Morgunblaðið - 11.05.1995, Qupperneq 29

28 FIMMTUDAGUR 11. MAÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDL Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MJOLKURBUIÐI
BORGARNESI
GUÐMUNDUR Bjarnason, landbúnaðarráðherra, undirritaði
í síðustu viku samning um úreldingu Mjólkursamlags
Borgfirðinga. Hagræðing í mjólkuriðnaði, meðal annars með
úreldingu vinnslustöðva, er vissulega nauðsynleg og til þess
fallin að lækka verð mjólkurafurða. Sýnt hefur verið fram á
það með óyggjandi rökum, að lítið vit er í öðru en að fækka
mjólkurbúum verulega. Ákvörðun ráðherrans hefði því verið
fyllilega eðlileg og sjálfsögð, ef ekki hefðu óvænt komið fram
nýjar hugmyndir, sem a.m.k. var ástæða til að kanna.
í fyrsta lagi hafði Sól hf. sýnt áhuga á að stofna nýtt hluta-
félag með Kaupfélagi Borgfirðinga og bændum, sem leggja inn
mjólk í Borgarnesi, um framleiðslu á ávaxtasafa og mjólkuraf-
urðum. Forráðamenn Sólar telja, að slíkt hefði getað skapað
ný störf í Borgarnesi, í stað þess að þeim fækki með úrelding-
unni og þá væntanlega gjörbreytt rekstrargrundvelli mjólkur-
framleiðslunnar þar.
í Morgunblaðinu í gær kom fram, að meðal Borgnesinga er
vilji fyrir því að athuga þennan möguleika. Samstarf Sólar hf.
við Borgfirðinga væri athyglisverður kostur, ef það mætti verða
til þess að ná fram markmiðum um hagræðingu í mjólkuriðn-
aði, jafnframt því sem öflugt einkafyrirtæki gæti komið á sam-
starfi við bændur um nýbreytni á mjólkurvörumarkaðnum og
þannig veitt Mjólkursamsölunni í Reykjavík holla samkeppni.
I öðru lagi liggur fyrir, að Páll Kr. Pálsson, forstjóri Sólar
hf., gerði landbúnaðarráðherra grein fyrir þessum hugmyndum
og bað um að undirskrift ráðherrans yrði frestað þar til mögu-
leikinn á samstarfi við heimamenn í Borgarfirði hefði verið
skoðaður til hlítar. Sól hf. taldi sig þurfa um tvær vikur til þess.
I þriðja lagi hefur komið fram, að Davíð Oddsson, forsætisráð-
herra, vakti máls á viðræðum Sólar hf. við Borgfirðinga á ríkis-
stjórnarfundi á föstudag í seinustu viku og spurðist fyrir um
það, hvort landbúnaðarráðherra væri kunnugt um þann áhuga
og hvort ekki væri ástæða til að láta reyna á hann. Guðmund-
ur Bjarnason sá ekki ástæðu til að taka tillit til þessa og undir-
ritaði samninginn síðar um daginn.
Þrátt fyrir þessa ábendingu forsætisráðherra, og að ekki
hafi verið færð rök fyrir því að legið hafi sérstaklega á að
skrifa undir ákvörðun um úreldingu MSB, tók landbúnaðarráð-
herra þessa ákvörðun og kom þar með í veg fyrir að hugmynd-
ir Sólar hf. fengju rækilega skoðun.
Menn hljóta að spyija hverra hagsmuna ráðherrann var að
gæta. Voru það hagsmunir Borgfirðinga, sem hefðu getað not-
ið góðs af atvinnuskapandi starfsemi á vegum Sólar hf. ef frek-
ari athugun á rekstrarmöguleikum hefði leitt til jákvæðrar nið-
urstöðu? Voru það hagsmunir neytenda, sem hefðu hagnazt á
vaxandi samkeppni á mjólkurmarkaðnum? Eða voru það kannski
fyrst og fremst hagsmunir Osta- og smjörsölunnar og Mjólkur-
samsölunnar í Reykjavík, sem ráðherrann var að gæta? Fyrir-
tækin njóta þægilegrar einokunaraðstöðu á mjólkurvörumark-
aðnum og MS framleiðir - í skjóli'verndaðrar starfsemi -
ávaxtasafa og aðrar drykkjarvörur í samkeppni við Sól nf. og
önnur einkafyrirtæki.
