Morgunblaðið - 21.12.1991, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1991

Vináttufélag Islands og Króatíu
þakkar veittan stuðning og óskar landsmönnum
gleðilegrajóla.
Rúskinnshettu-
jnkknr
3 flíkur í einni
með hettu,
ón hettu,
ón loökants.
Verð frú
kr. 31.500,-
Greiðsluskilmólar.

Laugavegi 66,
sími 20301.
STEINAR WAAGE
SKOVERSLUN
Loðfóðraðir afa-inniskór
Verð: 1.495/-
Litir: Grár og brúnn.
Stærðin 40-46.
Mikið úrval af hönskum og töskum.
Gjafakortin okkar eru góð, hentug og vinsæl jóiagjöf.
Póstsendum samdægurs - 5% stabgreidsluafsláttur.
Domus Medica, Toppskórinn, Kringlunni,
Egilsgötu 3, Veltusundil, Kringlunni 8-l 2,
sími 18519 sími 21212 sími 689212
Verða staðreyndir
dregriar til baka?
Opið bréf til Helga Skúla Kjartanssonar sagnfræðings
eftirÞorleif
Friðriksson
Kæri vin.
Vafalaust áttirðu frekar von á
vaðmálsklæddum jólasveini í
böggluðum kýrhúðarskóm en opnu
bréfi í Mogga, — þessum klassíska
vettvangi marksækinna skoðana-
skipta og nöldurs. Með nokkrum
rétti má segja að nú þegar rökkur-
kyrrðin fyllir sálina friði og bams-
legri hamingju ætti maður fremur
að skrifa jólakort en „opin bréf“.
Sjálfur hefði ég kosið að hafa þann
hátt á, en í þessum ýieimi verður
ekki við allt ráðið. Ástæða þessa
bréfs er grein sem þú skrifaðir í
hið gagnmerka nýútkomna rit,
Nýja Sögu. Það sem knýr mig til
þessara skrifa er þó ekki að vekja
athygli á þinni annars ágætu grein,
heldur þröngvar hún mér bókstaf-
lega til þess að hrista af mér frið-
arslen föstunnar og veija minn
volaða fræðimannsheiður á öpin-
berum vettvangi. Sennilega hefði
ég þó ekki nennt að elta ólar við
þetta ef þú hefðir ekki átt í hlut;
traustur og áreiðanlegur fræði-
maður sem mark er tekið á.
Sænskur lárviður
í greininni sem þeim lesendum
til fróðleiks er ekki hafa séð ritið,
ber nafnið „Lárviður úr Svíaríki“
Ijallarðu laust og fast um átta
doktorsritgerðir um íslensk efni
sem varðar hafa verið við sænska
háskóla síðastliðin átta ár. Sem
að líkum lætur er umfjöllun þín
vönduð, þótt stutt sé, og tæpast
fer á milli mála að þú hefur kynnt
þér rækilega innihald ritanna, sem
er meira en sagt verður um marga
þá sem skrifa ritdóma og bókaum-
sagnir um þetta leyti árs. Margir
þeirra hafa eins og þú veist náð
undraverðri leikni í að fjalla um
innihald bóka eftir að hafa litið á
kynningartexta aftan á kápunni.
Meðal þeirra átta verka sem þú
fjallar um, og það sem fær hlut-
fallslega mesta umfjöllun, er dokt-
orsrit mitt, Den Gyldne flue, sem
út kom í Kaupmannahöfn á liðnu
ári. Þú segir bæði kost og löst á
verkinu og ferst það að mestu leyti
prýðilega úr hendi. Um þá umfjöll-
un er ekkert nema gott eitt að
segja. Hins vegar kemstu að þeirri
kynlegu niðurstöðu að ég hafi
„dregið til baka“ þýðingarmiklár
staðreyndir sem varða íslenska
stjórnmálasögu. Þessi ályktun þín
er svo gjörsamlega röng, að
VIÐ
ÆGISDYR
SAGA VESTMANNAEYJABÆJAR
HARALDUR GUÐNASON
Glœsilegt rit um sögu Vestmannaeyjabœjar, prýtt fjölmörgum myndum, kortum og teikningum. Tvö bindi í veglegri öskju.
• Ómissandi bœkur hverjum þeim sem Eyjum ann.
SIQþ ÍSLENSK BÓKADREIFING
ómögulegt er að láta henni ósvar-
að.
Það er alveg rétt að danska út-
gáfan er endurskoðuð þýðing bóka
minna, Gullna flugan og Undir-
heimar íslenskra stjórnmála, sem
út komu á árunum 1987-1988.
Hins vegar má það ekki gleymast
að þótt hún sé „að mestu leyti
þýðing" er hún sjálfstætt verk og
skrifuð fyrir annan lesendahóp en
íslensku bækurnar. Breytt efnis-
skipðan og efnistök ber þess vegna
að skoða í því Ijósi. Jafnframt er
hárrétt að bækur mínar ollu nokkr-
um deilum og sumum þótt ég helst
til ályktanaglaður og hlutdrægur.
Þú getur þess í neðanmálsgrein
að um hlutdrægni mína megi ef
til vill nota orð Gunnars Karlsson-
ar þegar hann gagnrýndi bók Har-
alds Gustavssonar: „Hlutdrægni
höfundar er þannig víða til
skemmtunar og skýrleiksauka.“
Gott ef satt er. Hlutverk sagnfræð-
ingsins er öðrum þræði að draga
ályktanir af heimildum fortíðarinn-
ar. Slíkar ályktanir eiga þó að
byggja á heiðarleika gagnvart fort-
íðinni og þeim heimildum sem
sagnfræðingurin hefur úr að moða.
