Morgunblaðið - 17.10.1995, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 1995 23
Morgunblaðið/Þorkell
Ö, frægu feður, hve
fánýt er ykkar háa tign!
LEIKLIST
IIvunndagslcikhúsiA
TRJÓJUDÆTUR EFTIR
EVRÍPÍDES
íslensk þýðing: Helgi Hálfdanarson.
Leiksljóri: Inga Bjamason. Tónlist
Leifur Þórarinsson. Dans- og sviðs-
hreyfingar: Lára Stefánsdóttir. Um-
gjörð og búningar: Asdís Guðjóns-
dóttir og G. Erla. Lýsing: Alíreð
Sturla Böðvarsson. Leikendur: Bríet
Héðinsdóttir, Sigrún Sól Ólafsdóttir,
Helga Jónsdóttir, Halla Margrét Jó-
hannesdóttir, Anna Elisabet Borg,
Bryndís Petra Bragadóttir, Guðrún
Þórðardóttir, Lilja Þórisdóttir, Mar-
grét Pétursdóttir, María EUingsen,
Olöf Ingólfsdóttir, Ingibjörg Bjöms-
dóttir, Kolbrún Ema Pétursdóttir,
Gunnar Gunnsteinsson, Hinrik Ólafs-
son, Jón Hjalti Sveinsson, Geir Magn-
ússon, Guðleifur Rafn Einarsson,
Gunnur Erikson og Auður Anna
Kristjánsdóttir. Söngkór: Björk Jóns-
dóttir, Jóhanna ÞórhaUsdóttir, Jó-
hanna Linnet, Ragnheiður Linnet og
Sigurbjörg Hv. Magnúsdóttir. Hljóm-
sveit: Amþór Jónsson, Hörður Ýmir
Einarsson, Leifur Þórarinsson, Ósk-
ar Ingólfsson og Una Björg Hjartar-
dóttir. Sunnudagur 15. október.
ÞAÐ ER ekki á hveijum degi
sem leikhúsgestum gefst kostur á
að sjá eins stóran hóp kvenlista-
manna sameina krafta sína með
eins glæsilegum hætti og í sýningu
Hvunndagsleikhússins á Tróju-
dætrum Evripídísar. (Ég vona að
karlmennirnir sem taka þátt í sýn-
ingunni fyrirgefi mér að ég taki
konurnar þannig út í byrjun, þetta
er bara svo óvenjulegt.) Það er
staðreynd að leikhúsbókmenntir
heimsins hafa upp á meira að bjóða
fyrir karlkynsleikara og ástæðan
kannski augljós þar sem skortur
hefur verið á leikskáldum af kven-
kyni gegnum tíðina. Evripídes er
eitt fárra karlleikskálda sem hafði
konur í aðalhlutverki í flestum
verkum sínum (a.m.k. þeim sem
þekkt eru) og fjallaði um þær af
djúpum listrænum skilningi og
samúð.
Slíkt má sannarlega fullyrða um
þetta verk. Tijóudætur segir af
hinum hernumdu konum Trjóu eft-
ir að borgin er fallin í hendur óvina-
hersins og eiginmenn kvennanna,
unnustar, synir og bræður allir
drepnir; liggjandi limlestir eins og
hráviði um vígvöllinn. Hekúba (Brí-
et Héðinsdóttir), hin aldna drottn-
ing Príams, er á meðal kvennanna
og hefst leikurinn á harmtölum
hennar. Leiknum vindur fram á
frásögnum hennar, Kassöndru
dóttur hennar (Sigrún Sól Olafs-
dóttir) og Andrómökku tengdadótt-
ur hennar (Helga Jónsdóttir), með
stöðugum undirtektum og við-
brögðum kvennahópsins sem sam-
an mynda kórinn. Talþíbos (Gunnar
Gunnsteinsson), kallari fjéndahers-
ins, kemur tii að færa konunum
fregnir af örlögum þeirra (hverra
ambáttir þær verða) og ástvina
þeirra, og jafnvel hann kiknar und-
an þeim ógnarboðum sem honum
er gert að framfylgja. Menelás
(Hinrik Ólafsson) kemur til að
sækja og refsa konu sinni Helenu
(Halla Margrét Jóhannesdóttir);
þeirri er kennt er um stríðsrekstur-
inn allan og hörmungarnar.
