Morgunblaðið - 21.03.1995, Side 39

Morgunblaðið - 21.03.1995, Side 39
38 ÞRIÐJUDAGUR 21. MARZ 1995 MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR PETER HALLBERG % f + Peter Hallberg, rithöfundur og fyrrum prófessor í bókmenntafræði við Háskólann í Gautaborg, fæddist í Gautaborg 25. jan- úar 1916. Hann lést þar í borg 4. mars síðastliðinn, 79 ára að aldri. Foreldrar hans voru Magnus Hallberg, guðfræð- ingur og mennta- skólakennari, f. 5.9. 1889, d. 24.12. 1965, og Marta Hallberg (fædd Johansson), f. 25.4. 1892, d. 2. júní 1965. Pet- er var eitt fjögra barna þeirra hjóna. Fyrri kona Peters var Rann- veig Kristjánsdóttir, f. 23.9. 1917, d. 14.9. 1952, matreiðslu- kennari. Foreldrar hennar voru Kristján Sigurðsson, bóndi á Dagverðareyri og kennari á Akureyri, f. 31.5. 1885, d. 7.4. 1950, og Sesilía Eggertsdóttir, f. 12.2. 1888, d. 19.9. 1945. Börn Peters og Rannveigar eru tvö: Kristján Magnús, f. 5.1.1946, blaðamað- ur og kennari í Gautaborg; hann á tvo syni, Christoffer og Oskar, og eina sljúpdóttur, Maríu; og María Sesilía, f. 24.10. 1948, læknir í Gauta- borg. Seinni kona Peters var Kristín Krisljánsdóttir, f. 21.1. 1919, d. 26.11. 1985, systir Rannveigar. Þau eignuðust ekki börn saman. Kristín var fyrsta íslenska konan sem út- skrifaðist verkfræðingur. Peter Hallberg hafði ungur kynnst Islendingasögum og ís- lenskum bókmenntum og tók að rannsaka og skrifa um ís- lenskar bókmenntir þegar hann var lektor í sænsku við Háskóla íslands frá 1943- 1947. Ásamt stílfræðirann- sóknum urðu íslenskar bók- menntir helsta viðfangsefni fræðimannsferils hans. Á sjötta áratugnum þýddi Peter Hallberg skáldsögur Halldórs Laxness á sænsku og ritaði síðan ævisögu hans í tveimur bindum.Den store vá- varen. En studie i Laxness ung- domsdiktning, sem kom út árið 1954, og Skaldens hus. Lax- ness’ diktning frán Salka Valka till Gerpla, sem kom út árið 1956. Lars Lönnroth, eftirmaður Hallbergs á prófessorsstóli við Gautaborgarháskóla, segir í eftirmælagrein, að með skrifum sínum um Laxness og þýðingum á skáldsögum hans hafi Peter Hallberg átt þátt í að ávinna fremsta samtímaskáldi íslend- inga virðingu og aðdáun í Sví- þjóð og fjölmörgum löndum öðrum og með þessu háfi hann sennilega átt ríkan þátt í þvi að Halldór Laxness hlaut Nó- belsverðlaunin strax árið 1955. Hallberg hélt áfram að rita um Halldór Laxness og gaf út á ensku ævisöguna Halldór Laxness, sem kom út í New York árið 1971. Ritverk Peters Hallbergs hafa verið þýdd á ýmis tungu- mál, þar á meðal íslensku. Með- al helstu ritverka Hallbergs um íslenskar bókmenntir má nefna Snorri Sturluson och Egils saga Skallagrímssonar, sem kom út 1962, Den islándska sagan (1956) og Ett försök till spráklig författarbestámning (1962). Hann ritaði einnig fjöl- margar bækur um sænskar bókmenntir og bókmennta- fræði. Útför Peters Hallbergs fer fram frá Hagakyrkan í Gauta- borg í dag. ÞEGAR íslenskir rit- höfundar gerðu Pétur Hallberg að heiðursfé- laga vorið 1993, höfðu þeir að sjálfsögðu í huga hvern hlut hann hafði átti í að ryðja verkum Halldórs Lax- ness braut erlendis. En ekki síður þátt hans í að opna íslend- ingum sjálfum heim Halldórs. Hann lauk upp fyrir okkur hinni æsispennandi þroska- sögu Laxness, leiddi okkur í smiðju skálds- ins og sýndi okkur hvernig verkin tóku hamskiptum frá einni gerð til annarrar, rakti fyrir rætur þeirra og lýsti upp samhengi og bakgrunn. Hvorki fyrr né síðar hefur íslenskur