Málið er viðkvæmt meðal annars af þeim sökum að menn
muna eftir því, þegar opinberir aðilar beittu sér á árum áður
gegn einkaaðilum, sem reyndu að keppa við samsölukerfið í
mjólkuriðnaði, meðal annars í osta- og ísgerð.
Framsóknarflokkurinn hefur að undanförnu reynt að skapa
sér þá ímynd, að hann sé frjálslyndur flokkur, sem beri hag
einkaframtaksins fyrir bijósti. Ber það vott um slíkt, þegar
landbúnaðarráðherra gerir augljóslega ráðstafanir til þess að
koma í veg fyrir, að einkafyrirtæki fái tækifæri til að kynna
og kanna nýjar hugmyndir um rekstur mjólkurbúsins í Borgar-
nesi?
. ÞORSKIHENT
FISKISTOFA hefur áform um að kæra sex báta sem staðn-
ir voru að því að henda þorski á grunnslóð út af Reykja-
nesi um síðustu helgi. Veiðieftirlitsmenn festu gjörninginn á
myndband. Þar með er staðfestur þrálátur orðrómur, sem um
langt árabil hefur verið á kreiki, þess efnis, að þorski sé í
umtalsverðu magni hent í sjóinn við Islandsstrendur. Minna
má á niðurstöður í skoðanakönnun meðal sjómanna, sem Krist-
inn Pétursson fyrrverandi alþingismaður stóð fyrir og frá var
sagt í Morgunblaðinu í maímánuði árið 1990, sem leiddu líkur
að því, að um 15% af afla flotans væri hent í sjóinn.
Sjálfgefið er nú, þegar grunsemdir hafa verið staðfestar, að
bregðast skjótt og vel við. Það er óveijandi að henda veiddum
fiski í sjóinn. En fram hjá hinu verður heldur ekki horft, að
vandinn er nánast innbyggður í veiðikerfið. Það gengur ekki
upp að sjómenn eigi bæði yfir höfði sér refsingu fyrir að henda
þorski, sem í veiðarfæri kemur, þegar þorskkvóti er fullnýttur
- og einnig fyrir að koma með hann að landi. Þessi mál verð-
ur þegar að færa til betri vegar.
SÍLDARDEILA ÍSLAIMDS OG IMOREGS

. ,.>-r
\ Bjarnarey^ / S
Ætisgðngur,/ /%ffy/-*'‘'!”).VET'
sumar fpV RIK'N
Uppeldis:
Utbreiðsla og göngur
vorgotssíldarinnar,
áður en stofninn
hrundi ^
'T tí
l/m!
%ði
OUR)
C í '-'rUrr-
a S-'Á > ®UlS
-«4' I Vétrar- o Æ5 ,
“ stöðvaV 'Æ?
Stórsíld, Jan Maycn'
iimíji'ilí i(NOREGUtó
.,
. ; ÍSLANI) }
Ætisganga
i í \ \
FÆREYJAR
?gur
ir, j. ^ /' /
V...... Bjarnareyf. / á |/V
JK ÁwJlí^RÚSS-
„><' /Jw land
V • Tv V’ Uppeldis-
/ " ' /V . / V af stöðvar
"1 „u “
Utbreiðsla og gonc
vorgotssíldárinnar,
1994
sildar yngn
en eins ars
Hverj ir eiga síldina?
Norðmenn og Islendingar deila um eignarhald
-j
á vorgotssíldinni. Olafur Þ. Stephensen rek-
ur röksemdir þær sem deiluaðilar grípa til.
