Morgunblaðið - 26.07.1991, Blaðsíða 27

Morgunblaðið - 26.07.1991, Blaðsíða 27
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. JÚLÍ 1991 27 Minning: Þorsteinn Jóns- son, Ulfsstöðum Fæddur 5. apríl 1895 Dáinn 18. júlí 1991 Þorsteinn var sonur hjónanna Jóns Þorsteinssonar og Guðrúnar Jónsdóttur, en þau bjuggu á Úlfs- stöðum í Hálsasveit, Borgarfjarðar- sýslu. Jón var sonur Þorsteins Áma- sonar og Guðrúnar Jónsdóttur en Þorsteinn bjó 30 ár á Hofsstöðum í Hálsasveit, þjóðhagi og höfðings- maður. Hann var sonur Þuríðar Þorsteinsdóttur og Árna Einarsson- ar, bændahjóna í Kalmanstungu og víðar. Þuríður í Kalmanstungu var orðlögð skörungs- og gæðakona. Árni, maður hennar, var glæsi- menni sem var af Húsafellsætt eldri, kominn af séra Sigvalda Hall- dórssyni. Guðrún, móðir Þorsteins á Úlfs- stöðum, var dóttir Jóns Þorvalds- sonar og Helgu Jónsdóttur, hjóna á Úlfsstöðum, bæði af Deildar- tunguætt, bræðraböm. Hann var sonur Þorvalds Jónssonar á Stóra Kroppi en hún var dóttir Jóns Jóns- sonar í Deildartungu, bróður Þor- valds. Náskyld Þorsteini í þá ætt vom góð skáld og andans menn. Þorsteinn átti því láni að fagna að ungmennafélagshreyfingin var ung og fersk á æskudögum hans. Skáld og hagyrðingar birtu Ijóð sín og sögur í riti ungmennafélagsins sem að vísu var handskrifað og gekk manna á milli. Þorsteinn var einn þeirra sem skráði ljóð sín í ritið. I honum bjó einhver sú birta hugsana og skáldskapar sem lýsti honum alla ævi. Þegar Þorsteinn kynntist kenn- ingum Helga Pjeturs var hann und- ir eins gripinn hrifningu sem aldrei skildi við hann síðan. Hann skrifaði greinar í blöð og tímarit, hann gaf út bækur, þær urðu fimm talsins. Flestar bækurnar fjölluðu um kenn- ingar Helga Pjeturs, en einnig var í þeim að finna kvæði og spak- mæli. Eitt þeirra er einkar Ijúft og gott að vitna til en það er svona: „Viljirðu boða komu vorsins og vinna að komu þess þá farðu að dæmi sólarinnar, hún aðeins skín.“ Þorsteinn ólst upp í föðurhúsum með einni systur, Ragnhildi. Móður sína misstu þau 1904, þá var hann 8 ára en hún 6. Jón giftist Guð- björgu Pálsdóttur nokkmm árum síðar og bjuggu þau lengi á Úlfs- stöðum en áttu engin böm saman. Þorsteinn varð sterkur maður og þótti dugmikill til erfiðisvinnu en hugur hans var engu að síður bund- inn við skáldskapinn og viskuna. Hann aflaði sér staðgóðrar þekk- ingar þótt skólaganga væri stutt. Átta mánuði dvaldi hann í Sviss með Þorsteini Jónssyni vini sínum og lærði þar að lesa og tala þýsku. Þorsteinn staðfesti ráð sitt með Áslaugu Steinsdóttur. Hún er ættuð úr Húnavatnssýslu, dóttir Steins Ásmundssonar og Valgerðar Jónas- dóttur. Þau fóru að búa í Geirshlíð- arkoti í Flíkadal árið 1936, fluttu að Úlfsstöðum 1942 og hafa búið þar síðan. Þau eignuðust 4 dætur. Sú elsta, Steingerður er dóttir Ás- laugar en kjördóttir Þorsteins. Hún er húsfreyja í Reykjavík, gift Þor- steini Guðjónssyni. Næstelst er Guðrún Elsa, húsfreyja á Úlfsstöð- um, gift Sveini Víkingi Þórarins- syni. Ragnhildur á heima á