höfundur verið tekinn viðlíka tökum og víst er að Vefarinn mikli (1954) og Hús skáldsins (1956) munu lengi skipa hæsta sess í íslenskri bókmennta- sögu, gildi þeirra jafnvel fara vax- andi eftir því sem tímar líða fram og fennir yfir fleira í hinu Lax- neska landslagi. En þýðing og krufning á verkum Halldórs var aðeins hluti af starfi Hallbergs. Auk þess að leggja út fleiri samtímahöfunda íslenska (nú síðast Náttvíg Thors Vilhjálmsson- ar), gerði hann merkilegar rann- sóknir á fornsögunum. Meðal ann- ars réðst hann í viðamikla úttekt á orðfæri Heimskringlu og Egils- sögu sem renndi stoðum undir hugboð manna um að Snorri Stur- luson væri höfundur Eglu — elju- verk sem okkur núna þykir ein- kennilegt að nokkur maður skyldi ráðast í án tölvu. Við fyrstu kynni virtist lyndis- einkunn Hallbergs þeirrar gerðar að ekki lá í augum uppi að kærleik- ar tækjust með honum og íslend- ingum. Þar bar hæst nákvæmni og aga sem eru svo sjaldgæf hér. En maður hafði ekki lengi talað við þennan tengdason íslands þeg- ar ljóst var hve djúp ítök ísland átti í honum. Sjálfur sagði hann í viðtali við Árna Bergmann árið 1986: „Mér finnst reyndar að ég þekki fleira fólk hér persónulega en ég hefi kynnst í Svíþjóð, eins þótt ég væri hér ekki nema í fjög- ur ár.“ Hann hafði komið í stutta stúd- entaheimsókn til íslands sumarið 1936 og síðan ráðist hingað sem sendikennari sjálft lýðveldisárið 1944. Sú geijun og gróska sem mætti honum á þessu töfraári virt- ist megna að draga upp íslands- mynd í eitt skipti fyrir öll. Hér kynntist hann konuefni sínu, Rannveigu Kristjánsdóttur, sem hafði numið hússtjómarfræði í Svíþjóð og síðan gerst brautryðj- andi í frelsisbaráttu íslenskra kvenna. Og hér uppgötvaði hann íslandsklukku Halldórs Laxness sem var einmitt að koma út þessi misserin. í fyrstu hóf hann að þýða af rælni til að æfa sig í málinu en hætti ekki fyrr en verkið var kom- ið í sænskar bókabúðir árið 1948. Þá hafði einvörðungu Salka Valka birst á sænsku (þýdd úr dönsku). Eftirleikinn þekkja allir, hver þýð- ingin rak aðra í samvinnu þeirra hjóna og samhliða komu út skrif Hallbergs um einstök verk Hall- dórs. Ábyggilega nauðsynleg tilviljun að Halldór var staddur á heimili Hallbergs þegar honum barst til- kynning um Nóbelsverðlaunin árið 1955. Ég kynntist Pétri Hallberg fyrir sjö árum þegar unnið var að gerð sjónvarpsmyndar um Halldór Lax- ness. Af ljúfmennsku lagði hann á sig ferðalag til Lúxemborgar og undirgekkst þolinmóður allt það staglkennda hjakk sem sjónvarp útheimtir. Upptökur fóm fram í Clairvaux, klaustrinu þar sem Halldór hafði orðið Kiljan. Hallberg hafði ekki heimsótt staðinn fyrr og leið nú um í allri sinni hæð, fullur íhygli og maður fékk ekki varist þeirri hugsun að í sjálfsaf- neitun, iðni og aga stæði hann að minnsta kosti jafnfætis munkun- um. Hann var þegar hér var kom- ið tvöfaldur ekkjumaður á ævi- kvöldi og ýmislegt í fari hans minnti á mann sem er byrjaður að kveðja. En það var líka auðfundið hvert lífsloft hann sótti í umhugsun um verk Halldórs og iðulega setti að þessum alvörugefna manni frelsandi hlátur þegar hann velti vöngum yfir vini sínum og verkum hans. Peter Hallberg var eins og fyrr segir kvæntur Rannveigu Kristj- ánsdóttur, en hún lést langt fyrir aldur fram árið 1952. Árið 1955 gekk hann að eiga Kristínu Kristj- ánsdóttur, systur Rannveigar. Og Kristín líkt og Rannveig var braut- ryðjandi á sínu sviði: hún mun hafa verið fyrsta íslenska