Morgunblaðið - 22.04.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 22. APRÍL 1992
Jón Stefánsson stjórnar æfingu á Mattheusarpassíunni.
Mattheusar-
passían
________Tónlist____________
Jón Ásgeirsson
„Á þetta að vera einhver ópera,“
mun hafa hrotið af munni ónafn-
greinds kirkjugests, þegar verkið
var frumflutt í Leipzig undir
stjórn höfundar. Það er ekki
fjarri sanni, að margt í gerð
verksins ber merki óperugerðar
og um svipað leyti höfðu þýsk
tónskáld gert tilraunir til að friða
Lútherstrúaða óperugesti með
því að semja trúarlegar óperur.
Þarna verða skilip á milli órator-
íunnar og óperunnar nokkuð
óljós, þótt efni flestra óperuverka
væru sem næst án undantekn-
inga sótt til grískrar goðafræði.
Johann Sebastian Bach notfærði
sér ýmislegt er tengdist óperu-
tónlesinu og gerð aríunnar en
kórarnir voru aftur á móti
byggðir á þeirri hefð, sem-Schiitz
færði Þjóðverjum frá Feneyjum
og í sálmaútsetningunum skap-
aði Bach þýska hljómfræði, svo
vitnað sé til ummæla Beetho-
vens.
Mattheusarpassían er því eins
konar kristöllun á því sem var
að gerast í Evrópu í kringum
1729, þegar verkið var frum-
flutt. Ástæðan fýrir þögninni um
verk Bachs í heila öld er að miklu
leyti sú, að fyrir og eftir 1750
verða miklar breytingar á
flutningstækni, t.d. með píanó-
inu, almennri notkun „litlu fíðl-
unnar" og stöðlun sinfóníuhljóm-
sveitarinnar, sem aftur hafði
mikil áhrif á gerð tónverka, er
síðar blómstraði í verkum klass-
ísku meistaranna. Verk Bachs
voru einfaldlega gamaldags við-
upphaf klassíska tímabilsins en
þegar rómantíkin hafði með
sama hætti afneitað klassíkinni
varð barokkið áhugavert og
endurlifun þess í eðli sínu róman-
tísk athöfn og það sem fýrr hafði
verið kallaður þurr skólalær-
dómdur varð rómantískt tákn um
snilld og mikilleik Johanns Se-
bastians.
Snilld Bachs er óumdeilanieg
og það vissu tónskáld eins og
Mozart og Beethoven, þótt þeir
teldu tónverk hans eiga meira
erindi til tónlistarmanna en al-
mennings. Það var í raun þrá-
hyggja (eða vissa um ágæti
verksins), sem knúði Mend-
elssohn, gegn öllum hugmyndum
manna, að uppfæra Mattheus-
arpassíuna. Það væri erfítt að
hugsa sér tónlistina í dag án
tónverka Bachs og sömuleiðis
íslenska kórsögu, sem um pásk-
ana blómstraði í flutningi
tveggja stórverka þessa mikla
snillings. Kór Langholtskirkju,
barnakór, kammersveit og hópur
einsöngvara undir stjórn Jóns
Stefánssonar fluttu Mattheusar-
passíuna fyrir páska og hafði
Jóhannesarpassían þá nokkrum
dögum áður verið flutt af Mót-
ettukór Hallgrímskirkju.
Flutningur Mattheusarpass-
íunnar var glæsilegur og ber
ekki hvað síst að þakka eindæma
góðri iframmistöðu kórsins og
barnakórsins í fyrri hlutanum.
Til að nefna dæmi var lokakór
1. þáttar og tvíkóra niðurlag
verksins mjög áhrifamikið. Mic-
hael Goldthorpe, sem söng guð-
spjallamanninn, og Kristinn
Sigmundsson, er fór með hlut-
verk Krists, sungu meistaralega
vel og auk þess var leikræn túlk-
un þeirra áhrifamikil og sann-
færandi án þess þó að vera á
nokkurn hátt yfirdrifín. Ólöf
Kolbrún Harðardóttir, Björk
Jónsdóttir og Bergþór Pálsson
sungu nokkrar aríur, sem sumar
hverjar eru mjög erfíðar og voru
þær ágætlega sungnar. Bergþór
söng hlutverk Pílatusar og var
samsöngur hans og Kristins
(Kristur) vel útfærður. Tónlesið
og aríuna Komm, sússes Kreuz
fluttu Kristinn Sigmundsson og
Bryndís Halla Gylfadóttir af
glæsibrag og var þessi flutningur
og samspil listamannanna einn
af hápunktum tónleikanna.
