Morgunblaðið - 21.12.1991, Side 72

72
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1991
Guðbjörg Bjarm-
an — Kveðjuorð
Fædd 14. september 1954
Dáin 14. desember 1991
, Síðastliðinn laugardag, 14. des-
ember, barst okkur sú fregn að
Gullý hefði látist þá um nóttina.
Okkur setti hljóðar. Af hveiju
Gullý? Af hvetju er ung kona tekin
frá eiginmanni og þremur ungum
bömum? Eflaust spyija margir
sömu spuminga en engin fást svör-
in. Við systurnar vomm svo lánsam-
ar að fá að kynnast Gullý og fjöl-
skyldu hennar er við dvöldumst á
sumrin á æskuheimili hennar á
Víðivöllum í Skagafirði. Þar var
gott að vera og eigum við ógleym-
anlegar minningar þaðan bæði frá
fyrri og seinni tíð. Gullý var þeim
hæfileika gædd að gera alltaf gott
úr öllu, hún var hlý og góð og vin-
ur vina sinna.
Elsku Unnur, Björn, Teitur,
Björn, Ásta, Baldur og systkini,
megi góður Guð veita ykkur styrk
á þessum sorgartímum.
Kristín, Erla, Auður
Möller, Emilía Björg og
Sjöfn Björnsdætur.
Síðastliðinn laugardag helltist
svartnættið yfir okkur er Teitur
hringdi og lét okkur vita af láti
Gullý konu sinnar. Við fyllumst
sorg og reiði yfir óréttlæti þessa
heims. Þau voru þung sporin í Dal-
húsin þennan laugardag og við
minnumst þess, að fyrir réttu ári
fórum við í fyrstu formlegu heim-
sóknina þangað í þeim tilgangi, að
samgleðjast þeim með nýja heimilið
þeirra og fagna fæðingu Baldurs.
Okkur var strax ljóst, að Baldur
var jafn vel lukkaður og eldri systk-
inin, þó það væri með öllu óljóst
hvort hann fengi rauðbrúnan lubba
eins og Bjössi bróðir eða ljósrauða
lokka eins og Ásta systir. Húsið var
líka orðið jafn vistlegt og búast
mátti við þar sem smekkvísi Gullý
var viðbrugðið. Hún var mikill fag-
urkeri og gerði kröfu til umhverfis
síns, enda naut hún sín til fulls er
þau komu sér fyrir á nýjum stað.
Hún lagði línurnar og Teitur sá um
framkvæmdina. En notalegheitin
sem fylgdu því að heimsækja þau,
tengdust ekki síst hennar persónu.
Því hún var ákaflega félagslynd og
iífsglöð og að eyða dagparti eða
kvöldstund með þeim hjónum, var
ávísun á örugga skemmtun. í minn-
ingunni finnst okkur sem alltaf
hafi verið glatt á hjalla þegar við
hittumst og mikið hlegið.
Gullý kynntumst við á háskólaár-
unum hér heima. Hún varð strax
ein af hópnum hjá þeim er stunduð-
um ná.m með Teiti í efnafræðinni.
Hún var ekki bara konan hans Teits
— heldur var hún „hún Gullý“ með
ákveðnar skoðanir á öllum hlutum,
ekki síst landbúnaðarmálum, en þau
hjón áttu það til, að búa til umræðu-
þátt um landbúnað í miðju hófi.
Aðrir brostu þá góðlátlega á meðan
þessi kvöldvissa rispa gekk yfir. Það
var reisn yfir Gullý og eftir nær-
veru hennar var tekið, en jafnframt
hafði hún til að bera einskonar
bamslega einlægni sem flestir hafa
tapað er komið er vel fram á fer-
tugsaldurinn. Hún gat verið óvægin
í gagnrýni sinni á ýmislegt í fari
annarra en það leyfist þeim einum
sem ekki álíta sig yfir aðra hafnir.
Enda var gagnrýnin yfirleitt á rök-
um reist og það er eftirsóknarverð-
ur eiginleiki að vera samkvæmur
sjálfum sér, geta sagt sína skoðun
og staðið á henni. Þótt þú vitir að
hún fellur í misgóðan jarðveg hjá
viðstöddum.