Veiðar úr vorgotssíldarstofninum 1950-70
1.723.500 tonrt
1,6 milljón tonn
1950
1955
1960
1965
1970
DEILUR íslendinga og Norð-
manna um rétt til nýtingar
á síldarstofninum, sem ís-
lenzki flotinn veiðir nú úr í
Síldarsmugunni og í færeyskri lögsögu,
kristallast í nafngiftunum, sem hvor
þjóð um sig hefur valið stofninum.
Norðmenn kalla hann „norska vorgots-
síld“. Á íslandi heitir stofninn hins
vegar „norsk-íslenzki sfldarstofninn".
Þessar deilur um þjóðemi síldarinnar
komu skýrt fram á viðræðufundi ís-
lands, Noregs, Rússlands og Færeyja
í Reykjavík í síðustu viku. Norðmenn
litu svo á að Islendingar ættu ekki að
fá nema fáeina tugi þúsunda_ tonna úr
„norska“ síldarstofninum, en ísiending-
ar kröfðust yfír 100.000 tonna — til
bráðabirgða og vildu meira síðar —
vegna þess að stofninn væri „norsk-
ísienzkur" og háværar raddir hafa ver-
ið hér á landi um að íslendingum beri
að krefjast sömu aflahlutdeildar úr
stofninum og Norðmenn fá.
Hafði vetursetu við ísland
Síldarstofninn — sem hér verður
kallaður vorgotssfldin til að gera ekki
upp á milli — gekk fyrr á öldinni í risa-
stórum göngum um hafsvæðið milli
íslands og Noregs, eins og sést á öðru
kortinu. Á sjötta og sjöunda áratugnum
er talið að hrygningarstofninn hafí
verið á bilinu fímm til tíu milljónir
tonna.
Eins og nafngiftin gefur til kynna,
hrygnir sfldin á vorin, við vesturströnd
Noregs. Á tímum sfldarævintýrisins á
sjötta og sjöunda áratugnum gekk full-
orðna síldin, sem er verðmætasti fískur-
inn, suðvestur á bóginn til íslands eftir
hrygningu og var um sumarið í ætis-
leit við Austur- og Norðurland, allt
vestur í Húnaflóa og norður undir Jan
Mayen. Sfldin át rauðátu á þessu svæði
fram í september, en þá safnaðist hún
á vetursetustöðvamar, sem voru á
Rauðatorginu svokallaða fyrir Aust-
íjörðum. Lítill hluti stofnsins hafði einn-
ig tímabundna vetursetu við Norður-
Noreg 1964-1966.
í janúar gekk síldin svo aftur til
Noregs til að hrygna. Á þessum tíma
hrygndi hluti stofnsins einnig við Fær-
eyjar. Á því byggja Færeyingar að
hiuta tii kröfur sínar um síldarkvóta,
nú þegar stofninn er í vexti.
Eftir hrygningu rekur sfldarseiði og
-lirfur norður með Noregs-
strönd og inn í Barentshaf,
allt austur fyrir strendur
Rússlands og norður undir
Svalbarða. Þar eru því upp-
eldisstöðvar smásíldarinnar,
fram til þess að hún er tveggja til
þriggja ára, en þá fer hún að ganga
vestur á bóginn og hrygnir fjögurra til
fimm ára.
í norskri lögsögu í 25 ár
Eftir hrun síldarstofnsins á árunum
1967-1968 hætti síldin að ganga frá
Noregsströnd eftir hrygningu. Hún
hrygnir við vesturströndina eins og
áður, en hefur að mestu haldið sig í
norskri lögsögu í ætisleit. Vetrarstöðv-
amar eru í tveimur fjörðum við Lofoten
og uppeldisstöðvamar, eins og áður,
við Noreg og Rússland.
Sfldarstofninn hefur verið í hröðum
vexti uTídanfarin ár og er hrygningar-
stofninn nú líkast til á bilinu tvær til
þijár milljónir tonna. Síðastliðin fimm
til sex ár hefur sfldin gengið æ iengra
vestur á bóginn, sennilega vegna þess
áð hana vantar æti við Noreg, að sögn
Jakobs Jakobssonar, forstjóra Haf-
rannsóknastofnunar og helzta sérfræð-
ings hér á landi um hætti sfldarinnar.
