Morgunblaðið - 22.04.1992, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 22. APRÍL 1992
Af spamaði ráðherra
eftir Leif Jónsson
Á dögum Stalíns var einu skáldi
af íslandi boðið til Kremlar. Eftir
þá för vissi Steinn Steinarr hver
h'afði fundið upp friðinn. Það voru
Rússar. Sjálfir fóru þeir frjálslega
með friðinn, en ætluðust til að aðr-
ir héldu. Háttalag þetta minnir ekki
lítið á hegðun núverandi ríkisstjórn-
ar íslands, sem lætur svo sem hún
hafi fundið upp sparnaðinn. Kröf-
urnar um spamað og aðhaldssemi
eru gerðar til almennings meðan
flottræfilsháttur ásamt með rán-
dýru fyrirhyggjulausu gæluverk-
efnabrambolti einkennir gerðir
landsfeðranna. Víkur nú sögunni
til ráðherra heilbrigðismála.
Fyrir hartnær ári skeiðaði Sig-
hvatur Björgvinsson fram á völlinn
nýdubbaður ráðherra og tilkynnti
landslýð að sér hefði verið uppálagt
að spara fjóra milljarða í heilbrigð-
isgeiranum. Þetta virtist verðugt
verkefni ungum og kappsfullum
manni og háttvirtir kjósendur og
skattgreiðendur hafa síðan með
vaxandi forundran fylgst með um-
brotum ráðherrans á sviði sparnað-
ar. Öll virðast þau á sömu bókina
lærð og gæfuleysi ráðherrans með
eindæmum. Engu er líkara en að
sjálfur Sölvi Helgason sé upprisinn
á meðal vor. Má einu gilda hvort
um er að ræða lyfjakostnað, sam-
mna Landakots og Borgarspítala,
sérpantaða útreikninga ráðherra
upp á dýrasta heilbrigðiskerfí í
heimi eða réttargeðdeild. Allt snýst
þetta í höndum hans og fram-
kvæmdir með þeim endemum að
fjöldi manns hefur orðð að líða fyr-
ir en spamaður sést ekki svo langt
sem augað eygir.
Þessi verkefni ráðherrans eru
hvert um sig efni í sætsúrar ritsmíð-
ar en ég ætla í grein þessari að
halda mig við réttargæstudeildina
að Sogni í Ölfusi. Sá farsi hefur
nú staðið í tæpt ár og sér ekki fyr-
ir enda á honum enn. Atburðarásin
er dæmigerð og virðist í fyllsta
máta tilviljanakennd. Eitt fyrsta
embættisverk ráðherra var að stilla
til friðar á kærleiksheimili NLFÍ í
Hveragerði. NLFÍ átti Sogn og um
þær mundir vildi svo skemmtijega
til að Sogn var laust úr leigu. Áður
en ráðherra vissi af var hann búinn
að leigja Sogn af NLFÍ og nærri
samstundis búinn að ráða forstjóra
að Sogni (vin og flokksbróður að
vestan). Ekki er ljóst hvar í atburða-
rásinni ráðherra fékk þá hugljómun
að Sogn væri rétti staðurinn fyrir
réttargeðdeild. Hitt er ljóst að sam-
stundis snerist hreppsnefnd Ölfus-
hrepps öndverð gegn hugmyndinni
og beit ekki á agnið fyrr en nafni
stofnunarinnar hafði verið breytt í
meðferðarheimili. Starfsemi átti þó
ekki að breytast, eingöngu nafnið.
Að fengnu samþykki hreppsnefnd-
arinnar liggur næst fyrir að gera
nauðsynlegar breytingar á hús-
næðinu og síðan að útvega hæft
fólk til að annast hina sjúku. Slíkt
fólk yrði annað tveggja að búa fyr-
ir austan eða vera á þönum yfir
heiðina. Þegar og ef allt þetta kemst
í kring er og verður kostnaður við
þessa endaleysu svo gengdarlaus
að hann getur engan veginn sam-
ræmst áætlun ráðherrans um fjög-
urra milljarða sparnað. Þegar ræða
skal kostnað við réttargæsludeild
verður sífellt að hafa í huga að hér
er um að ræða deild fyrir 5-10 sjúkl-
inga.
