Morgunblaðið - 21.12.1991, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1991
Rjúfum einangrunina
Chandos-útgáfan breska gefur út geisladisk með frumflutningi
Sinfóníuhijómsveitar Islands á verkum Rakhmanínovs
Við upptökur í Háskólabiói.
FYRIR nokkru var ákveðið í
stjórn Sinfóníuhljómsveitar Is-
lands að reyna að koma hljóm-
sveitinni á framfæri ytra.
Ástæður eru nokkrar, þeirra
ekki síst að auka metnað innan
sveitarinnar, sem þó er nægur
fyrir, og að gefa hljómsveitinni
tækifæri á að fá gangrýni fyrir
flutning sinn frá virtum gagn-
rýnendum um heim allan.
Hljómsveitin gerði á endanum
samning við Chandos-útgáfuna,
sem er ein virtasta útgáfa
heims á klassík, um útgáfu á
níu diskum og í vikunni kom
sá fyrsti út, þar sem hljómsveit-
in frumflytur tvö verk eftir
Rakhmanínov.
Runólfur Leifsson hjá Sinfóníu-
hljómsveit íslands sagði útgáfuna
eiga sér alllangan aðdraganda.
„Það var ákveðið af stjórn sinfón-
íunnar fyrir nokkrum árum að
stefna að því að komast á alþjóða-
markað og því farið að leita að
samstarsfsaðila ytra. Á sama tíma
kom Igor Buketoff, sem var aðal-
stjómandi hljómsveitarinnar í tvö
ár fyrir um það bil 20 árum og
hefur haldið tryggð við ísland síð-
an, með þá hugmynd að taka upp
fyrir útvarpið ópemna Monna
Vanna eftir Rakhmanínov, sem
þá var óflutt, vegna höfundarrétt-
armála."
Monna Vanna er í raun aðeins
fyrsti þáttur ópem, því Rakhman-
ínov náði aldrei að ljúka við verk-
ið. Hann hófst handa við óperuna
haustið 1906, en var þá um svip-
að leyti að vinna við aðra sinfóníu
sína og píanókonsert nr. J. Hann
lauk síðan við fyrsta þáttinn vorið
1907 og lýsti mikilli ánægju sinni
með hann. Þrátt fyrir það lauk
hann aldrei við meira, en mágkona
Rakhmanínovs, Sophie Stain, leit-
aði til vinar hans, Igors Buket-
offs, og bað hann að ganga frá
óperuþættinum og gera hann
hæfan til fiutnings. Það var auð-
sótt og Buketoff fékk snemma
þá hugmynd að fyrsta hljómsveit
til að taka upp Monnu Vanna
yrði Sinfóníuhljómsveit íslands.
Píanókonsertinn á sér nokkuð
aðra sögu, en hann hóf Rakhman-
ínov að semja 1914, en ýmislegt,
þó sérstaklega bylting bolsévikka
í Rússlandi 1917, hindraði hann
í að ljúka smíðinni. Rakhmanínov
flúði til Skandinavíu með fjöl-
skyídu sína og síðan til Bandaríkj-
anna, þar sem hann gerðist kon-
sertpíanisti til að framfleyta fjöl-
skyldunni. Hann hafði því ekki
mikinn tíma aflögu til að semja,
og því beið píanókonsertinn til
1926, að Rakhmanínov tók sér
spilafrí til að ljúka við verkið.
Gagnrýnendur tóku verkinu nán-
ast allir ilia, sumir svo illa að
þeir urðu sér til skammar, en það
er önnur saga. Þessar viðtökur
tóku svo á Rakhmanínov að hann
breytti píanókonsertinum nokkr-
um sinnum upp frá því, en ekki
alltaf til bóta að margra mati. Það
var svo enn Igor Buketov sem kom
því í kring að Sinfónían fékk leyfi
til að flytja fyrstu útgáfu píanó-
konsertsins, sem ekki hefur heyrst
opinberlega síðan 1927.
Runólfur segir að samhliða því
sem undirbúningur hófst á að
flytja þessi verk leitaði Sinfónían
til Chandos, sem sendi hingað
menn til að hlusta og urðu þeir
mjög hrifnir, en það tók sinn tíma
að ná samningum. Upptakan var
svo gerð í febrúar á þessu ári og
svo var skrifað undir Chandos-
samninginn í sumar.
Til að gera samninginn mögu-
legan fékk Sinfónían opinberan
styrk, en komið hefur fram gagn-
rýni á að þessi háttur sé hafður
á. Runólfur segir þó ekkert mæla
gegn því að íslenskur tónlistar-
flutningur sé styrktur og að ís-
lenskir flytjendur geti komi sér á
framfæri ytra. „Til viðbótar má
geta þess að einnig verða gerðir
diskar eingöngu með íslenskri
tónlist. Þar með erum við koma
íslenskum höfundum á framfæri
og einhvers staðar verður að
byrja. Það skiptir ansi miklu máli
að ijúfa þá einangrun sem við
erum í hérlendis, því menn eru
alltaf að bera sig saman við það
sem er að gerast í öðrum löndum
og okkur hefur oft vantað að fá
gagnrýni frá öðrum löndum. Við
fundum það þegar við fórum til
Norðurlanda að spila og fengum
frábæra gagnrýni að við vorum
himinlifandi, sem styrkir okkur.“
Brian Couzens, forstjóri Chand-
os, sagði að fyrir nokkrum árum
hefði sér borist upptaka með leik
Sinfóníuhljómsveitarinnar og
hreifst hann af gæðum upptö-
kunnar og leik hljómsveitarinnar.