Það var fyrst í fyrrasumar, eftir 25
ára vem í norskri lögsögu að lang-
mestu leyti, að sfldin gekk út í Síldar-
smuguna og suðvestur á bóginn, kom
aðeins í bæði færeyska og íslenzka lög-
sögu en fór síðan norður með kalda
sjónum í Austur-íslandsstraumnum og'
norður til Jan Mayen.
Tekur síldin upp fyrri hætti?
Jakob segir að þetta hegðunar-
mynstur gæti bent til þess að síldin
væri að taka upp fyrri gönguvenjur
sínar, en ennþá hafí hún ekki sýnt til-
burði til að breyta um vetur-
setustöðvar.
Jakob segir að ein tilgáta
fræðimanna sé sú að þegar
stóru árgangamir frá 1991
og 1992 bætist í hrygning-
arstofn síldarinnar, verði það þröngt
um hana á veturstöðvunum að hún
myndi þurfa að flytja sig annað, a.m.k.
hluti stofnsins, og kýnni að halda sig
lengur á íslandsmiðum ef henni lægi
minna á að komast til vetursetustöðva
við Noreg. Um þetta er þó allt óljóst.
íslendingar geta gert tilkall til síldar-
innar meðal annars á þeirri forsendu
að á meðani stofninn var upp á sitt
bezta, hafi fullorðna síldin haldið sig á
svæði, sem nú sé innan íslenzkrar efna-
hagslögsögu, sex_ til sjö mánuði á ári.
Þess vegna eigi ísland sögulegt tilkall
til veiða úr síldarstofninum. Það myndi
vissulega styrkja kröfur íslendinga
mjög, ef sfldin tæki upp vetursetu hér
við land að nýju.
Hver olli hruninu og hver
byggði upp?
Norðmenn horfa hins vegar til
tveggja seinustu áratuga, sem síldin
hefur haldið sig að mestu við Noreg.
Norðmenn halda því fram að þeir hafí
byggt upp stofninn og það séu fyrst
og fremst norskir sjómenn sem eigi að
njóta þess. Rússar hafa reyndar fengið
kvóta af fuilorðinni síld í norskri lög-
sögu á undanfömum ámm gegn því
að láta uppeldisstöðvar smásíldarinnar
í eigin landhelgi í friði.
Svein Ivarsen, deildarstjóri hjá
norsku hafrannsóknastofnuninni í
Bergen, bendir á það í samtali við
Morgunblaðið að Norðmenn hafi vísvit-
andi haldið að sér höndum og veitt
hóflega úr síldarstofninum í eigin lög-
sögu. Það sé ástæðan fyrir því að stofn-
inn sé nú orðinn svo öflugur
að hann gangi út á alþjóð-
legt hafsvæði. Hefði verið
veitt meira, væri stofninn
áfram í norskri lögsögu.
Hins vegar geta Islend-
ingar bent á það á móti að vísinda-
menn em almennt sammála um að
mikilvæg ástæða fyrir hmni sfldar-
stofnsins á sjöunda áratugnum hafí
verið ofveiði Norðmanna á smásíldinni
við Norður-Noreg. Upp úr 1965 var
smásíldarveiðin svo gegndarlaus að
talið er að engir nýir árgangar hafí
bætzt í hrygningarstofninn frá því að
1961-árgangurinn kom í gagnið 1964-
1965. Norðmenn tregðuðust hins vegar
við að viðurkenna þessa staðreynd og
héldu veiðunum áfram í nokkur ár.
Hefðu norsk stjórnvöld ekki loks sett
bann við veiðum á síld til bræðslu í
ársbyijun 1971 telja fiskifræðingar að
síldarstofninn hefði getað þurrkazt út.
