Morgunblaðið - 20.04.1995, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 20. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Messur á
Sumardag-
inn fyrsta
Guðspjall dagsins:
Hvar eru hinir níu?
(Lúk. 11.-19.)
ÁSKIRKJA: Barnaguðsþjónusta kl.
11. Guðsþjónusta í Hrafnistu kl. 14.
Árni Bergur Sigurþjörnsson.
HALLGRIMSKIRKJA: Skátamessa
kl. 11. Ragnar Fjalar Lárusson.
KIRKJA HEYRNARLAUSRA: Ferm-
ingarmessa í Áskirkju kl. 14. Miy-
ako Þórðarson.
KVENNAKIRKJAN: Guðsþjónusta í
Árbæjarkirkju kl. 20.30. Yfirskrift
messunnar er páskagleðin. Hlíf
Káradóttir syngur einsöng. Söng-
hópur Kvennakirkjunnar leiðir al-
mennan söng við undirleik Sigrúnar
Steingrímsdóttur, organista Árbæ-
jarkirkju. Söngstjóri Bjarney Ingi-
björg Gunnlaugsdóttir. Prédikari
Auður Eir Vilhjálmsdóttir. Kaffi á
eftir í safnaðarheimilinu.
LANGHOLTSKIRKJA: Fermingar-
messa kl. 11. Prestur sr. Guðný
Hallgrímsdóttir. Organisti Jón Stef-
ánsson.
ÁRBÆJARKIRKJA: Fermingar-
guðsþjónusta kl. 11. Altarisganga.
Organisti Sigrún Steingrímsdóttir.
Guðmundur Þorsteinsson.
GRAFARVOGSKIRKJA: Ferming-
arguðsþjónustur kl. 10.30 og kl.
13.30. Organisti Bjarni Þór Jóna-
tansson. Vigfús Þór Árnason.
SEUAKIRKJA: Fjölskylduguðs-
þjónusja kl. 14. Organisti Kjartan
Sigurjónsson.
HAFNARFJARÐARKIRKJA: Skáta-
guðsþjónusta kl. 11. Sigurður Þor-
steinsson prédikar. Gunnþór Inga-
son.
MOSFELLSPRESTAKALL: Ferm-
ing í Mosfellskirkju kl. 13.30. Jón
Þorsteinsson.
HVERAGERÐISKIRKJA: Skáta-
messa kl. 14. Lúðrasveit og barna-
söngvar. Hildur Sigurðardóttir,
cand. theol. prédikar. Tómas Guð-
mundsson.
KEFLAVÍKURKIRKJA: Skátaguðs-
þjónusta kl. 11 árd. Inntaka nýrra
félaga. Lárus Frans Guðmundsson,
skátaforingi, flytur ávarp. Kór Kefla-
víkurkirkju syngur vor- og sumarlög
undir stjórn Einars Arnar Einars-
sonar, organista. Myndlistarmenn-
irnir Sigmar V. Vilhelmsson og
Reynir Sigurðsson sýna myndir
með trúarlegu inntaki í Kirkjulundi.
Sýningin verður opin út næstu viku
frá kl. 16-18.
YTRI-NJARÐVÍKURKIRKJA: Guðs-
þjónusta kl. 14. Skátar taka þátt í
athöfninni. Barnakór Tónlistarskóla
Njarðvíkur syngur undir stjórn Geir-
þrúðar Bogadóttur. Organisti
Steinar Guðmundsson og kór Ytri-
Njarðvíkurkirkju syngur. Baldur
Rafn Sigurðsson.
AKRANESKIRKJA: Skátaguðsþjón-
usta kl. 11. Skátar aðstoða. Björn
Jónsson.
OTIZENa
Permingartilboð!
Falleg, vatnsvarin stálúr með
. gyllingu.
Urin eru sérlega þunn og fara
þess vegna vel á hendi
Stelpuúr
Verð áður kr. 15.200,-
„ Tilboðsverð
v ' ]' kr. 10.600,
Strákaúr
Verð áður kr. 15.900,-
Tilboðsverð
kr. 10.900,-
úra- og skartgripaverslur(
Axel Eiríksson úrsmiður
ISAFIRÐI'ADAIiTHÆTI 22.SIMI 94-3023
ALFABAKKA 16.MJOI)I).SIMI 870706
Póstsendum frítt
Sjábu
hlutina
í víbara
samhengi!
MINNINGAR
+ Pétur Jens
Thorsteinsson
fæddist í Reykjavík
7. nóvember 1917.
Hann lést á heimili
sjnu 12. apríl sl.
