Morgunblaðið - 21.12.1991, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1991
Glæsilegt úrval af
L.A. GEAR skóm
Laugavegi 62
Sími 13508
l
i
Veldu aðeins {>aá besta
BRANDARABÁLKUR
an bröndurum og skrítlum og gefa
út. Virðist það nú færast í vöxt.
Lögfræðingar hafa verið nokkuð iðn-
ir við þetta. Gunnar Sigurðsson, al-
þingismaður og lögfræðingur frá
Selalæk, dró saman og skráði aðal-
safnið á þessu sviði og nefndi ís-
lenska fyndni. Kom það út í mörgum
heftum um árabii. Magnús Óskars-
son, borgarlögmaður, gefur út aðra
fyndnisyrpu sína nú um þessar
mundir. Þá hefur Hafsteinn Einars-
son, lögfæðingur, safnað í grínbækl-
inga, og sitthvað hefur birst á prenti
úr sagnabanka Leifs Sveinssonar.
Nú hefur Ólafur Stefánsson, lög-
fræðingur frá Kalmanstungu, bæst
í hópinn og tekið saman lögfræð-
ingabrandara, sem eru „gamansögur
af lögfræðingum“ eins og segir í
forspjalli bókar hans. Ólafur er einn-
ig viðskiptafræðingur og kannski
má búast við brandarasyrpu um þá
stétt nema engar skrítlur gangi af
húskörlum hinna döpru vísinda.
Nú má spyija hví lögfræðingar
hafi verið svona iðnir við kolann.
Er svona kátt í þeirra ranni? Eða
er þar svo gleðisnautt, að brandara-
iðjan sé mönnum til sáluhjálpar?
Lítið hefur frést af fyndni þar á bæ
nema þá svonefndum Júridískum
húmor“, sem sumum ástmögum lög-
fræðinnar hefur hlotnast og þá kom-
ið í staðinn fyrir upphaflega kímni-
gáfu eða algeran kímniskort. Þessi
tegund kímnigáfu lýsir sér m.a. í
því að steypa stömpum af einskærri
kátínu verði einhveijum það á að
vísa í vitlausa lagagrein. Er þá ekki
vita vonlaust verk að safna gaman-
sögum innan stéttarinnar og ein-
skorða sig við það? Það er ekki að
sjá. Ólafi Stefánssyni hefur tekist
að draga saman skrítlur af lögfræð-
ingum í 133 bls. bók. En hann hefur
ekki gripið þær allar á flugi heldur
seilst nokkuð til fanga í áður útgefn-
um ritum, einkum Islenskri fyndni
Gunnars frá Selalæk. Eg hef undir
höndum rifrildi af hluta þess merka
safns og sé að allnokkrar sögur eru
þaðan komnar, svo sem sagnir af
Páli Eggert Ólasyni og Ólafí gamla
í Viðey, forföður og alnafna sögu-
safnarans. Þá er komið úr Þjóðsög-
um Jóns Árnasonar (keriingin með
kvarðann) og úr kveri Rósbergs G.
Snædals „Nú er hlátur nývakinn “
(af Boga Brynjólfssyni og þjófahysk-
inu). Talsvert efni er því úr prentuð-
um heimildum og hefði verið eðlilegt
að geta þess. Um þriðjungur bókar-
Ólafur Stefánsson
innar eru þýddir erlendir brandarar.
Ekki bera þeir neitt af hinu innlenda
efni. Nokkrar gamansögur af sjálf-
um sér hefur safnarinn tekið með.
Hann hefði mátt sleppa þeim. Þær
eru frekar bragðdaufar. Kviðlingum
er dreift um bókina eins og tíðkan-
legt er í slíkum ritum hérlendis. Það
er sjálfsagt smekksatriði, hvort
hræra eigi þessu saman. Kveðskap-
urinn er af lakara taginu eins og
títt er í gamansyrpum en þó tilbreyt-
ing frá óljóðum og „prósum", sem
ganga um þessar mundir.