Aftur á móti má ekki gleyma því
að íslendingar áttu sinn þátt í hmninu
með veiðum á stórsíldinni við ísland,
eins og Svein Ivarsen bendir á, og jafn-
framt var sjávarhiti og ástand átu síld-
inni óhagstætt á þessum tíma.
Vísað til sögulegra veiða
Burtséð frá þeim rökum, sem snúa
að sögu sfldarstofnsins sjálfs og líf-
fræðilegri hegðun hans, vísa löndin,
sem koma við sögu, til hlutdeildar
sinnar í síldveiðunum þegar stofninn
stóð með mestum blóma. Eins og sjá
má á meðfylgjandi súluriti, var veiði
íslendinga úr stofninum lengi vel sára-
lítil miðað við afla Norðmanna. Rússar
byijuðu að veiða síld af krafti upp úr
1950. Það var ekki fyrr en árið 1962,
sem afli Islendinga tók kipp fyrir al-
vöra og fram að hmninu 1968 öfluðu
íslenzk skip til jafns við eða meira en
þau norsku og rússnesku. Hæst fór
hlutdeild Islendinga í aflanum í rúm
40% árin 1965 og 1966. Færeyingar
veiddu allt tímabilið, sem hér er sýnt,
eða 1950-1970, mun minna en hinar
þjóðimar þijár, en veiði þeirra var þó
nokkuð stöðug. Veiðar skipa frá öðmm
ríkjum voru ekki umtalsverðar. Eftir
hmnið 1968 veiddu lengi vel engir
nema Norðmetin síld úr stofninum. Það
var ekki fyrr en 1985 sem veiðar Rússa
hófust að nýju.
Þegar rætt er um sögulegan rétt
hefur svo auðvitað hver og einn sína
reikniformúlu. Þannig telja Islendingar
eðlilegt að horfa ekki aðeins á afla ís-
lenzkra skipa, heldur á þá veiði sem
átti sér stað á hafsvæði, sem nú fellur
undir íslenzka lögsögu. Síldveiðamar
áttu sér stað á tímum þegar lögsagan
var fjórar til tólf mílur, og fóm því að
mestu leyti fram á alþjóðlegu svæði.
Vera síldarinnar á
hafsvæðum skoðuð
• Samninganefndir landanna fjögurra,
sem hagsmuna eiga að gæta varðandi
veiðar á vorgotssíldinni, komu sér sam-
an um það í Ósló á dögunum að láta
fara fram athuganir á því, sem Norð-
menn kalla „sonetilhorighet" vorgots-
síldarinnar. Islenzk þýðing
er vandfundin, en átt er við
það á hvaða hafsvæðum
hver og einn aldurshópur
síldarinnar dvelur, hversu
lengi og hvemig mismun-
andi árgangar stofnsins hegða sér með
ólíkum hætti. Vonazt er til að þessi
vinna geti orðið vísindalegur gmndvöli-
ur að framtíðarákvörðunum um stjóm-
un og nýtingu sfldarstofnsins. Hin
sögulegu rök varðandi eignarhald á
síldinni, sem rakin voru hér að framan
og em auðvitað opin fyrir mismunandi
túlkun, munu þó einnig vega þungt,
og búast má við að næsta samninga-
lota — hvenær sem hún getur hafízt —
verði flókin og erfið.
