Morgunblaðið - 20.04.1995, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 20. APRÍL 1995 29
AÐSENDAR GREINAR
Sérhagsmunahópar
komnír í kosningabaráttu
MALEFNASTARF
og stefnumörkun inn-
an íslenskra stjórn-
málaflokka er veik-
burða. Ýmsar ástæður
eru fyrir því, s.s.
smæð flokkanna, fátt
starfsfólk og tak-
mörkuð fjárráð. Fleira
kemur til eins og t.d.
að innan Sjálfstæðis-
flokksins er skoð-
anaágreiningur í stór-
um málum svo mikill
að forystan kýs að
hafa í þeim óljósa
stefnu.
Afleiðingar þessa
eru margar. Stór hagsmunasam-
tök eru látin ráða ferðinni í póli-
tískri stefnumörkun, s.s. samtök
útvegsmanna við mótun sjávarút-
vegsstefnu, samtök bænda við
mótun og framkvæmd landbúnað-
arstefnu, ASÍ/VSÍ við mótun efna-
hags- og atvinnumálastefnu og
einstök stéttarfélög við mótun
menntastefnu fyrir stéttirnar, s.s.
samtök hjúkrunarfræðinga, kenn-
ara, leikskólakennara o.fl. Fyrir-
greiðslupólitík flokka og hagsmu-
nagæsla kjördæma gagnvart lög-
gjafar- og framkvæmdavaldi eru
einnig að einhveiju leyti afleiðing
þess sama.
Þessir sérhagsmunahópar kom-
ast inn í stefnulegt tómarúm
flokkanna og í veikleika sínum eru
flokkarnir og einstakir stjórnmála-
menn berskjaldaðir frammi fyrir
þeim og ágengni þeirra.
Með þessu er ég ekki að segja
að hagsmunaaðilar megi ekki
kynna sín sjónarmið, heldur að
þeir eiga ekki að ráða ferðinni við
ákvarðanir stjórnmálamanna og
flokka.
Nýmæli í kosningabaráttunni
í nýliðinni kosningabaráttu birt-
ist mjög skýrt ný tegund þessarar
hagsmunagæslu gagnvart stjórn-
málaflokkunum. Eg hef séð því
haldið fram að kosningabaráttan
hafi öðru fremur einkennst af aug-
lýsingaflóði og skoðanakönnunum.
Það kann að virðast á yfirborðinu,
en er alls ekki nýtt, því hvort
tveggja setti mikinn svip á sl.
sveitarstjórnarkosningar. Það sem
mér fannst hins vegar meira ný-
mæli í kosningabaráttunni, og er
tilefni þessarar greinar, var grímu-
laus hagsmunaþrýstingur ótrúleg-
ustu sérhagsmunahópa. Hér var
um að ræða fjölda samtaka, hópa,
starfsmenn einstakra stofnana og
loks frambjóðendur flokka sem
komu fram beinlínis á vegum
hagsmunasamtaka.
Af sérhagsmunasamtökum sem
blönduðu sér opinberlega í kosn-
ingabaráttuna gengu sérfræði-
læknar í herferð gegn tilvísana-
skyldu og fyrir eigin tekjufrelsi
harðast fram. Þeir voru með í
vinnu fyrir sig auglýsingaráð-
gjafa, þekktan lögmann og einn
af hagfræðingum Þjóðhagsstofn-
unar (sem mætti ætla að stríði
gegn skyldum hans sem opinbers
embættismanns). Samtök lækn-
anna gáfu út áróðursbækling,
keyptu umfangsmiklar blaðaaug-
lýsingar, skipulögðu greinaskrif,
héldu fjölda blaðamannafunda,
gáfu reglulega út opinberar yfir-
lýsingar til fjölmiðla og fulltrúar
þeirra mættu með spurningar á
opna kosningafundi þar sem von
var á fjölmiðlum. Auk þess beittu
læknar sér í einhveijum tilvikum
fyrir aðgerðum sjúklingahópa og
-samtaka. Fyrir utan eigin tíma
sérfræðilæknanna má áætla að
kostnaður við þessa herferð hafi
ekki verið undir 4
milljónum króna.
Enda miklir fjárhags-
legir hagsmunir stétt-
arinnar í húfi.
Þeirra herferð var
mjög faglega unnin og
hafa þeir vafalaust
lært af samtökum
bandarískra lækna og
tryggingafélaga, sem
tókst með öflugustu
þrýstihópaaðgerð í
sögu bandarískra
stjórnmála að koma í
veg fyrir heilbrigðis-
Margrét S. umbætur ríkisstjórnar
Björnsdóttir Clintons. Þeir eyddu
fimmtíu milljónum dollara í her-
ferðina og áhugafólk getur lesið
um hana í bókinni „The Democr-
atic Debate, an Introduction to
American Politics" eftir T. Swan-
strom o.fi. 1995.