Mér sýnist þessi syrpa Ólafs frá
Kalmanstungu vera hvorki betri né
verri en gengur og gerist um rit af
þessu tagi. Sögurnar eru ærið mis-
jafnar. Hann takmarkar sig við sög-
ur af ákveðinni stétt, lögfræðingum.
Ekki veit ég hvort það þrengir skír-
skotun bókarinnar til lesenda. Það
hefur ekki hent íslenskar prestasög-
ur en þær eru nú af allt öðrum og
hærri klassa. Ekki er óalgengt að
miða skrítlusöfn við stéttir. Hjá mér
liggur amerískt kvergrey „ A merry
mixture of medical mirth“ — lækna-
brandarar. Ekki er kverið kraftmeira
en safn Ólafs — rétt svona stinning-
skaldi í mestu kviðunum.
Talsvert er um prentvillur í bók-
inni og útgáfuár vantar. Á kápu og
kili er bæjamafnið Kalmanstunga í
fjórgang rangt stafsett með tveimur
n-um í fyrri liðnum. Hefði höfundur
fengið bágt fyrir þetta uppi í Borgar-
firði. Kápan er einhver sú hryllileg-
asta, sem ég hef séð, og eru þær
þó ófagrar margar. Útlishönnuður
er að vonum í felum. Mannkerti með
parruk keyrir upp kjaftinn með sköll-
um svo skín í margt silfrað hagleiks-
verkið tannlæknanna. Kringum
hann er sáldrað táknum, sem ég
held að merki rothögg á teikni-
myndamáli. Parruk tíðkast ekki í
réttarkerfinu hér og ekki veit ég til
þess, að Mannréttindadómstóilinn
hafi úrskurðað það höfuðdjásn upp
á okkur ásamt aðskilnaðinum. Má
vera, að manntetrið á kápusíðunni
eigi að vera EES-dómari. Þeir verða
víst af hárkollumannkyni, ef tekst
að búa þá til.
Á frera köldum
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Jane Smiley: Grænlendingarn-
ir. 570 bls. þýð. Sigurlína Davíðs-
dóttir og Ragnar Aðalsteinsson.
Bókaútg. Hildur. Reykjavík, 1991.
Þetta er söguleg skáldsaga.
»Gunnars saga Ásgeirssonar« stend-
ur á titilblaði. Jane Smiley er banda-
rísk, nam hér við Háskólann og
kynnti sér þá sögu norrænnar
byggðar á Grænlandi. Á því byggir
hún.
Sú saga endaði hrapallega. Kyn-
stofninn dó út, hvarf af sjónarsvið-
inu. Til orsaka hefur helst verið tal-
ið: Kólnandi loftslag, samgöngu-
leysi, árásir eskimóa ellegar blöndun
við eskimóa, og loks strandhögg
erlendra sjóræningja. Höfundur tek-
ur alla þessa þætti með í dæmið en
endar á hinu síðast talda; lætur sjó-
menn frá Bristol fara ránshendi um
byggðirnar, hrifsa og drepa.
Valt er að dæma um sögulegt
gildi þessa verks eftir tiltölulega
hraðan lestur. Til þess þyrfti að bera
söguna saman við ýmiss konar gögn.
En mikið er verkið að umfangi, hátt
í sex hundruð síður þéttprentaðar.
Þótt höfundur hafi háð sér efnið
hérlendis hefur íslensk frásagnar-
hefð látið hana ósnortna. Hún heldur
sér í flestum greinum við fordæmi
frá eigin landi. En bandarískir rit-
höfundar eru sem kunnugt er meist-
arar í að setja saman firna langar
bækur um söguleg efni. íslenskur
höfundur hefði vafalaust skipt þessu
í tvö bindi, eða jafnvel þijú!
En hvernig er hægt að spinna upp
svona langa sögu þegar efniviðurinn
er ekki meiri en raun ber vitni? Það
gerist vitanlega með því að skálda
þeim mun meira. Hversdagslífslýs-
ingum er hlaðið, hverri ofan á aðra,
samtölin taka við eitt af öðru, smá-
sögum er skotið inn í aðalsöguna,
persónurnar eru að fjöldanum til
eins og heilt sveitarfélag og einatt
er verið að endurtaka svipuð eða
sams konar frásagnaratriði, og þá í
breyttri mynd. Lífshættirnir hafa
óhjákvæmilega verið fábreyttir í
landi þessu. Fáeinar síður hefðu
dugað til að lýsa þeim. Fólkið gerði
lítið meira en að draga fram lífið.