Hætti að
ganga frá
IMoregsströnd
ísland eigi
sögulegt til-
kall
FIMMTUDAGUR 11. MAÍ 1995 29,
Lenging á lánstíma húsbréfalána í 40 ár
Avöxtunarkrafa gæti hækk-
aö um 0,2-0,4 prósentustig
C&} Vanskil við Húsnæðisstofnun ríkisins
U Ógreiddar gjaldfallnar greiðslur sem eru eldri en 3 mánaða
Eftir aldri
lántakenda
Byggingarsjóður
ríkisins
10 20 30 40 % 50
Byggingarsjóður Húsbréfadeild
verkamanna
0 10 20 30 40 % 50 0 10 20 30 40 % 50
30 ára og yngri
31-40 ára
41-50 ára
51-60 ára
61-70 ára
71 árs og eldri p
Hlutf. af lántakendum
Hlutf.lánt. í vanskiium
l~~l Hlutf. af lántakendum
■| Hlutf.lánt. t vanskilum
j Hlutf. af lántakendum
I Hlutf.lánt. í vanskilum
Eftir búsetu
lántakenda
Byggingarsjóður
ríkisins
0 10 20 30 40 % 50
Byggingarsjóður
verkamanna
0 10 20 30 40% 50
Húsbréfadeild
0 10 20 30 40 % 50
Reykjavík
Reykjanes
Vesturland
Vesttirðir %
Norðurl. vestra
Norðurl. eystra (ip
Austurland
Suðuriand
. Hlutfall al
lántakendum
■ Hlutfall Iðnt.
f vanskllum
!

, Hlutfall af
lántakendum
• Hlutfall lánt.
í vanskllum
Miklar efasemdir eru um
hversu skynsamlegar
þær hugmyndir eru að
lengja húsbréfalán til að
koma húseigendum í
greiðsluerfíðleikum til
aðstoðar. Eðlilegri og
beinskeyttari leið sé að
aðstoð í húsnæðismálum
fari fram í gegnum
skattakerfið, að því er
fram kemur í umfjöllun
Hjálmars Jónssonar.
ZW" félagsmálaráðuneytinu er nú
jg unnið að undirbúningi þess að
skipa nefnd til að endurskoða
húsnæðislánakerfið í sam-
ræmi við yfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar þar að lútandi, þar sem
meðal annars er að finna ákvæði
um að lánstími húsnæðislána verði
breytilegur 15 til 40 ár og að greið-
endum eldri fasteignaveðlána verði
gefinn kostur á lengingu lána sinna.
Páll Pétursson, félagsmálaráð-
herra, sagði í samtali við Morgun-
blaðið að ljóst væri að tillögur í
þessum efnum yrðu ekki tilbúnar
fyrir vorþing nú, en hann legði
áherslu á að tillögurnar yrðu tilbún-
ar í haust, þannig að hægt yrði að
leggja þær fram þegar þing kæmi
saman.
Lánstími í húsbréfakerfinu er nú
25 ár og hefur svo verið frá því
kerfið hóf göngu sína fyrir um fimm
árum. Samkvæmt lögum um hús-
bréfakerfið er heimilt að hafa láns-
tímann styttri en 25 ár og því þarf
einungis reglugerðarbreytingu til að
lána til styttri tíma, en lagabreyt-
ingu þarf til að lengja lánstímann
frá því sem nú er.
Viðmælendur Morgunblaðsins
vora almennt á því að ekkert væri
því til fyrirstöðu í sjálfu sér að auka
sveigjanleika hvað varðar lánstíma
nýrra lána, þannig að lántakendur
hafi nokkurt valfrelsi um
það á hve löngum tíma
þeir greiði niður hús-
næðislán sín. Það rúmist
fyllilega innan kerfisins
eins og það sé úr garði
gert, að því tilskildu að samræmi
sé á milli tímalengdar útgefinna
húsbréfaflokka og útgefinna fast-
eignaskuldabréfa, þannig að ekki
skapist bil á milli lánsfjáröflunar
kerfisins og lánveitinga úr því. Fólk
þurfi þá að vega og meta saman
kosti minni greiðslubyrði og lengri
lánstíma og ef til vill hærri ávöxtun-
arkröfu.
Óæskilegar hliðarverkanir
Hins vegar gætir mikilla efa-
semda varðandi það atriði að opna
möguleika á því að lengja lánstíma
þegar útgefinna húsbréfalána. Tii
þess liggja margar ástæður en þær
helstar að almennt er talið mjög
vafasamt að slík breyting nái mark-
miði sínu, auk þess sem aðgerðin
hafi ýmsar óæskilegar og jafnvel
ófyrirséðar hliðarverkanir meðal
annars á fjármagnsmarkaði. Þetta
er hins vegar mikið háð því hvemig
að framkvæmdinni er staðið og
hversu víðtæk hún verður.