Aðrir sem sungu einsöngstóf-
ur voru Bjarni Gunnarsson (Pét-
ur), Harpa Harðardóttir og Stef-
anía Valgeirsdóttir, sem sungu
saman einn dúett, Jón Rúnar
Arason og Eiríkur Hreinn Helga-
son og að lokum Sigurbjörg
Hjörleifsdóttir, er hljóp í skarðið
fyrir forfallaðan félaga sinn.
Vortónleikar • Karlakórsins
Stefnis voru haldnir í Bústaða-
kirkju stuttu fyrir páska, undir
stjórn Lárusar Sveinssonar. Ein-
söngvari var Sigrún Hjálmtýs-
dóttir og píanóleikari Guðrún
Guðmundsdóttir. Á efnisskránni
voru íslensk og erlend lög. Is-
lensku lögin voru Vögguljóð á
hörpu, eftir Jón Þórarinsson, Sjá
dagar koma, eftir Sigurð Þórð-
arsson, en í þessum lögum söng
Sigrún Hjálmtýsdóttir einsöng,
Syrpa af lögum eftir Þórarinn
Guðmundsson og sungu tveir
kórfélagar einsöng, þeir Björn
Ó. Björgvinsson og Þórður Guð-
mundsson, og Lífíð hún sá í ljóma
þeim, eftir Inga T. Lárusson.
Islensku lögin voru sungin af
þokka og einsöngvararnir skil-
uðu sínu ágætlega.
Af erlendu lögunum, sem þó
Frammistaða allra var hin ágæt-
asta, dúettinn fallega sunginn
en sérstaka athygli vakti Eiríkur
Hreinn Helgason, sem meðal
annars söng hlutverk Júdasar.
Hljómsveitin var mjög góð og
var konsertmeistari Júlíana Elín
Kjartansdóttir. Júlíana, Nora
Kornblueh, Kristján Þ. Stephen-
sen, Daði Kolbeinsson, Þórhallur
Birgisson, Bryndís Halla Gylfa-
eiga sér sögu í íslensku söngva-
safni, má nefna Við göngum svo
léttir í lundu, Vorvindar glaðir,
Sævar að sölum og Úr Þeli þráð
að spinna, en undirleikinn í síð-
astnefnda laginu önnuðust
málmblásararnir úr Mosfellsbæ
og gerðu það mjög vel. Öll þessi
lög voru ágætlega sungin, sér-
staklega lag Bellmanns en auk
þess léku málmblásararnir undir
í Veiðmannakórnum úr Töfra-
skyttunum eftir Weber, sem
heppnaðist ekki sem skyldi hjá
kórnum. Vér göngum og Vor-
vindarnir voru einum of hryn-
skörp fyrir söng en líðandi tón-
myndun kom fallega fram í Sæv-
ar að sölum.
Af öðrum erlendum lögum
voru sálmalagið úr Finnlandiu
eftir Sibelíus, bænin til ísis og
Ósiris úr Töfraflautunni eftir
dóttir, Peter Thompkins og
Hólmfríður Þóroddsdóttir léku
einleik í ýmsum aríum og var
leikur þeirra allra frábærlega vel
af hendi leystur. Samspil hljóm-
sveitar, kórs og einsöngvara var
gott og hefur Jón Stefánsson
bætt á sig enn einni skrautfjöðr-
inni og ekki þeirri minnstu, með
þessum eftirminnilegu tónleik-
Mozart og Old man River best
og í rauninni vel sungin. Auk
þess sem fyrr hefur verið greint
frá söng Sigrún Hjálmtýsdóttur
„sóló“ í Vókalísu, sem einhver
Chenoweth hefur stælt eftir
Rakhmaninov, Agnus Dei, eftir
Bizet og sló botninn í tónleikana
með því að syngja ein La danza,
sem hún reyndar söng af glæsi-
brag fyrir nokkru á tónleikum í
íslensku óperunni.