Tengslin við Gullý og Teit urðu
meiri eftir að háskólanámi lauk hér
heima og haldið var til frekara náms
í Lundi. Það fór ekki framhjá nein-
um í þeirra vinahópi, að þau voru
eitt. Þau voru alltaf nefnd í einu
orði Gullý og Teitur — Teitur og
Gullý. Enda var Gullý ákaflega stolt
af Teiti. Hans velgengni í skóla og
starfi dugði henni ágætlega. Hans
metnaður var einnig hennar. Henn-
ar metnaður lá annars staðar og
okkur var ljóst að hvað Teit snerti
var ekkert nema það besta nógu
gott fyrir Gullý. Það var ekki síst
Gullý að þakka að vinatengslin
rofnuðu aldrei, því hún var ákaflega
vinrækin. Við töluðum oft um það
og vorum þakklát fyrir að eiga vini
sem gáfust ekki upp á okkur, þrátt
fyrir mikið sinnuleysi okkar við að
halda sambandi í dagsins önn.
Nú þegar við sitjum og syrgjum
erum við minnt á það að taka ekk-
ert sem sjálfgefið. Við erum ríkari
af að hafa kynnst Gullý og geta
talið okkur vini hennar. Okkur er
enn einu sinni bent á að tapa ekki
áttum í lífinu og gleyma ekki að
rækta það sem mestu máli skiptir.
Það er sárt að hugsa til þess að
hún fái ekki að sjá börnin sín vaxa
úr grasi — taka þátt í gleði þeirra
og sorgum. Ennþá dapurlegra er
að þau skuli ekki fá að hafa mömmu
sér við hlið er þau vaxa úr grasi.
Teitur, við vitúm að orð eru létt,
þegar staðið er frammi fyrir missi
ástvinar. Þú og börnin eigið okkar
innilegustu samúð. Við vitum að
þegar upp er staðið stendur þú þig
vel bæði sem móðir og faðir, eins
og í öllu sem þú tekur þér fyrir
hendur.
Megi minningin um Gullý verða
ykkur ljós í myrkrinu.
Margrét Geirsdóttir,
Gísii Guðmundsson.
Nótt eftir dáinn dag
á draums míns bæjarhól,
og gleymt hvert gleðilag,
sem gall í dagsins sól,
og ljóð hvert liðið burt,
og liðið allt, sem var,
og horfin sýn - en hvurt?
- Nei, hér gefst ekkert svar._
(Guðm. Danielsson, ísl. kvæði.)
Besta vinkona mín er dáin.
Frænkan sem deildi með mér gleði
og sorg alla tíð frá benskudögum
okkar í Skagafirði er nú ekki til
staðar til að létta mér þyngsta okið
fram að þessu.
Hrifin burt úr faðmi eiginmanns
og þriggja ungra barna. Söngurinn
hljóðnaður.
Gullý minni þakka ég órofa
tryggð við mig og mína.
Elsku Teitur, Björn, Ásthildur,
Baldur, Unnur, Ásta, Björn og aðr-
ir ástvinir. Megi minningin um góða
stúlku með ótakmarkað hjartarými
auðvelda ykkur þann lífsveg sem
þið hljótið nú að ganga.
Olla, Diddi, Knútur Birgir
og Magga Dedda.
Það var erfitt að trúa þeirri frétt
að Gullý væri dáin. Það er enn erfið-
ara að sætta sig við þá staðreynd,
það er eins og hafi bætt í skamm-
degismyrkrið. Hvati hinna daglegu
anna er fjarlægur, en spurningar
um líf og dauða áleitnar. Því er
móðir og eiginkona í blóma lífsins
hrifin á brott? Það er fátt um svör.
Gegnum sorg og trega þrengja
sér góðar minningar. Minningar um
einlæga og jákvæða vinkonu, um
glettrii hennar og góðvild.