I marslok sl. sagði ráðherra að
Sognvandamálið væri leyst, hann
hefði keypt húsið fyrir rúmar 30
milljónir, eftir að hafa haft það á
leigu á fjórðung úr milljón mánaðar-
lega í tæpt ár. Forstjóralaunin góð-
vinarins að vestan voru ekki nefnd.
Trúlega höfðu fáir heyrt Sogn
nefnt, hvað þá Sognvandamál áður
en það varð til fyrir atbeina Sig-
hvats og mikið hlýtur það að vera
dásamlegt að geta leyst heimatilbú-
in vandamál með almannafé. Hitt
er miklu verra, að vandamálið er
engan veginn leyst, heldur á það
eftir að hlaða utan á sig um ókom-
in ár nema hætt verði við Sognævin-
týrið og það strax.
Fyrirsjáanlegur kostnaður við
uppbyggingu og rekstur Sogns í
nútíð og framtíð er úr öllu samræmi
við kostnað annarra þátta heilbrigð-
iskerfisins og skal enn og aftur á
það bent að hér er átt við umönnun
5-10 sjúklinga. í framhaldi af
„lausn Sognvandamálsins“ stendur
til að senda 30 manns í þjálfun til
Svíþjóðar og trúlega verður sá hóp-
ur á launum upp frá því. Síðan
þarf að breyta húsakynnum. Sjálfur
nefndi ráðherra 30-40 milljónir í
byijunarkostnað. í upphafi umræðu
um Sogn var talið að árlegur rekstr-
arkostnaður gæti orðið 150 milljón-
ir. Allar eru tölur þessar dásamleg-
ar úr munni ráðherra sem ætlaði
að spara fjóra milljarða. Þetta ger-
ist á sama tima og verið er að loka
sjúkradeildum og. draga úr allri
starfsemi í heilbrigðiskerfínu vegna
þess að heilbrigðisráðherra á ekki
fé nema í gæluverkefni sín. Nái
réttargeðdeild að Sogni fram að
ganga er ráðherra að mínu viti þar
með búinn að velja faglega vitlaus-
ustu lausnina samhliða þeirri dýr-
ustu.
Til að gera sér betur grein fyrir
upphæðinni 150 milljónum, má bera
hana saman við þann hluta umsam-
inna launa spítala- og heilsugæslu-
lækna, sem er skilyrtur við náms-
ferðir. Þessi launahluti er þessa
dagana til sérstakrar rannsóknar í
hneykslunardeild ráðherrans og
skiptir að því er best verður skilið,
sköpum varðandi framtíð heilbrigð-
iskerfisins. Og hver skyldi svo þessi
hræðilega upphæð vera? Hún er,
að því er ráðherra segir, samanlagt
145 milljónir á ári og nær þannig
ekki fyrirhuguðum umönnunar-
kostnaði fyrir 5 ráðherrasjúklinga
að Sogni.
Ég tel það ekki einasta borgara-
lega skyldu mína að segja hvað
megi betur fara í störfum ráðherra
heldur og benda á lausn. Mín lausn
er ódýrari og eðlilegri án þess að
ég fari fram á að hún sé sú eina
rétta. Áður en lengra er haldið skal
reynt að gera sér grein fyrir því
hvers konar sjúklinga hér er um
að ræða. Hér er um að ræða geð-
sjúklinga sem að dómi geðlækna
hafa vegna sjúkdóms síns brotið
af sér og eru því ósakhæfir, þ.e.
skulu ekki dæmast til fangelsisvist-
ar sem afbrotamenn heldur til spít-
alavistar sem sjúklingar. Hver heil-
brigðisráðherrann á fætur öðrum
hefur hrist vandamál þessara sjúk-
linga fram af sér. Þó má geta þess
að fyrrverandi heilbrigðisráðherra
Guðmundur Bjarnason hafði ráðið
Láru Höllu Maack réttargeðlækni
til að undirbúa stofnun slíkrar deild-
ar. Það kom þó fljótlega í Ijós að
hugmyndir hennar fóru engan veg-
inn saman við hugmyndir núverandi
ráðherra og skildu leiðir eftir mikið
þjark á sl. sumri. Nú væri ekki úr
vegi að athuga aðeins hvernig aðrar
þjóðir taka á þessum málum.