Úlfs- stöðum, ógift og hefur verið ellistoð foreldra sinna. Ásdís er gift Þor- steini Þorsteinssyni, bónda á Skálp- astöðum í Lundarreykjadal. Áslaug reyndist Þorsteini hinn mesti styrk- ur og skjól í lífinu, dugnaðarforkur sem kunni vel að meta andríki hans. Ekki var sigling Þorsteins á ólgu- sjó lífsins áfallalaus. Hans fyrsti og mesti missir var að missa móður sína átta ára gamall. Hann mátti sjá á bak systur sinni árið 1934 þegar hún dó frá þremur ungum dætram og sambýlismanni. Þau bjuggu þá á Úlfsstöðum. Svo var það vissulega mikill missir eigna þegar hús hans brann til kaldra kola, gott hús á Úlfsstöðum. Þar brunnu bæði eigur og handrit, en það var skaði en ekki harmur. Dug- legir menn hjálpuðu honum að koma sér upp betri húsum en þeim sem fyrir voru, og eignirnar komu smám saman aftur. Ómetanlegt er fyrir mannlegt samfélag að hafa notið manna eins og Þorsteinn á Úlfsstöðum var. Það er hægt að segja um hann eins og Halldór Laxness sagði um Ragnar í Smára: „Hann er happ í mannlegu samfélagi." Þetta andlega ljós sem lýsti Þorsteini skein út úr andliti hans svo að það var alltaf eins og hátíð í kringum hann. Hann var það sem í daglegu tali er kallað að vera bráðskemmtilegur. Kenningar Helga Pjeturs voru honum hug- stæðar og hann var þess fullviss að þær boðuðu komu vorsins í sam- félaginu. Ungir menn sem kynntust Þorsteini fóru að lesa Nýal og virð- ing Helga Pjeturss óx í sveitinni. Þorsteinn varð kunnur fyrir greinar sínar og bækur og varð vel metinn heimspekingur langt út fyrir sína sveit. Væri óskandi að hann hefði haft minna af basli og búsáhyggjum sem bóndann þjaka svo aflcöst til mennta og skrifta hefðu orðið meiri. Þorsteinn var einn af framkvöðlum að stofnun félags nýalssinna og hefur aila tíð verið vel metinn í þeim hópi. Nú er Þorsteinn væntanlega horfínn til annarra reikistjarna þar sem allir geta notið hæfileika sinna til fulls. En hann mun lengi enn vera með okkur i verkum sínum. Þeir sem vel lifa deyja aldrei. Þorsteinn Þorsteinsson, Kristleifur Þorsteinsson. Mig langar til að minnast tengda- föður míns, Þorsteins Jónssonar á Úlfsstöðum í Hálsasveit með nokkr- Vinur okkar og samverkamaður Benedikt Jónsson, sem lést í Reykjavík fyrir skömmu, er okkur hjónum báðum harmdauði. Við kynntumst honum er hann vann við hafnargerð í Þorlákshöfn fyrir hart- nær 30 árum. Þau kynni leiddu til þess að við stofnuðum saman bygg- ingarfyrirtækið Almenna verktaka árið 1970. Þar störfuðum við saman í nokkur ár, eða þar til Benedikt hóf störf hjá Rannsóknastofnun byggingariðnaðarins. Þar sýndi hann svo ekki varið um villst að hann var útsjónarsamur verkmað- ur, listhneigður og smekkvís. Um- hverfi Rannsóknastofnunar bygg- ingariðnaðarins ber verkum hans glöggt vitni, svo og hvern áhuga hann hafði á tijárækt, en hann kom upp myndarlegum tijágarði við stofnunina í Keldnaholti. í samstarfinu hjá Almennum verktökum duldist okkur ekki hve Benedikt var úrræðagóður og lét vel að stjórna. Hann var þá enda búinn að vera yfirverkstjóri