Minningar um yndislegar sam-
Kveðjuorð:
Anna Bjamadóttir
Fædd 11. júlí 1897
Dáin 9. desember 1991
Ég var svo lánsöm að þekkja
ömmu mína. Ég elskaði hana og
virti. „Nei, sjáðu tunglið, Kristrún,“
sagði hún oft við mig, þegar ég
leiddi hana heim á köldum vetrar-
kvöldum, og hún teygði sig upp í
mót himninum og augun Ijómuðu,
líkt og hún sæi tunglið í fyrsta sinn.
Samt hafði hún lifað í níutíu ár og
tunglið lengur.
Hún vitnaði einu sinni í rajðu í
enskt skáld sem segir, að fagrir
hlutir verði enn fegurri fyrir ást
þeirra, sem hafi elskað þá á undan
oss. Fyrir mér verður tunglið aldrei
bara tungl.
Ein merkasta kenning íslenskra
fræða leitast við að sýna fram á
að þráðurinn í íslenskum bókmennt-
um hafi aldrei slitnað og það geti
talist hornsteinn íslensks þjóðernis.
Mætti ekki segja að óslitinn þráður
milli kynslóðanna væri annar horn-
steinn þjóðernis? Að hann hafi aldr-
ei slitnað, ekki átt það á hættu fyrr
en nú?
Amma mín var nánast jafn göm-
ul og ég er núna þegar hún stóð
neðst í Bakarabrekkunni, 1. des-
ember 1918, og horfði á íslenska
forsætisráðherrann og danska skip-
herrann og fánana sem sumir
blöktu við hún en aðrir í hálfa stöng.
Og hún sagði frá þessu og það var
öðruvísi en í sögubókunum og dag-
blöðunum og sjónvarpinu og út-
varpinu og Iítilli stelpu fannst svolít-
ið leiðinlegt að það skyldi ekki vera
eins flott. En smám saman skildi
hún að það var ekki flott vegna
þess að það var raunverulegt og
smám saman varð 1. desember
meira en tóm kíisja.
Ólíkt flestum stúlkum þeirra tíma
fór Anna Bjamadóttir í menntaskól-
ann en var ekki tolleruð frekar en
aðrar stúlkur. Hún var afburða-
námsmaður. Fyrir prófið í íslensk-
um stíl veðjaði hún á að efnið yrði
hvað þau helst vildu verða. Og í
huganum smíðaði hún ritgerð um
móðurhlutverkið.
Móðir hennar, Steinunn Sveins-
dóttir, sém sjálf hafði ung stúlka
lesið heima með ungum piltum sem
gátu farið í skóla og orðið stúdent-
ar, lagði á það ríka áherslu við
dóttur sína að hún yrði sjálfstæð
manneskja. Það mun því ekki hafa
komið annað til greina en elsta
dóttir Bjarna Sæmundssonar leitaði
æðri menntunar.
Sjálf vildi hún sigla, en það var
stríð svo hún komst hvergi. Ekki
strax. Þess í stað settist hún í Há-
skólann, sem þá var í Alþingishús-
inu, og tók að sér kennslu í mennta-
skólanum, aðeins á tuttugasta ald-
ursári. I hinum barnunga Háskóla
lagði hún stund á norræn fræði í
þrjá vetur. Veturinn 1917—18 sat
hún á loftinu í Næpunni með vettl-
inga á höndunum og skrifaði orð á
seðla fyrir Islensk-danska orðabók
Sigfúsar Blöndal. Það var frostavet-
urinn mikla.
Haustið 1919 bauðst henni, að
tilstuðlan Sigfúsar Blöndal, styrkur
til náms við Westfield College í
Englandi. Styrkurinn var miðaður
við nám í ensku sem aðalgrein og
íslensku sem aukagrein og Bjarni
Sæmundsson féllst á að þiggja hann
en standa að öðru leyti straum af
námi dóttur sinnar. Svo hún fór.
