Morgunblaðið - 22.04.1992, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 22. APRIL 1992
17
Norrænt gigtarár 1992:
Reiterssj úkdómur
Á langri, rólegri fjallgöngu
gefst jafnan næði til að láta hug-
ann reika, vera einn með sjálfum
sér. Þá er gott að geyma í hug-
skoti nokkrar góðar, stuðlaðar
hendingar. Við upprifjun þeirra
léttist gangan. Hér eru nokkrar,
sem eiga vel við göngu sem þessa:
Þórbergur Þórðarson orti eitt
sinn þetta:
Esjan er yndisfógur
utanúr Reykjavík.
Hún ljómar sem litfríð stúlka
í ljósgrænni sumarflík.
Gestur Guðfinnsson sló glettnis-
lega á aðra strengi.
Mikil lifandis ósköp er Esjan Ijót
að aftan jafnt sem framan;
að skakklappast þar um skriður og gijót
er skelfing leiðinlegt gaman.
En Einar Benediktsson var há-
stemmdur er hann kvað:
Sviptipa Esja með ennið hátt,
við elskum þig, börn þín, fjallið blátt.
Þú dregur oss heim. - Engin dásemd er til
- sem dýrð þín á norðurvegpum.
Útsýnið af Kerhólakambi er
mikið og frítt, einkum yfir Sundin,
höfuðborgina og Reykjanesskaga
norðanverðan.
Norðan við Kerhólakamb er
Bleikdalur (sem einnig er kallaður
Blikdalur) mikill og djúpur. Sumir
munu bregða sér strax ofan í dal-
inn og ganga niður með ánni, er
rennur eftir honum miðjum, en
aðrir kjósa að ganga eftir syðri
brún hans og njóta um leið útsýnis-
ins yfír Kjalarnesið, sem blasir við
augum og ekkert skyggir á.
Við veginn neðan við dalsmynn-
ið, hjá eyðibýlinu Ártúni, sem er
m.a. þekkt úr kvikmyndinni um
Sölku Völku, bíður bíllinn.
Höfundur er kennari.
eftir Jóhann Gunnar
Þorbergsson
Árið 1916 greindi þýski læknir-
inn Hans Reiter frá ákveðnum sjúk-
dómseinkennum sem komu í ljós
hjá liðþjálfa nokkrum sem hafði
haft blóðugan niðurgang. Einkenni
sjúklingsins voru þrenns konar: lið-
bólga, þvagrásarbólga og hvarma-
bólga (tárubólga). Allt frá árinu
1672 má finna lýsingu á svipuðum
tilfellum í gömlum sögnum. Nafn
sjúkdómsins festist þó við Hans
Reiter og sjúkdómseinkennin nefn-
ast Reiterssjúkdómur.
Orsakir
Sjúkdómurinn kemur oft í kjölfar-
sýkinga og því flokkaður sem fylgi-
gigt. Bakteríur finnast þó ekki í lið-
vökva bólgins liðar. Bakteríur eða
sýking t.d. af völdum Chlamydia
trachomatis sýkils geta verið ann-
ars staðar í líkmanum, t.d. í þvag-
rás eða í blöðruhálskirtli karla.
Þarmasýking af völdum ýmissa
sýkla og veira getur verið undan-
fari Reiterssjúkdóms. Sýkingin hef-
ur áhrif á varnarkerfi líkamans sem
bregst við með bólgumyndun í lið-
um.
Ekki fá þó allir Reiterssjúkdóm
sem sýkjast af þvagrásar- eða
þarmabólgum. Sem dæmi má nefna
að árið 1966 fengu 600 sjómenn
af 1.200 manna áhöfn bandarísks
herskips alvarlegan þarmasjúkdóm
eftir gleðskap í landi. Aðeins 9
menn fengu Reiterssjúkdóm. Rann-
sókn á ættingjum sjúklinga með
Reiterssjúkdóm hafa sýnt að marg-
ir hafa haft langvarandi liðbólgur
og jafnvel hrygg-
ikt. Seinni tíma
rannsóknir hafa
leitt í ljós að 90%
sjúklinga með
Reiterssjúkdóm
eru í vefjaflokkn-
um HLA-B 27.
Arfgengni hefur
því sitt að segja og
einstaklingar með
þessa vefjagrein-
ingu eru næmari
fyrir Reiterssjúkdómi en aðrir.