Utför Péturs var
gerð frá Dómkirkj-
unni í Reykjavík 19.
apríl sl.
PÉTUR J. Thorsteins-
son sendiherra andað-
ist 12. þ.m. á 78. ald-
ursári. Með honum er
genginn einn af braut-
ryðjendum íslenskrar utanríkisþjón-
ustu og einn mikilhæfasti starfs-
maður hennar.
Við Pétur kynntumst og urðum
vinir á háskólaárunum 1938-1944
og hefur sú vinátta haldist æ síðan.
Er margs ánægjulegs að minnast
frá skólaárunum. Við urðum t.d.
samherjar í „baráttu við kerfið",
eins og það myndi nú vera nefnt,
og er hér átt við málafylgju stúd-
enta um að viðskiptafræði yrði
kennd í Háskóla íslands. Sérstakri
stofnun, Viðskiptaháskóla íslands,
var komið á fót haustið 1938 og
var Pétur meðal þeirra er skráðust
þá í skólann. Stúdentar skólans
komust fljótlega að raun um að
þeirri kennslu, einkum í viðskipta-
fræði og hagfræði, sem þar fór
fram, væri best komið í Háskóla
Islands í tengslum við lagadeild.
Voru þeir ötullega studdir af kenn-
urum sínum. Pétur var einn helsti
forvígismaður félaga sinna. Við sem
þá sátum í stúdentaráði Háskólans
lögðumst eindregið á sveif með fé-
lögum okkar í Viðskiptaháskólan-
um. Háskólaráð, undir forystu pró-
fessors Alexanders Jóhannessonar,
hins víðsýna og stórhuga rektors,
markaði fljótlega þá stefnu að
kennsla í þessum greinum færi fram
í Háskólanum. Hér var hins vegar
við ramman reip að draga, þar sem
var Alþingi, en lagabreytingar var
þörf. Stúdentar sóttu mál sitt af
kappi en þó með forsjá. Er mér
minnisstætt hve Pétur flutti mál
sitt hyggilega er við ræddum við
áhrifamenn. Fór þar saman prúð-
mennska og lagni, en þó festa.
Hygg ég, að þá þegar hafi komið
fram hjá honum þeir eðliskostir er
prýða diplómata. Svo fór, að lög
voru sett 1941 um kennslu í við-
skiptafræði og hagfræði við Há-
skóla Islands og tengdist hún laga-
deild, er þá hét laga- og hagfræði-
deild (allt til 1957). Lagðist Við-
skiptaháskólinn jafnframt niður.
Fyrstu viðskiptafræðingarnir voru
brautskráðir frá Háskóla Islands
haustið 1941 og var Pétur í hópi
þeirra með glæsilegum prófár-
angri.
Kynni okkar Péturs urðu sérstak-
lega náin eftir að hann að loknu
viðskiptafræðiprófi hóf nám í lög-
fræði, þeirri gömlu og göfugu
fræðigrein. Vorum við báðir miklir
áhugamenn um viðfangsefni henn-
ar og ræddum þau á stundum af
„innlifun" og miklum móði. Ólafur
Lárusson prófessor fól okkur Pétri
það trúnaðarverkefni að starfa und-
ir verkstjórn sinni að því að gera
tæknilega úr garði handrit að laga-
safni, en fyrra safn frá 1931 var
þá orðið mjög úrelt. Störfuðum við
veturiangt að þessu verkefni. Þetta
var mjög lærdómsríkt starf og sam-
vinna okkar félaganna með ágæt-
um. Kynntist ég þá vandvirkni Pét-
urs, skipulegum vinnubrögðum og
atorku, sem einkenndu hann alla
tíð. Síðar minntumst víð oft þessa
ánægjulega samstarfs _ og ljúfrar
leiðsögu prófessors Ólafs, þess
gagnmerka lögvísindamanns.
Við Pétur lukum embættisprófi
í lögfræði vorið 1944, á þessu bjarta
og sögufræga vori þegar sundurleit
þjóð átti sér eina sál. Við vorum
níu samkandídatarnir og eru nú
aðeins fjórir á lífl. Pétur var mikill
námsmaður og lauk prófi með
prýðilegum árangri
eftir skamman náms-
tíma.
Með þetta trausta
akademíska veganesti
hélt Pétur beint frá
prófborði til Moskvu,
raunar eftir ýmsum
krókaleiðum vegna
styrjaldarinnar. Hófst
þá hið merka og giftu-
dijúga starf hans í ut-
anríkisþjónustunni þar
sem hann vann í 43
ár, allt til ársins 1987
er aldurshámarki var
náð.