Það er erfitt fyrir manneskju,
sem hefur alist upp við að skjótast
til útlanda á nokkrum klukkustund-
um, að gera sér í hugarlund hvað
það var á þeim tíma að sigla. Fyrstu
jólin sem amma dvaldi í Englandi
var henni boðið til fjölskyldu skóla-
systur sinnar. Þá hafði hún nýlega
fregnað lát litlu systur sinnar níu
ára gamallar og þegar aðfanga-
dagskvöld virtist verða sem hvert
annað kvöld hjá fjölskyldunni sagð-
ist amma, í bréfi til foreldra sinna,
hafa fundið til skelfilegrar heim-
þrár. En hún fór í bestu fötin sín
innan undir hversdagsfötin og hóf
sig í hátíðarskap þrátt fyrir allt.
Önnur.jól á Englandi fór hún til
rússneskrar fjölskyldu sem flúið
hafði byltingu bolsévikka og var
ætiað að kenna heimasætunni lat-
ínu. Raunar hefur allt skólalífið á
Westfield yfir sér ævintýrablæ:
Ungar menntastúlkur skunda urn
grasbala og súlnagöng á svörtum
skikkjum með bók undir hendi,
koma saman á kvöldin í herbergi
einnar þeirra, lesa, spjalla, drekka
te. Þær stunduðu íþróttir, kappróð-
ur, hokkí og tennis og fóru í leik-
hús og á tónleika; sáu Pavlóvu
dansa. En ungu menriirnir af þess-
ari kynslóð voru flestir fallnir, hetj-
urnar voru ungskáldin sem létu líf-
ið í stríðinu sem hlyti að verða hið
síðasta, svo voru aðrir, og þeir
blöstu alstaðar við, sagði amma,
sem höfðu bara einn fót eða eina
hönd. Og vonirnar voru bundnar
við Þjóðabandalagið.
í fyrirlestrum um Shakespeare,
sem amma flutti í Reykjavík vetur-
inn eftir að hún kom heim og eru
fyrsti vísir að kennslu í ensku við
Háskóla íslands og vafalaust ein-
hverjir alfyrstu háskólafyrirlestrar
sem kona hélt á íslandi, segir hún
aðalefni allra harmleikja skáidsins
vera hið sama: Tortímingu göfugrar
sálar.
Það sem veldur falli allra hetj-
anna í harmleik Shakespeares er
það, sem Englendingar kalla „the
tragic flaw“, eða veikleiki í lyndis-
einkunninni, sem stendur í nánu
sambandi við hið göfugasta í eðli
mannsins. Og' örlögin fara svo
hrapallega með þessa menn, að
þeir lenda einmitt í þeim vandræð-
um, sem ein gátu orðið til þess að
leiða í ljós þennan veikleika þeirra.
Ef Othello hefði verið í sporum
Hamlets hefði t.d. allt farið vel, og
ef Hamlet hefði verið í sporum
Othellos, hefði ekkeit orðið úr
harmleiknum. Othello hafði það ein-
lyndi sem Hamlet vantaði og Ham-
let hafði þá mannþekkingu, sem
hefði getað bjargað Othello.
Ef til vill er sálarháski unglinga
samur á öllum tímum og ef til vill
er vandinn í raun ávallt hinn sami.
Kannski liggur munurinn þar sem
manneskjurnar mæta fyrirheitun-
um fremur en í tímanum og aðstæð-
unum. Anna Bjarnadóttir var braut-
ryðjandi. Það var hún sem hlóð
vörðurnar. Til þess þarf kjark og
til þess þarf sálin að eiga uppsprett-
ur. Hún var húmanisti, tileinkaði
sér umburðarlyndi, vildi skilja en
ekki dæma. Hennar uppsprettur
voru manneskjur og skáld: Hún
kunni Jónas nánast allan og vitnaði
verustundir í góðum vinahópi, sem
hún sameinaði.
Við biðjum guð að styrkja ástvini
hennar í sorginni.
Ragga og Bergur
Það var á laugardagsmorgni í
erli jólaundirbúningsins að mér
barst upphringing og tilkynnt um
andlát vinkonu minnar, hennar
Gullý.
Nei, það gat ekki verið, það gat
ekki staðist, og við sem vorum sam’-
an deginum áður í tilefni árs afmæl-
is sonar hennar. Gullý sem þá var
svo hress og við vinkonurnar stát-
uðum okkur af litiu gullmolunum
okkar sem fæddust báðir fyrir um
ári síðan.