Lengd sögunnar helgast af því —
ef rétt er skilið — að lögð er áhersla
á að þarna hafi orðið hægfara hnign-
un sem að lokum leiddi til eyðingar.
í nánd við frerana breyttist sem sé
fátt með snöggum hætti. Þetta var
þróunarslys, lífsbarátta við von-
lausar aðstæður og loks seigdrep-
andi dauði. Fólkið hafði óvart villst
aftur í ísöldina þar sem því varð
engan veginn lífvænt til lengdar.
Skipakomur voru helsta tilbreyt-
ingin í fásinninu. En þeim fór fækk-
andi.
Þýðingin virðist vera nokkuð
hraðunnin. Og prentvillur eru marg-
ar. Áhugi skáldkonunnar er lofsverð-
ur út af fyrir sig. Hún er ekki fyrsti
höfundurinn sem glímir við þetta
efni. Til dæmis voru tvo leikrit á
sömu nótum færð upp í Þjóðleikhús-
inu hér fyrir mörgum árum, Dul sú,
sem örlög og endalok þjóðarbrotsins
forna er sveipuð, gefur höfundum
fijálsaþ hendur. Það hefur Jane
Smilejí rækilega nýtt sér.
Bækur
Gylfi Knudsen
Það er nánast hrekkjabragð
(„practical joke“) að gefa út brand-
arabók. Slíkt efni er eiginlega ekki
vgl fallið til lestrar frekar en leikrit.
Fáir munu telja lestur leikrita jafn-
ast á við leikrænan flutning. Skrítlur
og kímnisögur njóta sín illa nema í
frásögnum góðra sagnamanna. Á
það ekki síst við um íslenska fyndni,
fulla af meinfýsni og kaldrana, og
einatt. byggða á beinskeyttum til-
svörum nafnkunnra einstaklinga.
Það er sagnameistara að segja slíkar
sögur með leikrænum tilþrifum og
eftirhermum radda og klækja.
Óhætt er að fullyrða, að sögur af
sumum einstaklingum verða ekki
sagðar með neinum v iðhlítandi ár-
angri nema hermigáfu sé beitt og
þarf raunar ekki að nefna nein dæmi
um það. Nú eru sagnameistarar því
miður alveg að hverfa en brandara-
karlar teknir við.
Gamansögur og skrítlur ganga
milli manna, taka breytingum, slíp-
ast til og batna yfirleitt á langri
vegferð. Gegnir hér sama máli og
um þjóðsögur og sagnaþætti. Þroski
sagnar getur því stöðvast sé hún
skráð og birt of snemma.
Ekki tjóar að deila um fyndni frek-
ar en smekk. Mörgum þykir hefð-
bundna fyndnin íslenska sérlega
ófyndin, einkum ungu fólki. Hún er
að mörgu leyti hrein viðurstyggð,
en er þó íslensk og eina þjóðlega
eignin á þessu sviði — hluti af arfin-
um eins og glerhákarlinn. Síðari
tíma nýjungar eru ekki ýkja merki-
legar. ' Hafnaíjarðarbrandarar af
sama meiði og sagnir um fólkið í
Mols og bræðurna á Bakka og al-
þjóðleg neysluskrílsfyndni, töm ungu
fólki, afkáraleg og oft í gátuformi.
Þrátt fyrir þá annmarka, sem hér
hafa verið nefndir, safna menn sam-

fyrír örbylgjuofnmn
Nú geturðu fengið Ijúffenga sfeik með fallegri brúningaráferð
úr ofninum þínum. íslenskar leiðbeiningar og uppskriftir fylgja.
3 stærðir: Verð kr. 1.500, 1.900 og 2.550.
CoJM
Borgartúni 28, sími 622901.
/