Utanríkisþjónustan sem sérstæð
stjórnsýslugrein var í frummótun
er Pétur tók við starfi árið 1944,
en á undan honum höfðu nokkrir
ágætir Islendingar hafið störf og
notið starfsþjálfunar í dönsku utan-
ríkisþjónustunni. Með störfum sín-
um lagði Pétur geysimikið af mörk-
um til uppbyggingar íslenskrar ut-
anríkisþjónustu, mótunar stefnu-
miða og starfshátta, og með því að
stofna til tengsla við önnur lönd á
vettvangi utanríkisviðskipta og
menningarmála og treysta þau.
Hann miðlaði ungum mönnum af
reynslu sinni og stuðlaði að því að
kynna starfsemi utanríkisþjón-
ustunnar og gildi hennar fyrir land
og þjóð og fjallaði um það efni í
fræðiritgerðum. Með hinu mikla og
merka riti sínu um utanríkisþjón-
ustuna, frá 1992, sem er stórvirki,
hefur Pétur lagt veigamikinn skerf
til sögu íslenskrar utanríkisþjón-
ustu. Þetta er mikilvægt fræðirit,
undirstöðurit, sem reist er á víðtæk-
um könnunum heimilda, sumra lítt
kunnra. Fer saman yfirburðaþekk-
ing höfundar á viðfangsefninu,
glöggskyggni og nákvæmni í úr-
vinnslu heimilda. Það er stórkost-
legt að skiljast við starfsvettvang
sinn með slíkum glæsibrag sem rit
þetta er. Gekk hann þó ekki heill
til skógar þegar lokahönd var lögð
á ritið.
Ævistarf Péturs var gagngert
bundið við utanríkisþjónustuna.
Gegndi hann lengstum sendiherra-
embætti hjá stórþjóðum með að-
setri í Moskvu, Bonn, París og
Washington, og var auk þess um
skeið ráðuneytisstjóri utanríkis-
ráðuneytisins. Árið 1976, er hann
lét af starfi ráðuneytisstjóra, var
hann skipaður sendiherra í fjarlæg-
um löndum, svo sem Indlandi, íran,
Japan, Kína o.fl. með aðsetri í
Reykjavík, _sbr. ritgerð hans um þá
tilhögun í Úlfljóti 1978. Lengst var
hann sendiherra í Moskvu, í 11 ár,
og var tvímælalaust helsti sérfræð-
ingur utanríkisþjónustunnar um
málefni Sovétríkjanna.
Allir þeir sem til þekkja munu
ijúka upp einum rómi um að Pétur
hafi verið frábær starfsmaður, elju-
samur maður er vann störf sín af
alúð og óbilandi áhuga, af stað-
góðri þekkingu og yfirsýn og ör-
uggri dómgreind. I störfum Péturs
kom það m.a. að góðu gagni hve
mikið vald hann hafði á erlendum
tungumálum og hveija rækt hann
lagði við að kynna sér sögu, þjóð-
skipulag og þjóðháttu þeirra þjóða
er hann dvaldist með. Vísbending
um þetta er raunar þýðing hans á
leikriti Antons Tsjekovs: Mávurinn,
en það framtak Péturs sýnir einnig
fjölhæfni hans og bókmennta-
áhuga. Gaman var að heyra Pétur
segja frá ýmsum mönnum er hann
kynntist í starfi sínu og frá siðum
og þjóðmenningu í löndum sem
hann dvaldist í eða heimsótti. Var
hann athugull og næmur fyrir sér-
kennum manna og þjóðfélaga og
bjó yfir miklum frásagnarhæfileik-
um. Pétur kvæntist árið 1948
Oddnýju Stefánsson viðskiptafræð-
ingi, menntaðri í Minnesota-háskól-
anum í Bandaríkjunum. Oddný
studdi mann sinn mjög í störfum,
en hún er orðlögð fyrir dugnað,
tungumáiakunnáttu og þekkingu á
margvíslegum málefnum, þ.á m.
varðandi alþjóðasamskipti. Oft var
gestkvæmt á heimili þeirra og hafa
margir átt þar mikilli gestrisni að
fagna. Eftir að heim kom héldu þau
hjónin vinum sínum árum saman
nýársfagnað á heimili sínu með
glæsibrag. Þá góðra vina fundi
kunnum við vinir þeirra vel að meta.
Síðustu ár, þegar heilsu Péturs tók
að hraka, annaðist Oddný um hann
af einstakri alúð og lagði þá einnig
mikið að sér við tölvusetningu á
handriti að riti Péturs er áður grein-
ir, _auk margs annars.