við margar helstu virkjunarfram- kvæmdir landsins auk þess sem hann hafði annast yfirverkstjórn við nokkrar hafnargerðir, m.a. í Þor- lákshöfn. Benedikt hafði orð fyrir að geta oft ráðið bót á vanda sem aðrir voru gengnir frá, jafnvel þótt um væri að ræða honum mun menntaðri menn. Þessu til staðfestu má nefna að þegar stífla gaf sig fyrir ofan Steingrímsstöð, sem er efst Sogsvirkjanna, þá glímdu er- um orðum. Hann andaðist í hárri elli á heimili sínu að morgni 18. júlí síðastliðinn, saddur lífdaga. Á Úlfsstöðum átti hann heima alla ævi, að undanteknu einu ári er hann bjó í Geirshlíðarkoti, Flókadal. Foreldrar hans voru hjónin Jón Þorsteinsson, bóndi á Úlfsstöðum, og Guðrún Hallfríður Jónsdóttir, fyrri kona hans. Móður sína missti Þorsteinn 8 ára að aldri og syrgði hana mjög. Vera kann að sá tregi hafi fyrst í stað torveldað honum að þýðast stjúpmóður sína, Guð- björgu Pálsdóttur, en sjálfur sagðist hann hafa lært að meta hana því meir sem samleið þeirra varð lengri og hjá honum átti Guðbjörg skjól sín síðustu ár, þá orðin ekkja. Ekki naut Þorsteinn langrar skólagöngu í bernsku, frekar en títt var. En tvítugur að aldri settist hann í Hvítárbakkaskólann, þá ný- lega stofnaðan. Þar opnaðist honum ný sýn með víðari sjónhring en áð- ur, og líkt og svo margir aðrir nem- endur þessa skóla bjó hann að dvöl- inni þar alla sfna ævi. Mest áhrif á líf hans mun það þó hafa haft er hann komst í kynni við heimspeki dr. Helga Pjeturss, nýalskenninguna. Sjálfur lýsti Þor- steinn því svo að það hefði verið sér eins og að ganga út úr myrkri í bjart ljós er hann fyrst las þessi rit. Þar fann hann svör við þeim spurningum, sem ákafast leituðu á lendir sem innlendir sérfræðingar við að loka gatinu sem vatnið foss- aði um, en án árangurs. Benedikt var fjarverandi er þetta gerðist. Þegar náðist í hann var hann spurð- ur hve langan tíma hann teldi að það tæki að loka þessu gati. „Tvo sólarhringa", svaraði hann og stóð við orð sín. Þegar þessir eiginleikar eru hafð- ir í huga þá er ekki að kynja þó Bepedikt kæmi sé vel í starfi og væri vel metinn, jafnt af okkur sem öðram. Hann var einnig á sinn hátt gamansamur, t.d. gerði hann það oft að skrifa heldur skemmtileg bréf en nota síma, þegar hann átti erindi við okkur, samstarfsfólkið. Við söknum sannarlega vinar í stað þegar Benedikt er nú horfinn okkur. Eðlilega eiga þó aðrir um sárar að binda við fráfall Benedikts Jóns- sonar. Yfir moldum hans standa nú fjölmargir afkomendur hans. Með konu sinni, Elfnu Þorsteins- dóttur, eignaðist Benedikt sjö börn sem öll eru gift og eiga mörg börn. Eiginkonu sína missti Benfedikt árið 1984. Hún hafði þá átt við langvar- andi vanheilsu að stríða. Frá Benedikt er fjölmennur ætt- boginn kominn. Sjálfur var hann einn átta barna Jóns Jónatanssonar alþingismanns og búrfræðiráðu- nautar á Ásgautstöðum í Flóa og konu hans Kristjönu Benediktsdótt- ur rjómabústýru. Fjölskyldan flutti til Reykjavíkur árið 1918, þar sem Benedikt lauk bamaskólaprófí. Eft- Benedikt