Fyrir það fyrsta er bent á að ef
heimilað verður almennt að lengja
þegar útgefin skuldabréf sé það
ekki markviss aðgerð ef tilgangur-
inn með breytingunni sé að aðstoða
þá sem séu í erfiðleikum með að
standa undir greiðslum af húsnæðis-
lánum. Það sé mjög vafasamt að
því markmiði sé best náð með þess-
um hætti, þar sem einungis lítill
hluti skuldara sé í vanskilum, auk
þess sem alls óvíst sé hvort breyting-
in nái tilætluðum árangri að minnka
greiðslubyrðina. Greiðslubyrði af
húsbréfaláni til 40 ára sé 17% lægri
en af húsbréfaláni til 25 ára en
ekki 25% lægri eins og haldið hafi
verið fram í kosningabaráttunni að
öllu öðm óbreyttu.
I öðru lagi era líkur til þess að
Ijárfestar geri kröfu til hærri ávöxt-
unar á húsbréfum til lengri tíma en
skemmri tíma og er áætlað að mun-
urinn geti verið á bilinu 0,2-0,4
prósentustig á bréfum með fyrr-
greinda tímalengd. Hærri ávöxtun-
arkrafa þýðir aukin afföll
við sömu nafnvexti og því
er hætt við að seljendur
húsnæðis sem fá greitt í
húsbréfum til 40 ára vilji
fá það bætt að minnsta
kosti að hluta tii í hærra verði. Ef
ávöxtunarkrafan hækkaði um 0,2%
myndi það þýða 6% meiri afföll
vegna þess hve lánstíminn er lang-
ur. Ávinningurinn af lengri lánstíma
gæti þannig minnkað enn frekar,
þannig að lántakandi gæti staðið
frammi fyrir til þess að gera litlum
ávinningi, þó hann þyrfti að borga
af láninu í 15 ár í viðbót. Vert er
að hafa í huga að húsbréfalánin eru
jafngreiðslulán, þannig að sama
upphæð hlutfallslega er greidd í
byrjun lánstímans og í lok hans.
Ef þeirri aðferð verður beitt að
hafa lánstíma húsbréfanna óbreytt-
an 25 ár og lengja einungis lánstíma
fasteignaskuldabréfanna sem gefin
hafa verið út skapast ójafnvægi
milli inn- og útstreymis fjár í kerf-
inu, sem Húsnæðisstofnun yrði að
fjármagna með lántöku. Bent er á
að það eitt út af fyrir sig sé til þess
fallið að auka þrýsting á hækkun
vaxta. Að auki benda gagnrýnendur
þessa á það að í þessu væri fólgið
ákveðið óréttlæti gagnvart þeim sem
eru nýir lántakendur. Þeir myndu
þurfa að taka á sig aukin afföll við
sölu sinna bréfa, en það sama myndi
ekki gilda um þá sem skulduðu eldri
lán og fengju skuldbreytingar. Til
að koma í veg fyrir það væri hægt
að fara þá leið að veita eldri skuldur-
um nýtt lán til 40 ára sem gengi
til greiðslu á hinu láninu til skemmri
tíma.
Yngvi Örn Kristinsson, fram-
kvæmdastjóri peningamálasviðs hjá
Seðlabanka íslands, segist hins veg-
ar mjög efins um, hvor leiðin sem
farin væri, að fólk yrði mjög spennt
fyrir að að lengja lánin, því fólk
stæði frammi fyrir því að skulda 15
ámm lengur. Margir myndu því
frekar velja þann kost að þreyja
þorrann og góuna.
Árleg greiðslubyrði af einnar
milljónar króna húsbréfaláni til 25
ára er 71 þúsund krónur, en
greiðslubyrði af sama láni til 40 ára
er 60 þúsund krónur á ári. Á 25
ára lánstíma yrðu greiddar
til baka 1.775 þúsund
krónur en á 40 ára láns-
tíma 2.400 þúsund krónur.