Þeirri grundvallarreglu hef ég
kappkostað að vera trúr. Ég álít
hins vegar engum greiði gerður
með því að reyna að pakka hugsun-
um mínum svo rækilega inn í fyrir-
vara og gætilegar ályktanir að
fátt standi eftir nema eitthvað
óljóst, „svo virðist og kannski“.
Það er einmitt gleðin við að draga
ályktanir eftir langt söfnunarstarf
heimilda sem gerir sagnfræðina
að þeirri heillandi fræðigrein sem
hún er.
Úr undirheimum
stjómmálanna
í Undirheimum íslenskra stjórn-
mála er vitnað orðrétt í samtal sem
ég átti við fyrrverandi flokksbróður
þinn, Guðmund í. Guðmundsson,
sem varð eins og menn vita utan-
ríkisráðherra þegar vinstri stjórnin
var mynduð 1956. Hann fullyrti
þar að brottför hersins hafi aldrei
komið til greina á meðan hann var
utanríkisráðherra, án tillits til
stjórnarsáttmálaris sem kvað á um
brottför. Lesendum til glöggvunar
skal hér birt orðrétt það sem Guð-
mundur sagði í þessu viðtali sem
■ fram fór á heimili hans þann 15.
, júní 1987 og birt er í Undirheimum
íslenskra stjórnmála bls. 127:
„Raunar var ályktun Alþýðu-
flokksins í byijun árs 1956 sem
kvað á um brottför hersins for-
senda þess að Hræðslubandalagið
yrði myndað. Ég var þéssari ævin-
týramennsku alfarið andvígur og
ég er raunar viss um að mér hefði
tekist að koma í veg fyrir sam-
þykktina ef ég hefði verið á land-
inu. Stuðningsmenn mínir hvöttu
mig þá eindregið til að taka við
embætti utanríkisráðherra í þeirri
von að ég gæti beitt áhrifum min-
um gegn þessari fyrirætlun. Ég
stóð þá frammi fyrir tveimur kost-
Eiríkur fráneygi eftir heimsfrægan höfund
Gerist á (slandi. Verð kr. 2.680,-
„Það er alveg rétt að
danska útgáfan er end-
urskoðuð þýðing bóka
minna, Gullna flugan
og Undirheimar ís-
lenskra stjórnmála,
sem út komu á árunum
1987-1988. Hins vegar
má það ekki gleymast
að þótt hún sé „að
mestu leyti þýðing“er
hún sjálfstætt verk og
skrifuð fyrir annan les-
endahóp en íslensku
bækurnar.“
um og hvorugum góðum. Annað
hvort að ganga út úr stjórnmálum
í eitt skipti fyrir öll eða spila með.
Ég valdi síðari kostinn. Þegar ljóst
var að ég hefði meirihlutafylgi í
stjórn Alþýðuflokksins til að takast
á við embætti utanríkisráðherra
upphófst einkennilegt spil. Fyrst
hringdi ónefndur flokksfélagi og
alþingismaður í mig og sagði mér
að Benedikt Gröndal, sem þá var
ritstjóri Samvinnunnar og þar með
ákaflega tengdur Framsóknar-
flokknum, væri á leiðinni til mín
þeirra erinda að leita eftir því við
mig hvort ég væri fáanlegur til að
hafna ráðherrastólnum. Þessi
flokksfélagi gaf það jafnframt í
skyn að Benedikt væri sendimaður
Hermanns Jónssonar og bað mig
loks áður en hann kvaddi að neita
þeirri ósk sem Benedikt bæri fram.
Ég trúði þessu nú svona mátulega.
En viti menn, rétt eftir að ég hafði
lagt tólið á birtist Benedikt í gætt-
inni og bar fram þessa ósk, en að
sjálfsðögðu gat hann þess ekki
hver hefði sent hann. Ég hafnaði
þessu. Skömmu síðar kallaði Her-
mann Jónsson mig á sinn fund og
bar fram sömu ósk. Ég hafði enn.
Loks kom Emil Jónsson að máli
við mig og lagði til að ég skipti
ráðherrastólnum með sér þannig
að við gegndum embætti ráðherra
til skiptis. Ég sagðist aldrei hafa
heyrt annað eins og slíkt kæmi að
sjálfsögðu ekki til greina. Allar
þessar sérkennilegu málaleitanir
voru vafalaust runnar undan rifj-
um framsóknarmanna sem óttuð-
ust að'ég kæmi í veg fyrir uppsögn
varnarsamningsins. “
Þessi fullyrðing Guðmundar í.
Guðmundssonar bregður nýju ljósi
á einn þátt íslenskrar stjórnmála-
sögu. Því ljósi að lítil klíka í Al-
þýðuflokknum hafi gert ráð fyrir
að hann settist í stól utanríkisráð-
herra gagngert til þess að koma í
veg fyrir þá lýðræðislegu ákvörðun
ríkisstjómarinnar að láta herinn
fara úr landi. Utanríkisráðherrann
1956-58 vann því ekki aðeins gegn
stjórnarsáttmálanum, heldur einn-
ig gegn stefnu eigin flokks, —
Alþýðuflokksins og samstarfs-
flokka hans. Af þessu leiðir að
þegar utanríkisráðheerrann sat
samningafundi með Bandaríkja-
mönnum um brottför hersins af
landinu hafði hann það eitt að
markmiði að koma í.veg fyrir brott-
för. Þetta er ekki aðeins nöturleg
þversögn heldur sýnir hún okkur
hversu lýðræðið má sín lítils gegn
einum manni í oddaaðstöðu.
Sannleiksljósið við þér brosir
Þegar þessar upplýsingar komu
fram í Undirheimum íslenskra
stjórnmála fögnuðu ýmsir „ljósinu“
og þóttust loks hafa fengið nokkra