Hvernig skyldu t.d frændur okkar
á Norðurlöndunum leysa þessi mál,
en þeir hafa í mörgu um árabil
verið okkur fyrirmynd í heilbrigðis-
málum? í Fréttabréfi lækna nr. 10,
1990 segir landlæknir eftirfarandi:
„í Noregi, Danmörku og Svíþjóð
eru geðsjúkir afplánunarfangar oft-
ast vistaðir í venjulegum geðsjúkra-
húsum, þ.e. á fylkis-, léns- og amt-
sjúkrahúsum. I Noregi er geðsjúk-
um öryggisföngum vísað heim til
viðkomandi fylkis, en þau hafa í
allflestuní tilfellum einungis upp á
venjuleg geðsjúkrahús að bjóða til
vistunar slíkra manna. Sömu sögu
er að segja frá Svíþjóð og Dan-
mörku. Oryggisgæslufangar eru
margir hveijir taldir hæfir til vist-
unar á venjulegum geðsjúkrahús-
um. Nokkur venjuleg geðsjúkrahús
hafa öryggisdeildir. Þeir verst settu
eru síðan á sérstökum geðsjúkra-
húsum eins og í Vástervik, en þar
eru lokaðar og opnar deildir.“ Svo
mörg voru þau orð. Þarna er hvergi
minnst á vitleysisgang og
íjárglæfra á borð við ævintýrið að
Sogni. Væri óhugsandi að við leys-
um mál þessi á svipuðum nótum
og frændur vorir? Þeir notast með
öðrum orðum við venjuleg geð-
sjúkrahús e.t.v. með öryggisdeild.
Þeir eru þekktir af mannúðlegri
meðferð á bæði sjúkum og föngum.
Hvað er þá að? Eigum við ekkert
geðsjúkrahús? Er ekki gamli
Kleppsspítalinn enn á sínum stað?
Jú, vissulega er spítalinn á sínum
stað bæði hátt til lofts og vítt til
Öll tilefni
n..
Leigjum út sali fyrir brúðkaup, stúdents-
afmæli, stúdentsveislur, stórafmæli, erfi-
drykkjur, kaffisamsæti, fundahöld o.fl., o.fl.
Allar nánari upplýsingar veittar
á Hótel Borg í síma 11440
Leifur Jónsson
„Illýtur að vakna sú
spurning hvort engrim
hafi dottið í hug að
vista þessa geðsjúkl-
inga á geðsjúkrahúsi
svo sem aðrar þjóðir
virðast gera. Því hefur
þessi hugmynd ekki
verið viðruð eða standa
kannski einhver ljón í
veginum?“
veggja. Sökum nýrra lyfja eru nú
margir þeir er áður dvöldust á
Kleppi orðnir nýtir þjóðfélagsþegn-
ar og fjöldi sá er nú dvelur á Kleppi
ekki nema brot af því sem áður
var. Húsnæði er því fyrir hendi. Sú
spurning knýr nú á hvort ekki sé
hugsanlegt, með tilheyrandi breyt-
ingum á húsakynnum og mann-
haldi, að vista þessa 5-10 sjúklinga
á Kleppsspítala. Obbinn af nauðsyn-
legum læknum, fræðingum og öðru
starfsfólki er þegar til á staðnum
og fjarlægðarvandamál eru ekki
fyrir hendi. Hafa ber í huga að rétt-
argæslusjúklingar eru öðrum geð-
sjúklingum veikari af sínum sjúk-
dómi. Sjúkustu geðsjúklingarnir
eiga að sjálfsögðu að vera á geð-
sjúkrahúsum undir umsjón geð-
lækna og annars starfsfólks sem
menntað er í umönnun geðsjúkra.
Undarlegt háttarlag þætti það
t.d. að taka veikustu hjartasjúkling-
ana út af hjartadeildunum og senda
þá upp í sveit.
Því hlýtur að vakna sú spurning
hvort engum hafi dottið í hug að
vista þessa geðsjúklinga á geð-
sjúkrahúsi svo sem aðrar þjóðir
virðast gera. Því hefur þessi hug-
mynd ekki verið viðruð eða standa
kannski einhver ljón í veginum?