konan til að ljúka verkfræðiprófi. Börn Péturs og Rannveigar eru Kristján Magnús, blaðamaður, og María Sesilía, læknir, bæði búsett MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. MARZ 1995 39 MINNINGAR í Svíþjóð. Að leiðarlokum sendir Rithöf- undasamband Islands þeim og öðr- um ástvinum samúðarkveðjur. Hollvinur er genginn, en minning Péturs Hallbergs mun lengi uppi í íslenskum bókmenntum. Pétur Gunnarsson. Látinn er í Gautaborg prófessor Peter Hallberg, sjötíu og níu ára að aldri. Hann varði doktorsritgerð sína við Gautaborgarháskóla 1951 og varð dósent við skólann sama ár. Hann var síðan kennari og fræðimaður við bókmenntafræði- stofnun háskólans og skipaður pró- fessor þar 1975. Hann lætur eftir sig tvö börn og barnabörn. Peter Hallberg var meðal af- kastamestu bókmenntafræðinga af sinni kynslóð í Svíþjóð. Fræða- svið hans var vítt en einkum gerði hann umfangsmiklar og merkar rannsóknir í stílfræði og á íslensk- um bókmenntum. Þeim kynntist hann ungur þegar hann var lektor í sænsku við Háskóla íslands og hélt tryggð við þær æ síðan. Marg- vísleg þekking Hallbergs gerði hann vel fallinn til að skrifa um íjölda efnisatriða í sænsku alfræð- ina sem nú er verið að gefa út. Stílrannsóknir sínar birti Hall- berg í fyrsta riti sínu, Studier i Harry Martinsons sprák (1941), doktorsritgerðinni Natursymboler i svensk lyrik (1951) en sérstak- lega í síðastá verki sínu, Diktens bildsprák (1982). Það er yfirgrips- mikil rannsókn á ljóðmáli og stíl- brögðum og einkennist af mikilli þekkingu á viðfangsefninu og næmri tilfinningu fyrir því. Ein- staka hæfileika sína á þessu sviði sýndi hann með kennslubókinni Litterár teori och stilistik sem er mikið notuð. Peter Hallberg kynnti Halldór Laxness í Svíþjóð og víða um lönd með ævisögu skáldsins sem kom út í tveim hlutum, Den store vávarr en (1954) og Skaldens hus (1956), og er bæði ítarleg og skrifuð af innsæi. Vandaðar þýðingar hans á skáldsögum Laxness vöktu einnig aðdáun á höfundinum. Hvort- tveggja átti vafalaust sinn þátt í því að Laxness hlaut Nóbelsverð- launin þegar 1955. Niðurstöður rannsókna sinna á verkum Hall- dórs dró Hallberg síðan saman í ævisögu Laxness á ensku sem kom út í New York 1971. í rannsóknum sínum á fornsög- unum fylgdi Peter Hallberg hinum svokallaða íslenska skóla en sú rannsóknarstefna öðlaðist viður- kenningu þegar hanh var lektor við Háskóla íslands. íslenski skól- inn hélt fram þeirri skoðun að forn- sögurnar væru ekki reistar á munnlegri geymd nema að tak- mörkuðu leyti heldur væru þær verk íslenskra þrettándualdarhöf- unda á borð við Snorra Sturluson. Þessar hugmyndir setti Hallberg fram með ljósum hætti í yfirlitsrit- inu, Den islándska sagan (1956), sem síðan hefur verið þýtt á mörg tungumál. Næstum eins útbreitt er ritið Den fornislándska poesien (1962) sem fylgdi í kjölfarið. Einn- ig á þessu sviði jók kynningarstarf Hallbergs þekkingu á íslenskum bókmenntum og álit umheimsins á menningu íslendinga. Sagnarannsóknir Peters Hall- bergs snerust að miklum hluta um að leita að höfundum einstakra forntexta út frá málfarseinkenn- um. Fann hann sína eigin aðferð við rannsóknir þessar. Þær ollu raunar miklum umræðum og hafa fræðimenn deilt um niðurstöðurn- ar. Meðal helstu verka hans á þessu sviði eru Snorri Sturluson och Egils saga Skallgrímssonar (1962), Ólafr Þórðarson hvíta- skáld, Knýtlinga saga och Laxdæla saga (196.3) en þó einkum Stil- signalement och