En sérfræðilæknar voru ekki
einir á ferð. Rithöfundasamband
íslands krafði flokkana svara
varðandi afnám virðisaukaskatts
á bækur, Samtök um byggingu
tónlistarhúss létu fímm af sex
stjómmálaflokkum lofa tónlistar-
húsi fyrir aldamót. Sá eini sem
þorði að færast undan loforði,
Mörður Árnason fulltrúi Þjóðvaka,
var spottaður opinberlega í blaða-
grein eftir Inga R. Helgason for-
mann samtakanna. Flugbjörgun-
arsveitirnar vildu svör um mark-
Pólitísk stefnumörkun
sem ræðst af aðgerðum
þrýstihópa gengur gegn
almannahagsmunum,
segir Margrét S.
Björnsdóttir, auk þess
sé hún líklegri til að
taka mið af skamm-
tímahagsmunum en
langtímasjónarmiðum.
aða tekjustofna til sinnar starf-
semi, Stúdentaráð Háskóla íslands
um lánamál stúdenta, Skotveiðifé-
lag íslands um afstöðu til ýmiss
konar byssu- og veiðiréttarhags-
muna skotveiðimanna, talsmaður
250 leiðsögumanna vildi svör „fyr-
ir 7. apríl“ um aðgerðir til að
tryggja atvinnuréttindi íslenskra
leiðsögumanna gagnvart útlend-
ingum, Leigubílstjórafélagið
Frami vildi afstöðu til álagningar
vörugjalds á leigubifreiðar og
þannig mætti lengi telja.
Annar þáttur þessarar sérhags-
munabaráttu var að frambjóðend-
um flokka, a.m.k. hér í Reykjavík,
var boðið á fjölda funda á vinnu-
staði og hjá hagsmunahópum þar
sem tilgangurinn var ekki að ræða
almenn stefnumál flokkanna og
e.t.v. kynna þeim eigin aðstæður,
heldur komu menn sér beint að
efninu og spurðu frambjóðendur:
Hvað ætlar þú og þinn flokkur að
gera í tilteknu þröngu hagsmuna-
máli minnar starfsgreinar, minna
samtaka, míns vinnustaðar o.s.frv.
Dæmi um þetta var þegar starfs-
fólk Þjóðminjasafns spurði: Hvað
ætlar þinn flokkur að gera til að
stuðla að varðveislu íslenskra forn-
minja? Og starfsmenn Pósts og
síma spurðu: Mun þinn flokkur,-
komist hann í ríkisstjórn, einka-
væða fyrirtækið? - Og einnig var
spurt: Mun þinn flokkur hækka
laun starfsmanna Pósts og síma?
í lok fundanna, þegar varnarlitl-
ir frambjóðendur höfðu skýrt af-
stöðu sína, var því gjarnan lýst
yfir að svörin hefðu verið skráð
og fylgst yrði með efndum eftir
kosningar. Sams konar afstaða
kom einnig fram t.d. í fyrirspurn-
arbréfi skotveiðimanna til fram-
bjóðenda, þar sem stóð orðrétt:
„Þess er óskað að svör berist sem
fyrst, þar sem hugmynd mín er
að nýta upplýsingarnar til þess að
hafa áhrif á hvernig fjölskylda
mín og vinir kjósa í komandi Al-
þingiskosningum.“ Minna má á að
ein áhrifamestu hagsmunasamtök
í Bandaríkjunum er einmitt byssu-
mannafélagið „The National Rifle
Association“.
Á kosningafundum ljósvaka-
miðla mættu síðan fulltrúar sömu
hagsmuna, ýmist boðnir eða
óboðnir, með sams konar spurn-
ingar. Þannig fannst mér fundur
ríkissjónvarpsins um mennta- og
mennlngarmál hreint ótrúlegur.
Þar mættu auk frambjóðenda full-
trúar leikskólakennara, rithöf-
unda, kvikmyndagerðarmanna,
kennara, stúdenta o.fl. Og allir
höfðu efnislega aðeins eitt fram
að færa: Ég vil meiri peninga
handa mér og mínum og hvað
ætlar þú að gera í því?
Einstaka frambjóðéndur endur-
spegluðu þetta einnig að vissu
marki. Formaður í stéttarfélagi
sem nýkominn var úr árangursríku
verkfalli gekk á milli stjórnmála-
flokka (að höfðu samráði við sína
félagsmenn) og bauðst til að taka
a.m.k. varaþingmannssæti. Ög-
mundur Jónasson, formaður
BSRB, tók sæti á lista stjórnmála-
flokks, sem hann segist ekki vilja
ganga í og telur sig óháðan öðrum
en sínum félögum í BSRB. Og
annar „óháður" frambjóðandi í
sama flokki, reyndar í varaþing-
mannssæti, sagði opinberlega að
rétt væri að hinir „óháðu“ stofn-
uðu sér þingflokk.
Er þetta hin eðlilega
Iýðræðislega aðferð?
Ég hef velt því fyrir mér af
hveiju mér fínnst þetta ógeðfellt.
Er þetta ekki gangur Iýðræðisins?
E.t.v. hef ég hugsað meira um
þetta þar sem ég var í miklu ná-
vígi við óbilgjarnan málflutning
sérfræðilækna, en niðurstaða mín
er einhvern veginn þessi: Þrýsti-
hópastjórnmál eins og þeim sem
hefur verið lýst hér eru andlýðræð-
isleg. Þrýstihópar starfa ekki í
umboði þjóðarinnar, eru ekki
kjörnir til að fara með pólitískt
vald. Þeir bera því enga ábyrgð
gagnvart almenningi með þeim
hætti sem stjórnmálamenn gera.