Til sögunnar er nefndur maður
að nafni Tómas Helgason. Sá er
prófessor í geðlækningum við Há-
skóla íslands svo og yfirlæknir geð-
deildar Jjandspítalans og Klepps-
spítala. í allri umræðunni um rétt-
argeðdeild, hefur í fjölmiðlum
hvergi heyrst til hans stuna né
hósti. Það eitt út af fyrir sig virðist
allrar athygli vert. Skyldi prófessor-
inn þá enga skoðun eða áhuga hafa
á málinu? í fljótu bragði mætti
ætla það, en svo er aldeilis ekki.
Skoðun hefur hann en áhuga ekki,
væri að öðrum kosti löngu búinn
að leysa vandann, enda ýtinn í góðu
meðallagi, þá það hentar honum.
Sl. vetur rakst ég þó af tilviljun
á tvær örstuttar athugasemdir eftir
prófessorinn í Fréttabréfi lækna nr.
11, 1990, og nr. 1, 1991. Hvernig
sem lesið var kom ekki fram hvern-
ig hann hygðist leysa vanda réttar-
geðdeildar. Hitt var ljóst að hann
vildi hvergi nærri koma þessum
sjúklingum sjálfur eða hafa þá í
sínum húsum. Síðan er það spurn-
ingin hversu duttlungar og yfir-
gangur einstakra opinberra starfs-
manna svo sem Tómasar Helgason-
ar svo og vingulsháttur Sighvats
Björgvinssonar mega kosta þjóðina
áður en t.d. fjármálaráðherra eða
jafnvel forsætisráðherra tekur í
taumana.
Allt bendir til þess að við skatt-
borgarar þessa lands eigum eftir
að upplifa hér enn eitt fjárfestingar-
ævintýrið sem byggir á hinum sérís-
lensku aðstæðum, þar sem heilbrigð
skynsemi opinberra aðila er með
öllu útilokuð. Svo sem sagt var hér
áður taldi ég það borgaralega
skyldu að benda háttvirtum ráð-
herra á ódýrari og eðlilegri lausn
þessa vandamáls. Llkur eru nú á
því að ráðherra ætli öðru sinni á
einu ári að „keyra réttargeðdeildina
í gegnum kerfið" og má ekki minna
vera ef vitleysan skal hámarkast. í
þeirri von að enn sé hægt að koma
í veg fyrir óhæfuverkið er grein
þessi skrifuð og ekki seinna vænna
að fleiri láti til sín heyra, einkum
þó áhugafólk um ráðherraspamað
og vitræn vinnubrögð.
Höfundur er læknir á slysadeild
Borgarspítalans.
Eitt atriði úr leikriti Sólheima, Risanum eigingjarna: Risinn: Sigurð-
ur Gíslason. Burðarkarl: Berta Stefánsdóttir. Tré: Dísa Sigurðardótt-
ir. Blóm: Rut Hjaltadóttir.
Frumsýning á Sólheimum
SUMARDAGURINN fyrsti hefur jafnnan verið nokkur merkisdagur á
Sólheimum í Grímsnesi. Þann dag er aðstandendum lieimilisfólks sér-
staklega boðið .í heimsókn og dagskrá með heimagerðu efni. Kaffi og
meðlæti er einnig haft á boðstólum. Foreldra- og vinafélag Sólheima
heldur árlegan vorfund sinn, segir í fréttatilkynningu frá Sólheimum.
Að þessu sinni verður Leikfélag
Sólheima með frumsýningu á leikrit-
inu „Ævintýrið um risann eigin-
gjarna“ eftir sögu Oscars Wilde.
Yfir 20 manns taka þátt í sjálfu leik-
ritinu auk Sólheimakórsins en á ári
söngsins þótti tilhlýðilegt að hafa
söng með í sýningunni. Með aðalhlut-
verk fara Sigurður Gíslason, sem
leikur risann, Haukur Þorsteinsson,
sem leikur norðanvindinn, Þorbjörg
Sigurðardóttir sem, leikur haglélið,
og Geir Siguijónsson, sem fer með
alls fjögur hlutverk. Leikstjóri, bún-
ingahönnuður og sviðsmyndarhönn-
uður er Alexandra Kjuregej
Argúnova en hún hefur áður leik-
stýrt hjá Leikfélagi Sólheima.
Sýningin hefst kl. 14.30 á sumar-
daginn fyrsta en fyrirhuguð er önnur
sýning íaugardaginn 25. apríl kl.
14.00.