Jóns- son - Kveðjuorð hann um þetta leyti — svör sem fyrst og fremst byggðu á rökhugs- un, þar sem ályktanir byggðar á athugunum voru undirstaðan. Þessi aðferð féll vel að eðli Þor- steins sjálfs. Engum manni hef ég kynnst með svo ríka þrá til að skilja umhverfi sitt og aðstæður sem hann. Mér er í minni frásögn hans af því, að sem ungur maður við slátt á Úlfsstöðum undraðist hann að skuggi orfsins vísaði ekki full- komlega í gagnstæðar áttir kl. 7 að morgni og 7 að kvöldi. Þetta var andstætt því sem hann þá taldi sig best vita um snúning jarðar og gang hennar um sólu. Flest okkar hefðu eflaust yppt öxlum og sagt við sjálf okkur að svona væri þetta bara og ekki hugleitt það frekar. En það er andstætt eðli Þorsteins að sætta sig við sh'kt misræmi skoð- ana sinna við fyririiggjandi stað- reyndir. Ekki lágu honum á lausu fræðibækur um þessi efni, né gat hann þá leitað skilnings til sér fróð- ari manna. En hann hætti ekki heilabrotum fyrr en hann hafði af eigin rammleik öðlast skilning á hvernig möndulhalli jarðar orsakar tímabundna misvísun af þessu tagi. Þá hafði hann velt málinu fyrir sér fram og aftur svo mánuðum ef ekki misserum skipti. Sama skilningsþrá réði afstöðu hans til trúarbragða. Þar þótti hon- um gæta um of misræmis milli skoðana manna og þekktra stað- reynda. Nýalskenningin ein virtist standast það próf. Og því var það að henni fylgdi Þorsteinn alla daga síðan af heilum og óskiptum huga. Ekki þó þannig að hann tryði í blindni, efasemdalaust, heldur velti hann fyrir sér sjálfur hvetjum ein- stökum þætti og bar saman við eig- in reynslu og ályktanir. Ekki mun á neinn hallað þótt fullyrt sé að hann hafi verið allra manna hand- gengnastur þeim fræðum, að dr. Helga einum frátöldum. Þannig tel ég að Þorsteini hafi auðnast að skýra betur og auka við ýmsa þætti kenningarinnar, og enda færa hana yfir á ný svið með athugunum sín- um á þýðingu minninga fyrir fram- þróun lífsins. Fátt var Þorsteini heitnum hug- leiknara en að ræða þessi áhuga- mál sín. Þar naut hann rökfestu sinnar og skýrrar hugsunar, sem og yfirgripsmikillar þekkingar á heimspeki og náttúrufræðum. Sama var hverjir í hlut áttu, háir sem lágir, sínum skoðunum hélt Þorsteinn fram af fullri einurð og festu en þó stillingu og tillitssemi. Alltaf virti hann að fullu sannfær- ingu annarra manna og rétt þ^*ra til að halda henni fram. Sigur í kappræðu var honum ekki keppi- kefli heldur hitt að fá viðmæland- ann tiil að velta þessum málum fyrir sér frá nýjum sjónarhornum. Því var það að vonum að hann skyldi hafa forgöngu um stofnun félags nýalssinna á sínum tíma, og vera þeirra fremsti hugmyndafræð- ingur meðan heilsa og þrek entust. Um það hlutverk eru ritverk hans órækur vitnisburður, en fimm bæk- ur gaf hann út, sem allar fjalla um þessi efni. Þar er líka að fínna flest kvæða Þorsteins en hann var mjög ljóðelskur og skáld betra en flestir vita. Það sem að framan er talið væri fullt ævistarf fyrir meðalmann. Því er með óiíkindum að samhliða þessu tókst honum að