„Síðan barst fyrirspurn um útgáfu
og ég fór til íslands að ræða við
hljómsveitarmenn um efnisskrá
meðal annars, enda skiptir efnis-
skráin mestu máli þegar allir eru
að spila það sama. Við sáum
snemma að þetta væri hljómsveit
sem vert væri að taka upp og sem
hægt væri að koma á framfæri
um heim allan.
í upphafi stóð til að taka upp
níu diska með Petri Sakari, en
þá kom upp sú hugmynd að byrja
á Rakhmanínov-verkunum, sem
ekki hafa áður verið gefin út. Til
að gera það enn eftirsóttara hafði
Buketov einnig tryggt Sinfóníunni
liðveislu Sherrili Milnes, og við
ákváðum að slá til, þó það félli í
raun utan upphafiegrar áætlunar
um útgáfuröð undir stjórn Petri
Sakari. Þetta varð og allmiklu
dýrari útgáfa en upphaflega stóð
til, en vei þess virði. Þetta er líka
óvenjuleg plata að því leyti að ég
man ekki eftir að til sé plata þar
sem sett eru saman ópera og pían-
ókonsert. Umslagið kostaði líka
sitt, enda ákváðum við að rétt
væri að hafa fyrstu útgáfuna í
viðhafnarumbúðum, þótt það hafi
þýtt tafir í vinnslu."
Brian sagðist hafa heyrt af því
að skoðanir væru skiptar á ís-
landi um Chandos-samning Sinfó-
níunnar, en sagðist hafa lagt
áherslu á það við Sinfóníuna að
menn þyrftu að gera upp við sig
hvort hún ætti að stefna að því
að vera staðbundin hljómsveit sem
leikur eingöngu fyrir lítinn innan-
landsmarkað, eða reyna að hasla
sér völl ytra og eiga þá möguleika
á að fara í tónleikaferðir utan.
„Um leið og menn fara að gefa
út vandaðar plötur fá þeir við-
brögð utan heimalandsins, sem
eru hljómsveitinni mikilvæg ef
hún á að ná að þróa sig og þroska.
Menn hrifust einnig af þeirri hug-
mynd að kynna ísland í gegnum
tónlist og ákváðu að afla þess íjár
sem til þurfti.
Ég hef heyrt ýmislegt af ís-
lenskri tónlist og hún er mjög
áhugaverð og ég er viss um að
okkur muni takast að gera góðar
plötur með íslenskri tónlist. Fyrst
þurfum við að gefa út þrjá eða
íjóra góða diska til að vinna
hljómsveitinni nafn, en það þarf
að fara varlega í upphafí, því við
viljum jú selja plöturnar og fáir
hafa áhuga á íslenskri tóniist til
að byrja með.“
Trúariátningar Hjálmars
Hljómdiskur með söng Hljómeykis
Sönghópurinn Hljómeyki hefur sent frá ser sinn fyrsta hljóm-
disk með tónlist eftir Hjálmar H. Ragnarsson. Verkin á diskinum
eru fjögur talsins, þeirra viðamest er Messa í fimm hlutum, en
einnig eru þar Gamalt vers, Ave Maria og Kvöldvísur um sumar-
mál við samnefnt Ijóð Stefáns Harðar Grímssonar. Stjórnandi
Hljómeykis við þessar upptökur er tónskáldið sjálft, Hjálmar H.
Ragnarsson, sem gaf sér tíma í vikunni til að segja nánar frá
tónverkunuin og tilurð þeirra.
„Efni þessa disks er tónleika-
dagskrá sem Hljómeyki hefur
flutt víða um land undanfarin
misseri við góðar undirtektir.
Hljómeyki er sextán manna kór
sem skipar óneitanlega nokkra
sérstöðu meðal íslenskra kóra,“
segir Hjálmar og bætir við: „Þetta
er eini kórinn þar sem allir með-
limir eru starfandi tónlistarfólk
og langmenntað í tónlist, söng og
hljóðfæraleik. Þessi kunnátta skil-
ar sér auðvitað í vinnunni með
kórnum og þau hafa einbeitt sér
að fiutningi nýrra íslenskra verka.