Það er nokkuð langt síðan
undirritaður hefur heyrt Karla-
kórinn Stefni en miðað við það
sem rétt verður munað, hefur
kórnum farið fram varðandi
söngtækni, sem best kom fram
í veikum söng og þar hafa
stjórnandinn, Lárus Sveinsson,
og raddþjálfari kórsins, Margrét
Pálmadóttir, unnið vel saman.
um.
Karlakórinn Stefnir
Olíumálverk
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Málarinn Jóhannes Jóhannes-
son opnað sýningu í Galleríi Borg
9. apríl og stendur sýningin til
28. apríl. Listamanninn er óþarft
að kynna, því að hann hefur
haldið Qölda sýninga um dagana
og verið í fylkingarbijósti ís-
lenzkra núlistamanna í nær hálfa
öld.
Að þessu sinni sýnir Jóhannes
einvörðungu olíumálverk, sem
öll eru máluð á léreft og eru
gerð á tímabilinu 1991-’92, að
einu undanskildu og hinu viða-
mesta, en það er frá árunum
1989 og ’90.
List Jóhannesar er löngu kom-
in í beinan farveg, enda er hann
einn traustasti málari okkar og
myndir hans að öllum jafnaði
áberandi jafngóðar. Jóhannes er
fyrst og fremst abstraktmálari
fimmta og sjötta áratugsins og
er viðgangur listar hans í góðu
samræmi við þróun margra
ágætra málara frá því tíma-
skeiði. Einkennandi fyrir þá er
einmitt að rækta í rólegheitum
sinn garð er þeir höfðu fast und-
ir fótum í listrænu tilliti, en þróa
myndmálið í ýmsar áttir og
kanna innri lífæðar myndflatar-
ins, en slíkt er verkefni sem dug-
ir í áratugi.
Við lifum einmitt í tímum
hraðans, þegar fólk vill sjá eitt-
hvað nýtt í listinni með stuttu
millibili. Ekkert skal rannsakað
og krufíð til mergjar heldur ein-
ungis skoðað og melt með hraði,
og eiga fjölmiðlar nútímans stór-
an þátt í þessu og þá einkum
sjónvarpið og myndbandaiðnað-
urinn. Listamenn hafa látið ber-
ast með straumnum og er stefna
róttækustu núlistamanna með
reglulegu millibili að úrelda mál-
verkið, en í stað þess á að koma
hugmyndafræði hvers konar. En
ekki mun takast að úrelda mál-
verkið frekar en að úrelda frum-
formin eða litakerfíð, já jafnvel
sjálft sólkerfið, því að málverkið
blífur.
En þetta brambolt, ásamt há-
vaðasamri og óbilgjarnri mark-
aðsetningu, hefur gert það að
verkum að það koma tímabil er
málverkið á erfitt uppdráttar,
m.a. vegna þess að hér er um
ómengaða tjáningu að ræða en
ekki matreiðslu, og menn þurfa
að leggja dálítið á sig til að heim-
ur þess opnist.
Heimur málverksins er marg-
ræður og það sjáum við einmitt
á sýningu Jóhannesar, því að
þótt hann hafí kosið sér eitt
meginstef, þá fléttar hann það á
ýmsa vegu svo úr verður mynd-
rænn galdur. Aðalformið hefur
næstum því trúarlegt tákngildi,
þótt það sé vafalítið ómeðvitað,
en það minnir ekki svo lítið á
dómkirkjuskip á flugi í himin-
hvolfinu. Þetta form bindur hann
þó og jarðtengir með litrænum
listbrögðum ásamt því að hvítar
línur skera myndflötinn, styrkja
formin og tengjast honum enn
frekar. Þetta kemur mjög vel
fram í þríleiknum „Þrjár systur"
(4-6), en þar er miðmyndin
meðal þess margslungnasta, sem
frá hendi Jóhannesar hefur kom-
ið um langt skeið, og athygli-
svert er hver heildarmyndin er
fersk þrátt fyrir allt nostrið á
myndfletinum. En þetta eru nú
einmitt töfrar allrar góðrar list-
ar.
Af öðrum toga og skilmerki-
legri er myndin „Flug“ (2), en
mett og markviss litameðferðin
í þeirri mynd leiðir hugann að
meistara Magnelli. Hin lauflétta
og litfagra mynd „Í bláu“ (12)
er svo andstæða hinna og hér
slær Jóhannes á nýja strengi, en
þó vel innan marka myndheims
síns.