Einkenni
Sjúkdómurinn er mun algengari
hjá körlum en konum. Síimir sjúkl-
ingar fá ekki samtímis öll einkenn-
in þijú, það er liðbólgur, þvagrásar-
bólgu og hvarmabólgu. Þeir geta
einungis haft tvö einkenni, t.d. lið-
bólgur og þvagrásarbólgu. Byij-
unareinkenni eru oft sviði og sær-
indi við þvaglát og geta líka verið
vægur niðurgangur. Eftir eina til
þijár vikur koma síðan einkenni frá
liðum.
Liðbólgur byija oft skyndilega
og geta komið í einn eða fleiri liði,
stóra sem smáa. Oftast eru það
hné- og ökklaliðir sem bólgna en
einnig fingur- og táliðir. Vökvi safn-
ast í liðinn, liðhreyfíng verður sárs-
aukafull og bólga getur komið í
sinafestur t.d. undir hælbeini. Þar
sest svo kalk í bólginn vef og mynd-
ar svokallaðan hælspora. Sjúklingur
fær þá verki undir hæl við gang,
fer að ganga haltur og ekki bætir
það úr ef jafnframt er til staðar
bólga í ökkla- og hnélið. Margir
sjúklingar með Reiterssjúkdóm fá
bakverki og röntgenmyndir af baki
þeirra geta verið líkar myndum af
hrygg-iktarsjúklingum.
Þvagrásareinkenni geta verið
væg en einnig geta verið til staðar
mikil særindi og sviði við þvaglát.
Augneinkenni eru oftast væg, sviði
og roði kemur í augu. í einstaka
tilfellum getur bólgan orðið verri.
Einstaka sjúklingar fá útbrot á
húð. Þessi útbrot koma sem smá
blæðingar og/eða þykkildi til dæm-
is í lófa og neðan á iljar. Oft getur
verið erfitt að greina þau frá sóraút-
brotum (psoriasis). Eins og áður er
tekið fram er sjúkdómurinn aðal-
lega hjá karlmönnum á aldrinum
10 til 40 ára. Venjulega hverfa ein-
kennin eftir 1 til 3 mánuði en u.þ.b.
50% sjúklinga geta fengið sjúkdóm-
inn aftur. Getur liðið allt frá nokkr-
um mánuðum upp í 10 ár á milli
einkenna en þau eru mjög einstakl-
ingsbundin. Sumir fá svæsin ein-
kenni en aðrir sleppa betur.
Meðferð og horfur
Engin sérhæfð meðferð er til sem
kemur í veg fyrir sjúkdóminn. Með-
ferð er fólgin í því að draga úr lið-
verkjum og liðbólgum og að lækna
þá sýkingu sem kann að vera til
staðar. Gigtarlyf sem eru bæði
bólgu- og verkjastillandi eru notuð
gegn liðbólgum. Gegn hælspora
má reyna staðbundna sprautumeð-
ferð ásamt sérstöku innleggi í skó.
Ekki er ráðlagt að sprauta í sjálfa
sinina þar sem slíkt getur' veikt
hana og hún þá slitnað í sundur.
Ef t.d. hnéliður er mjög bólginn
má tappa úr honum vökva og gefa
staðbundna deyfíngu og bólgueyð-
andi lyf. Sama gildir um aðra
bólgna liði. Sjúklingur með mjög
bólgna liði getur þurft á rúmlegu
Jóhann Gunnar Þorbergsson
„Sjúkdómurinn er mun
algengari hjá körlum
en konum. Sumir sjúkl-
ingar fá ekki samtímis
öll einkennin þrjú, það
er liðbólgur, þvagrás-
arbólgu og hvarma-
bólgu. Þeir geta ein-
ungis haft tvö einkenni,
t.d. liðbólgur og þvag-
rásarbólgu.“
að halda og koma verður í veg fyr-
ir að liðir kreppist og vöðvar rýrni.
Sjúkra- og iðjuþjálfun kemur því
hér að góðu gagni og þjálfun í sund-
laug er æskileg. Batahorfur eru
yfirleitt góðar og fáir verða óvinnu-
færir um lengri tíma.
Höfundur er sérfræðingur í
lyflækningvm og gigtsjúkdómum
á Grensásdeild Borgarspítalans.
Beinþynniu
tapa meira en * H
viðkvæm. Bein
konum en körlu
eldri
bendi •
ík im
g stafar af því að beinin
40% af kalki og verða stökk og
in rýrna helmingi hraðar hjá
og er talið að níu af hverjum tíu
. Fjórða
ára er með hann á háu stigi.
meginorsakir
hormónabreytingar, skortur
it kyrrsetu og lítilli
legri áreynslu.
Ostur er kalkríkai
beint við að konur
;ta fæða sem völ er á. Því liggur
ungar sem aldnar - borði ost
á hverjum degi.