En þetta var ekki draumur, þetta
var blákaldur veruleikinn.
Hver vegna, hver er tilgangur-
inn? Frá eiginmanni og þremur litl-
um börnum. Ótal spurningar, en
engin svör. Aldrei hefði ég trúað
því að lífið gæti verið svona grimmt
og sársaukafullt.
Mig langar í fáum orðum að
minnast hennar Gullý vinkonu
minnar.
Það eru hartnær sautján ár síðan
við Gullý kynntumst og hefur okkar
vinátta staðið traust síðan. Margt
kemur upp í hugann og væri allt
það sem við Gullý höfum upplifað
og brallað saman sjálfsagt efni í
heila bók.
Fljótlega eftir kynni okkar stofn-
uðum við ásamt sameiginlegum vin-
konum okkar saumaklúbb. Upphaf-
lega vorum við fimm og hittumst
reglulega. Á þeim stundum var
margt spjallað, um alvöru lífsins,
tilgang þess og framhald. Ýmsar
tilgátur litlu þar dagsins Ijós. Þann-
ig leið tíminn í nokkur ár og svo
kom að því að Gullý og Teitur fluttu
búferlum til Svíþjóðar um tveggja
ára skeið.
Á sama tíma flutti önnur sauma-
klúbbsvinkona okkar eriendis, því
eiginmenn beggja hugðu á fram-
haldsnám. Þrátt fyrir það flosnaði
saumaklúbbur okkar vinkvennanna
ekki upp. Við þrjár sem eftir sátum
héldum áfram að hittast og sáu
bréfaskriftir til þess að allt sem
fram fór í saumaklúbb kæmist ör-
í hann þegar vinur hennar lést úr
berklum í blóma lífsins: Fljúgðu á
vængjum morgunroðans. Og sagði
svo í bréfí: „... hlýtur það að vera
svo, að það sé „qualitas", en ekki
„quantitas“ lífsins, sem mesta þýð-
ingu hefur."
Hún var alltaf bein í baki, jafn-
vel þegar hárið vat' orðið hvítt og
stafurinn ómissandi. Hún hafði
staðið af sér mótbyr ævinnar. Og
hann var ærinn. Hún bjó yfir gleð-
inni og viljanum til að lifa, leita og
njóta. Vildi ferðast, sjá og skoða,
kynnast og læra. Fór ung á hest-
baki um ísland þvert og endilangt
og um Evrópu upp á eigin spýtur.
Hún ruddi brautina, hlóð vörðurnar
og komst alla leið. Fyrsta endur-
minning hennar var tengd fagnað-
arlátum vegna aldamóta í Reykja-
vík. Hún ætlaði að standa á Þing-
völlum og fagna þúsund ára af-
mæli kristnitöku. Hún verður ekki
þar.
Mikilvægi þess að eiga sér fyrir-
myndir verður seint metið að fulln-
ustu. Það eru brautryðjendur sem
breyta heiminum og brautryðjendur
verða fyrirmyndir. Anna Bjarna-
dóttir gerði hluti þrátt fyrir kvíða,
sorg, mótbyr og það að hún var
kona. Hún hóf sig upp fyrir aðstæð-
ur sínar. Fyrir vikið urðu aðstæður
okkar hinna aðrar. En það er hún
sem hefur sett mælikvarðann. Ef
til vill hefðu framakvarðar nútím-
ans viljað sjá hærra skor, möguleika
á framhaldsnámi við Harvard í
Bandaríkjunum nýtta, starfsævinni
eytt í annað en kennslu í fámennum
héraðsskóla uppi í afdal eins og
margir hefðu nefnt Reykholt í Borg-
arfirði, sérstaklega á fjórða ára-
tugnum þegar samgöngur voru með
öðrum hætti en nú. En amma gift-
ist manninum sem hún elskaði,
sinnti starfi sem henni líkaði og
varð auðug af flestu öðru en pening-
um. Mælikvarðarnir vora hennar
eigin: Sjálf á ég mér enga ósk heit-
ari en fengið gert þá að mínum.
Kristrún Heimisdóttir