författarskap i norrön sagalitteratur (1968). Háskólakennsla Hallbergs ein- kenndist af traustri þekkingu hans og næmri tilfinningu fyrir forms- eigindum bókmennta og fagur- fræðilegu gildi þeirra. Hann hafði meiri áhuga á því sem efst var á baugi í bókmenntafræði en flestir af hans kynslóð. Sem fræðimaður og leiðbeinandi gat hann verið beinskeyttur og gagnrýninn en annars var hann fremur hlédræg- ur, vingjarnlegur og hógvær og hélt sér lítið fram. Framkoma hans skapaði honum vinsældir bæði meðal nemenda og samstarfs- manna á bókmenntastofnuninni. Við söknum Peters Hallbergs og minnumst hans af einlægu þakk- læti. Fyrir hönd vina á bókmennta- fræðistofnuninni við Gautaborgar- háskóla. Sverker Göransson, Stina Hansson, Lars Lönnroth. Kynni mín af Peter hófust fyrst þegar ég kom til starfa við Gauta- borgarháskóla fyrir allmörgum árum. Hann var þá prófessor við bókmenntafræðistofnun háskólans og þó að ekki væri innangengt milli stofnana okkar varð þó strax talsverður samgangur okkar á milli. Með tímanum skapaðist kunningsskapur og vinátta milli okkar og fjölskyldna okkar. Fyrir það vil ég þakka. í starfi mínu sem íslenskukennari og kynnandi ís- lenskrar menningar erlendis var Peter mér styrk stoð. Æði oft hringdum við'hvor til annars eða hittumst til að ræða íslenskar bók- menntir, jafnt fornar sem nýjar, og bera saman bækur okkar varð- andi ýmis verkefni sem á okkur voru lögð. Hafi ég ekki vitað það áður þá skildi ég nú hversu stór- kostlegur styrkur okkur íslending- um það var að eiga slíkan mann sem Peter Hallberg. Hann var óþreytandi að vinna að kynningu íslenskra bókmennta í Svíþjóð. Hann var ekki aðeins einn fremsti sérfræðingur í fornum bókmennt- um heldur líka vel lesinn í nútíma- bókmenntum og fylgdist ætíð náið með því sem var nýjast í íslenskum bókmenntaheimi. Síðustu árin unnum við saman að skrifum um íslenskar bókmenntir í nýju sænsku alfræðibókina, National- encyklopedien. Mér er það enn ráðgáta hvernig Peter fór að því að fá drýgstan hluta af óskalista okkar um uppsláttarorð og ein- staka rithöfunda staðfestan af rit- stjórn verksins. Frá síðustu árum er mér þó kannski eftirminnilegust þátttaka hans í föstudagsæfingunum okkar, þar sem nokkrir háskólanemar og kennarar hittast til að lesa íslensk- ar fornbókmenntir og ræða um þær út frá ýmsum sjónarmiðum. í þessum hópi hafa stundum farið fram æði ungæðislegar og frjálsar umræður. Peter kom á þessa fundi hvenær sem hann sá sér færi og tók þátt í umræðunni af lífi og sál. í þessum hópi, löngu eftir að hann hafði lokið formlegu starfi við kennslu, hélt hann áfram að leið- beina yngri kynslóðinni á sinn mjúka og vingjarnlega hátt. Ég minnist líka langa lestarferðalags- ins niður til Ítalíu á fornsagnaþing- ið hérna um árið, þegar hann sýndi að hann lagði meira upp úr samver- unni við unga fólkið en þeim þæg- indum sem maður á hans aldri átti fyllsta rétt að njóta á öðrum og betri farrýmum. Þótt sjúkur væri vonaðist hann til að geta komist á fornsagnaþing- ið á Akureyri síðastliðið sumar og halda þar erindi. Sú von brást. Erindið er að vísu prentað í gögn- um þingsins en Peter gat því mið- ur ekki komið. Mér varð stundum hugsað til hans þessa þingdaga þegar Eyjafjörður skartaði sínu fegursta. Nú hefði verið gaman fyrir Peter að koma að Dagverðar- eyri. íslenska þjóðin getur aldrei þakkað sem skyldi það sem Peter gerði fyrir hana. íslenskir rithöf- undar, og þá tala ég ekki bara um