hlutdeild B-deildar í heild-
aríjármagni félagsins, gefa jöfn-
unarbréf út o.s.frv. Það er alveg
ljóst að deildaskiptur stofnsjóður
og útgáfa samvinnuhlutabréfa
gerbreytir íjárhagslegum mögu-
leikum samvinnufélaganna. En úr
þessu verður ekkert nema tryggð
sé eðlileg arðsemi og hagnaður í
rekstrinum. An arðsemi verður
ekkert úrþessu öllu. Hinjárnhörðu
efnahagslögmál gilda um sam-
vinnufélög eins og alla aðra hag-
ræna starfsemi.
Margt kemur til álita
Framundan eru margvísleg
skipulagsverkefni sem tengjast
nýju lögunum. Semja þarf fyrir-
mynd um samþykktir samvinnufé-
laga sem menn geta stuðst við.
Til öryggis þarf að setja ákvæði í
skattalög sem veita samvinnu-
hlutabréfum ótvírætt sömu stöðu
og önnur hlutabréf njóta. Núver-
andi samvinnufélög þurfa að fá
svonefnda einskiptisheimild, t.d.
til uppfærslu stofnsjóðs og til að
skipta honum og opna B-deild af
eigin fé, m.a. til að jafna stofn-
sjóðseignir félagsmanna o.s.frv.
Ef til vill mun reynsla sýna að
skerpa þurfi ákvæði um framleiðs-
lusamvinnufélög, þ.e. fyrirtæki
sem eru í eigu eigin starfsmanna,
og um gagnkvæm félög. Málefni
innlánsdeilda kaupfélaganna voru
lögð til hliðar við afgreiðslu lag-
anna en ný nefnd á að skila áliti
um þær sumarið 1992. Sjálfsagt
munu fleiri atriði koma í ljós við
framkvæmd laganna eins og geng-
ur.
Samvinna hefur miklu hlutverki
að gegna í framtíðinni. Samvinnu-
hreyfingin á íslandi hefur verið í
djúpri lægð að undanförnu en virð-
ist vera að ná sér aftur víðast.
Gjaldþrot KRON er auðvitað alvar-
legt áfall en kemur engum á óvart
og flest önnur samvinnufélög hafa
snúið vörn í sókn. Sjálfsagt hlýtur
að teljast að dótturhlutafélögum
Sambandsins verði innan nok-
kurra ára breytt í samvinnusam-
bönd eða sérstök samvinnufélög
samkvæmt möguleikum þeim sem
nýju lögin skapa, með deildaskipt-
um stofnsjóði, aðild annarra félaga
p.s.frv. Mjög mikið er óunnið á
íslandi á sviði framleiðslusam-
vinnu og þess atvinnulýðræðis sem
hún felur í sér, t.d. við hvers kon-
ar þjónustustarfsemi, verkstæði,
verksmiðjur, áhafnir fískibáta
o.s.frv. A þessu sviði hefur fram-
þróunin verið mjög hröð í nágrann-
alöndunum, t.d. Bretlandi, á síð-
ustu árum. í nágrannalöndunum
er einnig fjöldi samvinnufélaga á
öðrum sviðum, t.d. markaðssetn-
ing alls konar heimilisiðnaðar og
listiðnaðar, mötuneyti, barnaheim-
ili, heilsugæslustöðvar, skrifstofur
sérfræðinga, bókaverslanir og
útgáfufélög o.s.frv. Það getur ekki
heldur farið hjá því að einhveijir
velti fyrir sér möguleikum gagn-
kvæmra félaga, t.d. eru aðildarfé-
lög Vátryggingafélags íslands hf.
bæði gagnkvæm félög, og ef til
vill getur framtíð innlánsdeildanna
sem sparisjóða falist í endurmótun
reglna um gagnkvæm félög. Sam-
vinnustarf hentar ágætavel í neyt-
endaverslun og t.d. geta nútíma-
greiðslukort vel tryggt úthlutun
arðs til viðskiptamanna í samræmi
við samvinnureglur. Og enn má
nefna búsetahreyfinguna sem
stendur í miklum blóma.
En hitt virðist ljóst að samvinn-
ustarf framtíðarinnar verður ekki
fýrst og fremst í alhliða héraðs-
kaupfélögum innan Sambandsins.
í framtíðinni verður samvinnu-
starfið aðallega í sérhæfðum, fjöl-
breytilegum og sjálfstæðum félög-
um sem hvert um sig starfar að
sínum tilteknu viðfangsefnum og
hagsmunum. í framtíðinni er ekki
víst að talað verði um „samvinnu-
hreyfingu" frekar en nú er talað
um t.d. „hlutafélagahreyfíngu".
Margt bendir til þess að Samband-
ið muni smám saman hverfa frá
öllum rekstrarumsvifum en verða
nokkurs konar félagslegur um-
ræðuvettvangur til skrafs og ráða-
gerða, hagsmunagæslu gagnvart
stjórnvöldum o.s.fi-v. Framtíðin
verður ekki í einni heild heldur í
fjölbreytni einstakra félaga eftir
því sem þarfir og hagsmunir fólks-
ins kalla eftir.
Höfundur er skólastjóri
Samvinnuskólans á Bifröst.
hvíla þreytta fætur
7
Wicanders
£2L Kork-o-Plast
Korkflísar er barnaleikur
að þrífa
Imíia zi, Núlatmi, aimi atiai
Þ. ÞORGRÍMSSON & CO
GARÐASTAL
Afgreitt eftir máli.
Allir fylgihlutir.
= HÉÐINN =
STÓRÁSI 6, GARÐABÆ SÍMI 52000
FÁNASTENGUR
SNARI
Starrahólum 8-111 Reykjavík - sími 72502 - Fax 72850
Upplýsingar alla daga frá kl. 9-22.
Verð á SNARA FÁNASTÖNGUM með jarðfestingum, línu
og hún.
6 metra fánastöng kr. 25.870,- m/vsk.
8 metra fánastöng kr. 31.270,- m/vsk.
10 metra fánastöng kr. 43.600,- m/vsk.
GREIÐSLUSKILMÁLAR.
SIEMENS
SMITH&NORLAND
NÓATÚNI 4 • SÍMI 28300