Á síðustu árum hafa Valborg
Þóra, dóttir okkar hjóna, og Eirík-
ur, sonur Péturs og Oddnýjar, átt
samleið og stofnað heimili, báðum
fjölskyldum til ánægju.
„Merkið stendur þótt maðurinn
falli“ eru gömul orð. Verka Péturs
J. Thorsteinssonar mun lengi sjást
merki.
Við Valborg vottum frú Oddnýju
og fjölskyldu hennar einlæga samúð
okkar. Minningin lifir um mikilhæf-
an drengskaparmann.
Ármann Snævarr.
Pétur J. Thorsteinsson var meðal
merkustu manna í íslensku utanrík-
isþjónustunni. Eftir að hafa lokið
prófi í viðskiptafræði árið 1941 og
í lögfræði 1944 við Háskóla íslands
varð hann starfsmaður í utanríkis-
ráðuneytinu og strax sama haust
sendur til starfa í sendiráðinu í
Moskvu. Þar var Pétur Benedikts-
son þá sendiherra. Pétur Thor-
steinsson starfaði í Moskvu í þijú
ár að því sinni. Hann aflaði sér þá
þegar og síðar kunnáttu í rúss-
nesku, sem þarlendir menn hafa
sagt mér að hann hafi talað eins
og innfæddur. Pétur vann alla tíð
mikið að viðskiptasamningum, bæði
þegar hann starfaði heima í ráðu-
neytinu og eins sem sendiherra víða
um lönd, en á starfsferli sínum var
hann sendiherra í 11 löndum, auk
þess að vera fulltrúi lands síns hjá
ýmsum mikilvægum alþjóðastofn-
unum svo sem Menningarmála-
stofnun Sameinuðu þjóðanna, Atl-
antshafsbandalaginu og Efnahags-
og framfarastofnuninni (OECD).
Eftir fyrstu þriggja ára dvöl sína
í Moskvu starfaði Pétur heima í
ráðuneytinu m.a. sem deildarstjóri
viðskiptadeildar. En árið 1953 fór
hann á ný til Moskvu og þá sem
sendiherra. Hann var mjög ötull við
að ryðja úr vegi ýmsum hindrunum
þegar viðskiptasamningar stóðu yfir
við Austur-Evrópuríki, bæði vegna
þekkingar sinnar á starfsháttum þar
og vegna tungumálakunnáttu. Á
þeim árum voru ekki margir íslend-
ingar sem töluðu rússnesku. Einnig
reyndi mjög á sendiherrann við gerð
viðskiptasamninga.
Árangur af starfi stjórnarerind-
reka er mjög undir því kominn að
þeir afli sér trausts, virðingar og
velvildar hjá stjórnvöldum dvalar-
landsins, en því átti Pétur að fagna
hvarvetna.
Pétur Thorsteinsson hafði jafnan
mikinn áhuga á menningarmálum.
Hann þýddi leikritið Mávinn eftir
A. Tsékov, sem Leikfélag Reykja-
víkur sýndi á sínum tíma. Arið 1959
var eftit til sýningar á íslenskri
myndlist í Sovétríkjunum í boði
stjórnvalda, sem hann átti þátt í
að koma á fót. Menntamálaráðherra
átti ekki heimangengt svo að ég
var sendur á vettvang þegar sýn-
ingin var opnuð. Þetta var stór og
fjölbreytt sýning í Puskin-safninu í
Moskvu og vel til hennar vandað.
Hún var opnuð með viðhöfn að við-
stöddum eitt þúsund gestum að
sagt var. I veislu sem sendiherra-
hjónin, Pétur og Oddný Thorsteins-
son, héldu í sambandi við sýning-
una, var áberandi hve margir fyrir-
menn ríkisins sóttu sendiherrahjón-
in heim, menn sem áreiðanlega
höfðu að jafnaði öðru að sinna en
sækja boð í sendiráði smáríkis. Mik-
ill menningarbragur var á heimili
sendiherrahjónanna í Moskvu og
þau sýnilega vinsæl. Ég hitti Pétur
einnig þegar hann var sendiherra í
Sambandslýðveldinu Þýskalandi og
var auðséð að hann hafði þar góð
sambönd við ráðamenn. Meðal síð-
PÉTURJENS
THORSTEINSSON
ustu verkefna Péturs hér heima var
að endurskoða gildandi ákvæði um
íslenska fánann og semja leiðbein-
ingar um gerð hans og notkun.