sinna búi sínu til jafns við aðra, rækta tún og húsa upp jörðina. Meðal annars varð hann tvívegis að reisa íbúðarhús yfír sig og sína, þar sem eldra hús- ið eyðilagðist í bruna á nýársdag 1952. Án traustrar samheldni fjölskldunnar hefði þetta verið ómögulegt. Kona Þorsteins, Áslaug Steinsdóttir frá Litla Hvammi í Miðfirði og dætur þeirra fjórar, tóku fullan þátt í búskapnum og frft«- kvæmdum öllum. Þegar svo aldur- inn færðist yfir, búsumsvif minnk- uðu og heilsu Þorsteins tók að hraka annaðist Áslaug hann af þeirri nærfærni og dugnaði sem öllum er til þekktu, verður ógleymanleg. Orðum þessum fylgja samúðar- kveðjur og þakkir til hennar. Andlát Þorsteins ber að með þeim hætti sem ég veit að hann sjálfur hefði helst kosið. í hvílunni þar sem hann hafði svo oft fest blund eftir langan vinnudag sofnaði hann og rólega, en nú fastari svefni en fyrr, eftir nær aldar langan starfs- dag. Og á sama hátt og hann ætíð áður hafði vaknað til nýs dags var hann sannfærður um að vakna af þessum blundi til nýrra starfa, orkuríkari og þrekmeiri en fyrr. Okkur, sem eftir lifum nú um stund er það gæfa að hafa þekkt slíkan mann. Þorsteinn Þorsteinsson, Skálpastöðum. ir það varð hann verksins maður. Það er hveiju landi gæfa að eiga fólk sem vinnur hörðum höndum að uppbyggingu þess. Benedikt var í framvarðasveit við ýmsar þjóð- þrifaframkvæmdir, svo sem að ofan greinir. Þegar hann nú er til hvildar borinn á hann að baki langt og gæfuríkt starf sem mun skila okkur öllum arði um ókomin ár. Hulda og Eggert Waage Hann Benni var alltaf kallaður „Benni gamli“ af sameiginlegum kunningjum okkar. Mér er vel í minni hvernig ég kynntist Benna, en það var árið 1970. Þá vann hann sem verkstjóri með pabba mínum við gangstéttarlagningu.Ég spurði pabba um þennan hæga og hugs- andi mann. Pabbi sagði mér að hann væri handlagnasti maður sem hann þekkti og því til staðfestu sagði hann mér að hann hefði verið ráðinn verkstjóri við Ljósafossvirkj- unina eingöngu vegna þess hversu snilldariega hann handlék skóflu. Mér fannst þetta fremur léttjtyg meðmæli, en eftir því sem tímar liðu fram og ég kynntist Benna betur, þá skildi ég að það var alveg sama hvað þessi maður gerði, allt gerði hann vel. Leiðir okkar skildu árið 1978. Ég hitti Benna ekki aftur fyrr en árið 1985, þá var ég við Meistara- skólann og heimsótti Rannsókna- stofnun byggingariðnaðarins, þeirra erinda að skoða þá starfsemi sem þar fór fram. Þar vann þá Benni við alls kyns störf inni sem úti, var þar nokkurs konar þúsund þjala smiður. Við Meistaraskólann vann ég við gerð fijáls verkefnis og fjallaði um sérhönnuð gróðurhús og léttsteypulagnir. Öll sú \wka sem þetta verkefni inniheldur er runnin frá Benna. Ég fékk toppein- kunn, 10, fyrir verkefnið, það gat ég þakkað Benna. Það er hver þjóð rík sem á mann eins og Benedikt Jónsson. Ég mun sakna Benna, míns gamla vinar, og vona að við eigum eftir að hittast aftur handan móðunnar miklu. Sigurður Waage

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.