Tónverkin á hljórndiskinum krefj-
ast mjög mikillar söngkunnáttu
og kórtækni og þau þeirra sem
samin eru sérstaklega með kórinn
í huga hlífa honum hvergi né er
dregið úr tæknilegum kröfum.“
Hjálmar hefur langa reynslu
af kórstjórn, hann stjórnaði Há-
skólakórnum ,um árabil og reynd-
ar er Gamalt vers eitt þeirra fjöl-
mörgu verka sem Hjálmar samdi
fyrir þann kór. Textinn er gömul
íslensk bæn sem ort er í orðastað
barns. Stærsta verkið á diskinum,
Messa, er samið á nokkrum árum,
fyrsti hlutinn er frá árinu 1982
en Hjálmar lauk við Messuna
1989 og Hljómeyki frumflutti
hana í heild á Sumartónleikum í
Skálholtskirkju hið sama ár.
Messan er samin við latneska
messutexta og form tónverksins
mótast af hinum hefðbundnu
messuliðum: Kyrie, Gloria, Credo,
Sanctus og Agnus Dei. Hjálmar
segir tónskáld hafa glímt við
þessa trúarlegu texta og samið
við þá kirkjuleg verk, allt frá
miðöldum, og það sé skoðun hans
að tónskáld á hveijum tíma eigi
að ganga á hólm við texta af
þessum toga. „Við smíði verksins
varð ég að taka afstöðu til inni-
halds textanna og það er hollt
hveijum manni. Hins vegar te'k
ég dálítið öðruvísi á þessu en
margir fyrirrennarar mínir. Sam-
kvæmt hefðinni er venjan að
syngja Credoið (trúaijátninguna)
með einurð og festu en hjá mér
er hún sungin af miklum ákafa
og ofsa. Þá er lokasöngurinn Agn-
us Dei (guðslambið) fjörugur gleð-
isöngur í stað virðulegrar kyrrðar.
Sumir hafa spurt hvort þetta sé
tónlist þess sem þráir að trúa en
á erfitt með að segja hug sinn
alian. Það má að nokkru til sanns
vegar færa en ég hef orðið var
við að túlkun mín hefur hróflað
við ýmsum kennimönnum og hefð-
bundnum hugmyndum þeirra um
hvernig eigi að meðhöndla þessa
texta,“ segir Hjálmar.
Textarnir í Messu Hjálmars eru
sungnir á latínu en þýðingar þeirra
á íslensku og reyndar tvö Önnur
tungumál fylgja með í vönduðum
bæklingi. „Upplýsingarnar sem
þar fylgja eru fróðleiksnáma fyrir
þá sem vilja kynna sér form og
uppbyggingu messugjörðarinnar."
Maríubæn, Ave María, er eins
og nafnið gefur til kynna lofgjörð
til Maríu guðsmóður. „Þessi lof-
gjörð hefur verið viðfangsefni tón-
skálda á öilum tímúm. Mín skoðun
er sú að okkar lúterska kirkja
Morgunblaðið/Einar Falur
„Tónlist þess sem þráir að
trúa,“ segir Hjálmar H. Ragn-
arsson um tónlist sína á nýjum
hljómdiski.
hafi illu heilli sniðgengið þau gildi
sem felast í dýrkuninni á guðs-
móður. í mínum huga er guðsmóð-
irin skjól lítilmagnans, mýktin sem
við öll leitum að í smæð okkar.“
Síðasta verkið á diskinum,
Kvöldvísur um sumarmál, er af
dálítið öðrum toga en þó má
kannski finna skyldleikann ef
grannt er skoðað. „Mér hefur allt-
af fundist þetta ljóð eitt hið feg-
ursta sem ort hefur verið á ís-
lenska tungu á þessari öld. Mynd-
lýsingar eru sterkar og litadýrðin
mikil. Þá má finna í ljóðinu trúar-
legan streng þar sem Stefán Hörð-
ur dásamar sköpunarverkið og í
bakgrunni þess ómar hinn hreini
tónn.“
Utgefandi hljómdisksins er ís-
lensk tónverkamiðstöð og er þetta
sjöundi diskurinn sem kemur út á
hennar vegum á þessu ári. Þetta
er sannarlega metár í útgáfusögu
tónverkamiðstöðvarinnar og að
sögn Hjálmars er tónverkamið-
stöðin orðin öflugasti kynninga-
raðilinn á íslenskri tónlist erlendis.
Þess má reyndar geta að Ríkisút-
varpið hefur stutt dyggilega við
útgáfustarfsemina með því að
leggja til upptökur á fjóra hljóm-
diska. Hljómdiskur sá er hér um
ræðir er hins vegar kostaður af
Hljómeyki með styrk frá Garðabæ
en uppfökur fóru fram í Studio
Stemmu undir stjórn Sigurðar
Rúnars Jónssonar. Myndlistar-
maðurinn Jón Oskar sá um útlit
og hömáun bæklingsins. Loks má
þess gepa að þetta er fyrsti hljóm-
diskurinn sem hefur að geyma
tónlist eftir Hjálmar eingöngu og
því er útgáfan fyllilega tímabær
og ekki síður að söngur Hljómeyk-
is sé hijóðritaður til útgáfu.