Yngvi Örn benti á að í
könnun Félagsvísinda-
stofnunar á skuldastöðu heimilanna
sem unnin var fyrir félagsmálaráðu-
neytið í vetur kæmi fram að það
væru ekki þeir sem væru að kaupa
sér húsnæði í fyrsta sinn eða gam-
alt fólk sem væri í greiðsluvanda.
Þar kæmi fram að það væri einkum
fólk á aldrinum 30-45 ára sem
ætti mörg börn og þyrfti þar af leið-
andi að eiga stórar eignir sem væri
í erfiðleikum. Það væri alls ekki allt-
af um fólk með lágar tekjur að
ræða heldur fólk með þokkalegar
tekjur sem gæti verið fast í einhveij-
um af þeim skattagildrum sem búið
væri að hlaða upp. Barnlaus hjón
gætu látið sér duga íbúð sem kost-
aði 6-7 milljónir, en fólk með þijú
börn þyrfti íbúð sem kostaði að lág-
marki 10-12 milljónir og það mun-
aði mikið um greiðslubyrðina af
hverri milljón sem bæta þyrfti við
sig.
Fjölskyldubótavídd
„Ég er ekkert viss um að svona
lánalenging sé lausnin á þessu máli.
Ég held að lausnin sé kannski frek-
ar að endurvekja þessar barnabætur
eða koma með einhveija fjölskyldu-
bótavídd inn í þetta vaxtabótakerfi,
þannig að þeir sem em með stórar
fjölskyldur og þurfa dýrar eignir fái
meiri stuðning,“ sagði Yngvi Örn.
Hann sagði að á undanförnum
árum hefði sífellt verið að skerða
bætur til þessa fólks á þeirri for-
sendu að það væri með svo góðar
tekjur, en það væri ekki horft á það
að það væri með þyngstu fram-
færslubyrðina, bæði vegna barna og
húsnæðis.
Rannveig Sigurðardóttir, hag-
fræðirigur hjá Bandalagi starfs-
manna ríkis og bæja, segir að verði
farið út í að lengja lánin sé ver®
að fara út í aðgerð sem enginn viti
hvernig muni koma út þegar upp
sé staðið. Það sé ekki verið að leysa
vanda þeirra sem eigi í greiðsluerf-
iðleikum og til séu miklu markviss-
ari aðgerðir til að koma þeim til
aðstoðar, en lánalenging
sem enginn viti til hvers
muni leiða. Enginn viti
hvað muni gerast með
afföll á húsbréfum verði
lánin lengd. Það sé hins
vegar hægt að aðstoða þá hópa sem
þurfi á aðstoð að halda í gegnum
skattakerfið með markvissum hætti
með breytingu á barnabótum og
útvíkkun á vaxtabótakerfinu.
Guðmundur Gylfi Guðmundsson,
hagfræðingur hjá Alþýðusambandi
íslands, sagði að ASI hefði verið
þeirrar skoðunar að lenging hús-
næðislána í 40 ár yrði til mikillar
aðstoðar þeim sem væru í greiðslu-
erfiðleikum. Hún ætti einungis að
ná til þeirra sem ættu í greiðsluerf-
iðleikum og haldast í hendur við
skuldbreytingu á öðram lánum hjá
lífeyrissjóðum og bönkum. Skuld-
breyting fyrir mann sem væri með
fímm milljóna króna húsnæðislán
og skuldaði ekki annað þýddi 3-4%
lækkun á greiðslubyrði miðað við
að hann væri með 150 þúsund króna
tekjur á mánuði á sama tíma og
greiðslubyrði hefði aukist um 2%
vegna kjaraskerðingar og skatta-
hækkana á sama tíma. Það ætti að
gera það að verkum að hann stæði
ekki verr en þegar hann tók lánið.
Aðstoð í
gegnum
skattkerfið
Verður ekki
lagt fyrir
vorþing