Vann hann það verk ásamt nokkr-
um öðrum. Pétur áleit að þeir sem
framleiddu íslenska fána hefðu ekki
nægilega skýrar upplýsingar um
rétta liti og einnig skorti leiðbein-
ingar um notkun fánans, og væri
slíkt til vandsæmdar. Niðurstaða
þessa starfs var bókin „Fáni ís-
lands, skjaldarmerki, þjóðsöngur,
heiðursmerki,“ sem felur í sér ítar-
legar leiðbeiningar um meðferð fán-
ans og rétta litastaðla við fánagerð.
Pétur hafði hug á að bæta úr
skorti á handbók fyrir ræðismenn
íslands og tók saman stóra leiðbein-
ingabók árið 1979 er heitir „Manu-
al for Honorary Consuls of Ice-
land“. En höfuðrit hans er „Utan-
ríkisþjónusta íslands og utaníkis-
mál“, sem út kom í þremur stórum
bindum á vegum Hins íslenska bók-
menntafélags. Þetta er mjög ítar-
legt rit, samið af mikilli þekkingu
og rannsóknum og ómetanlegt
heimildarrit að sínu leyti eins og
hið ágæta rit Agnars Kl. Jónssonar
„Stjórnarráð Islands 1904-1964“.
Samantekt ritsins um utanríkis-
þjónustuna tók mikinn tíma, ekki
síst vegna þess að þegar á leið var
heilsu Péturs tekið að hnigna, eink-
um sjóninni. Hann hafði þó hafið
annað ritverk áður en hann lést,
en það voru æviminningar hans, og
er mikill skaði að honum skyldi
ekki endast tími til að ijúka þeirri
bók. Má nærri geta hvílíkan fróð-
leik þær hefðu haft að geyma eftir
hinn fjölbreytta starfsferil um víða
veröld.
Pétur var um skeið sendiherra í
Austurlöndum fjær með búsetu í
Reykjavík, hinn fyrsti sem hafði þá
starfshætti.
Árið 1980 var Pétur í framboði
til embættis forseta íslands, ásamt
þremur öðrum. Hefði hann verið
vel til þessa starfs fallinn sakir
gáfna, þekkingar og starfsreynslu,
en svo var raunar um aðra sem í
kjöri voru.
Pétur var höfðinglegur maður í
sjón og raun og skemmtilegur. Þrátt
fyrir miklar embættisannir fannst
mér hann oftast vera nýbúinn að
lesa einhveija merka bók þegar við
hittumst.
Pétur kvæntist árið 1948 Odd-
nýju Stefánsson viðskiptafræðingi.
Þau voru alla tíð mjög samhent í
störfum og á Oddný áreiðnlega sinn
dijúga þátt í hinu mikla ritverki
um utanríkisþjónustuna.
Hin síðustu ár var heilsa Péturs
ekki góð og fór smáhnignandi, en
andlegum kröftum hélt hann alla
tíð. Við töluðum síðast saman í síma
rúmum sólarhring áður en hann
andaðist og hvarflaði ekki að mér
að það yrði okkar síðasta samtal.
Við hjónin sendum Oddnýju og
fjölskyldunni allri innilegar samúð-
arkveðjur með þökk fyrir liðin ár.
Birgir Thorlacius.
Með Pétri er fallinn frá einn af
brautryðjendum utanríkisþjón-
ustunnar, sem segja má að með
starfi sínu hafi að verulegu leyti
lagt grundvöllinn að þeirri starfsemi
sem nú fer fram erlendis á vegum
íslenska ríkisins.
Lifsstarf Péturs var á vegum
utanríkisþjónustunnar — hann
helgaði þessari starfsemi alla sína
krafta. An þess að rekja feril hans
á þessu sviði er óhætt að fullyrða
að hann gegndi öllum þeim mikla
fjölda trúnaðaratarfa sem hann var
kallaður til á vegum utanríkisþjón-
ustunnar af einstakri kostgæfni,
alúð og skyldurækni — og reyndar
af glæsibrag.
Mér er ljúft að minnast náinnar
samvinnu okkar Péturs um margra
ára skeið þegar Pétur var í for-
svari fyrir íslenska ríkið í mörgum
og flóknum samningaviðræðum um
loftferðasamninga við erlend ríki.
Betri forystu en Pétur sem formann
samninganefnda var ekki hægt að
óska sér. Þar fór saman sá eigin-
leiki hans að kynna sér til hlítar
og þar með að gjörþekkja þau mál
sem til umfjöllunar voru hveiju