Pólitísk stefnumörkun sem
ræðst af þrýstihópaaðgerðum
gengur í eðli sínu gegn þeim al-
Opið ■ dag frá lil 10-10
RÝMINGARSALA vegna flutnings
Góður afsláttur -nýjar vörur
\(#HU5ID
LAUGAVEGUR 21 SÍMI 2,5580
mannahagsmunum sem stjórn-
málamönnum er ætlað að gæta.
Auk þess er hún líklegri til að
taka mið af skammtíma- og sér-
hagsmunum í stað langtímasjón-
armiða og almannahagsmuna.
Hin lýðræðislega aðferð hlýtur
að vera sú að stjórnmálaflokkar
móti stefnu og þeir sem vilja koma
að þeirri stefnumörkun geta geng-
ið til liðs við flokkana. Flokkarnir
bjóði skýra valkosti, fylgi þeim
eftir og leggi síðan árangurinn
undir dóm kjósenda. Islensk
stjórnmál einkennast því miður
ekki af þessu. Miklu fremur af
veikri stefnumörkun flokkanna
sjálfra, ofuráhrifum stóru hags-
munasamtakanna, kjördæmapoti
og fyrirgreiðslupólitík - og nú
þessu nýjasta, þrýstihópum stór-
um og smáum sem stilla frambjóð-
endum upp við vegg fyrir kosning-
ar. Þetta er varla æskilegt, hvorki
fyrir flokkana sjálfa né kjósendur.
Auk vandaðri vinnubragða al-
mennt við stefnumörkun verða ís-
lenskir stjómmálamenn og flokkar
að taka sig saman um að hafna
afskiptum af kosningabaráttu,
eins og ýmsum þeim sem hér var
lýst. Geri þeir það ekki mun smám
saman þróast hér, í anda baráttu
sérfræðilækna (sem ég lýsti áð-
an), sams konar þrýstihópapólitík
og einkennir bandarísk stjórnmál.
Þrýstihópastjórnmál, þar sem hinir
ríku og áhrifamiklu ráða ferðinni.
Þeir munu ráða mestu sem, eins
og sérfræðilæknar, hafa fjármuni
til að kaupa auglýsingar, kaupa
lögfræðinga, kaupa hagfræðinga,
kaupa auglýsingaráðgjafa o.s.frv.
Næsta skref gæti síðan orðið
að kaupa sér áhrif hjá stjórnmála-
mönnum og stjórnmálaflokkum,
sem þurfa æ meira fjármagn í
prófkjörs- og kosningabaráttu.
Höfundur er félagi í
Alþýðuflokknum.
FRETTIR
Postuli heim-
sækir söfnuð
Nýju postula-
kirkjunnar
WILHELM Leber, svæðispostuli
Nýju postulakirkjunnar í Bremen í
Þýskalandi, heimsækir ísland nú
seinni hluta apríl og mun halda guðs-
þjónustu í kirkju-
Sal Nýju postula-
kirkjunnar, Ár-
múla 23 í Reykja-
vík, á sunnudag
23. apríl nk. kl.
11 og á Hótel
KEA, Akureyri,
föstudagskvöldið
21. apríl kl. 20.___________
Sem postuli yfír WUheIm Leber
tilteknu svæði er
Wilhelm Leber ábyrgur fyrir víðfemu
svæði Nýju postulakirkjunnar í borg-
unum Bremen og Hamborg, svæðum
norður Saxony, Schleswig-Holstein
og Mecklenburg-Vorpommern í
Þýskalandi auk landanna Danmerk-
ur, Svíþjóðar, Noregs, Grænlands,
íslands, Finnlands, Eistlands, Lithá-
ens og hluta af Vestur-Síberíu.
Í för með Leber postula er lítill
kór og strengjahljómsveit frá Brem-
en í Þýskalandi, sem múnu ásamt
íslenskpm trúsystkinum aðstoða við
guðsþjónusturnar með söng og hljóð-
færaleik.
Gestir eru boðnir hjartanlega vel-
komnir á guðsþjónustumar á Akur-
eyri og í Reykjavík. Boðið verður upp
á kaffiveitingar að guðsþjónustu lok-
inni.
♦ ♦ ♦------
Námskeið um
þjáningima
SR. SIGFINNUR Þorleifsson,
sjúkrahúsprestur, verður leiðbein-
andi á námskeiði Biblíuskólans um
þjáninguna 24. og 26. apríl kl.
18-22. Fjallað verður um hinn
margvíslega missir mannsins og þá
vanlíðan sem því fylgir.
Jobsbókin verður skoðuð, einkenni
hennar og boðskapur. Kennt verður
í Aðalstöðvum KFUM og KFUK við
Holtaveg. Námskeiðsgjald er 1.500
kr., léttur kvöldverður innifalinn.
Innritun lýkur föstudaginn 21. apríl.
Opið daglega kl.
laugardaga kl. 1