Halldór Laxness, eiga honum mik- ið að þakka. íslenska nýlendan í Gautaborg sér á eftir þeim manni sem fyrr var forvígismaður Sænsk- íslenska félagsins. íslensk fræði við Gautaborgarháskóla hafa misst einn af stafnbúum sínum. Sjálfur hef ég misst góðan vin. En sú er bót að það er bjart yfir minning- unni um Peter Hallberg. Hann á sér góða heimkomu. Hafðu þökk fyrir allt. Kristinn Jóhannesson. Væri ég spurður: hefurðu þekkt vammlausan mann? Þá gæti ég svarað af bragði: Peter Hallberg. Um þann mann hef ég aldrei frétt neitt misjafnt. Öll okkar kynni frá fyrstu tíð voru á eina lund. Allt var heilt af hans hálfu. Og hreint. Hann var drengur góður. Og vammlaus maður. Ég kynntist Pétri snemma eftir að hann kom hingað sem lektor í sænskum bókmenntum við Há- skóla íslands. Þessi hávaxni bjarti maður vakti brátt athygli fyrir prúðmennsku og vænleik. Þetta var í styijaldarlok. Ég var að gutla við háskólanám, og vann tvo tíma curinn Á ríkisstjórnarárum Alþýðuflokksins hefur verðbólgan nær horfið, innviðir atvinnulífsins styrkst og EES-samningurinn orðið að veruleika. Alþýðuflokk hefur barist fyrir hagstæðu umhverfi atvinnulífsins sem er forsenaa atvinnu og bættra lífskjara í framtíðinni. Útflutningur hefur stóraukist og iðnaður skilar nú hagnaði. Sveltur sitjandi kráka, en fljúgandi fær. Erlent fjármagn bíður ekki við land- steinana til að kaupa upp landið, eins og stundum er haldið fram. Að frumkvæði Sighvats Björgvinssonar, iðnaðar- og viðskiptaráðherra, hefur því skipulegu markaðsátaki verið hleypt af stokkunum til að laða erlenda fjárfestingu til landsins. Alþýðuflokkurinn vill að minnst einum milljarði króna á ári verði varið í aðgerðir gegn atvinnuleysi. Markmiðið er að enginn verði iðjulaus og óvirkur í okkar samfélagi. Alþýðuflokkurinn vill halda áfram á braut aukins frjálsræðis í atvinnumálum. Frjáls viðskipti og samkeppni leiða til aukinnar hagkvæmni og bættra lífskjara. Frjálst markaðskerfi og vestræn efnahagsstjórnun eru markmið sem flokkurinn mun ekki víkja frá. Atvinnugreinar næstu aldar byggja á þekkingu, hugmyndum og verkkunnáttu. Á tímum æ meiri alþjóðlegrar samkeppni og samvinnu þarf að opna íslenskt samfélag þannig að þekking og hæfileikar íslendinga fái notið sín. Til að bæta stefnumótun ríkisins og jafna starfsskilyrði atvinnuveganna ber að afnema úrelta skiptingu stjórnarráðsins eftir atvinnugreinum, og stofna eitt atvinnur áðuneyti. Stofnaður verði Nýsköpunarsjóður atvinnulífsins til að styðja vöruþróun, tilraunaframleiðslu, markaðssetningu og stofnun nýrra fyrirtækja með sérstakri áherslu á útflutning. Lykilatriði í atvinnustefnu Alþýðuflokksins er að auka þátttöku íslendinga í viðskiptum á alþjóðavettvangi. Hér má nefna útflutning á fullunnum sjávarafurðum, ferðaþjónustu hérlendis, heilsuþjónustu, orkufrekan iðnað, tækniþróun, hugbúnaðargerð, þátttöku erlendra fyrirtækja hérlendis eða íslenskra fyrirtækja erlendis. ^ Alþýðuflokkurinn - Jafnaðarmannaflokkur íslands Hægt er að nálgast eftirtalin upplýsingablöð hjá kosningamiðstöðvum Alþýðuflokksins um land allt: Evrópumál, Sjávarútvegsstefna ESB, Atvinnumál, Iðnaðarmál, Matarverð og lífskjörin, Sjávarútvegsmál, Jöfnun kosningaréttar, Fjölskyldumál, Húsnæðismál, Menntamál, Landbúnaðarmál, Umbótasteíha jafhaðarmanna, Heilbrigðismál, Umhverfismál, Ungir jafnaðarmenn, Jafnaðarstefnan - mannúðarsteíha okkar tíma. SJÁ NÆSTU SÍÐU

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.