Það er fljótsagt að allir leikar-
arnir standa sig með prýði og
margir sýndu stórleik. Tijóukon-
urnar í aðalhlutverkunum; Bríet,
Sigrún Sól og Helga voru frábærar
allar þijár. Mikið mæddi á Bríeti í
burðarhlutverki leikritsins og hún
sýndi að hún var vandanum vaxin;
var drottningarleg og stolt þrátt
fyrir mikinn harm og niðurlægingu.
Sigrún Sól lék af krafti og var stór-
kostleg sem hin viti skerta Kass-
andra, bæði fögur og ógnvekjandi.
Helga Jónsdóttir hrærði djúpa
strengi samúðar með túlkun sinni
á Andrómökku, ekkju Hektors.
Halla Margrét túlkaði Helenu sem
slóttuga fram í rauðan dauðann,
sönn „femme fatale“-týpa. Hún
hefði þó mátt skerpa betur óttann
og örvæntinguna sem persónan
hlýtur að upplifa. Karlleikararnir
standa sig ágætlega þótt þeir falli
óhjákvæmilega í skuggann af hin-
um fríða kvennafiokki.
Kórinn, sem skipaður er níu leik-
konum, og söngkórinn, sem í voru
fimm söngkonur (getið er þeirra
sjöttu í leikskrá, kannski til að
skipta út?), mynda saman hinn
hernumda kvennahóp og „bak-
grunn“ sýningarinnar, með söng,
dansi og hreyfingum um sviðið, auk
þess sem þær flestar hafa eitthvern
texta að flytja. Hópurinn leysti
hlutverk sitt vel, var sannfærandi
og leikið var af innlifun.
Tónlist Leifs Þórarinssonar var
mjög falleg og féll að sýningunni
eins og óaðskiljanlegur þáttur.
Söngur kvennanna var magnaður
og raddsetningar fagrar. Það var
virkilega gaman að upplifa öll
möguleg blæbrigði og mismunandi
kvenraddir í þessum færa „kvint-
ett“. Umgjörð sýningarinnar: „Iðnó
í rústum" var viðeigandi og látlaus-
ir búningarnir einnig.
Ekki síðri nautn var að hlusta á
magnaðan texta Helga Hálfdanar-
sonar, þýðing hans er af hæsta
gæðaflokki. Eg sat mjög framar-
lega og textinn fór aldrei fram hjá
mér. Hins vegar heyrði ég þá sem
aftast sátu kvarta yfir bergmáli í
salnum, sem hefði valdið því að
textinn skilaði sér illa efst upp
(þetta sel ég ekki dýrar en ég keypti
þaðj.
Ahersla hefur verið lögð á sam-
tímaskírskotanir verksins og ætti
að vera óþarfi að ítreka þær hér.
Satt að segja liggja þær svo í aug-
um uppi að virkaði næstum banalt
að hafa hermenn í búningum frá
mismunandi stríðum sem samtíma-
menn þekkja. Tijóukonur Evrípíd-
esar er mögnuð stríðsádeila, eins
og svo mörg af hinum forngrísku
leikritum (og Illíonskviða Hómers)
og sýnir okkur með því að leggja
áherslu á þjáningar hinna saklausu
fórnarlamba hversu fánýtt og yfir-
máta heimskt allt vopnaskak er.
Orð Hekúbu drottningar í upphafi
leiksins sagja allt sem þarf: „Eigin-
mann, börn mín, og fósturland, /
allt hef ég misst. 0, frægu feður,
/ hve fánýt er ykkar háa tign!“
Ef „karþarsis" eða útrás tilfinning-
anna er tilgangur harmleiksins, þá
var þeim tilgangi náð (a.m.k. hvað
undirritaða varðar og gildir það um
fleiri sem sátu mér næij og eflaust
hefði verið gott að fá að sjá stuttan
gamanleik á eftir (svona til að hug-
hreysta aðeins mannskapinn).
Ég get þess hér í upphafí að
ekki væri neitt hvunndagslegt við
að sjá svo stóran hóp af listakonum
sameina krafta sína á eins glæsi-
legan hátt og í þessari sýningu.
Stærsti heiðurinn af þessu vel
heppnaða samstarfi hlýtur að fara
til leikstjórans Ingu Bjarnason.
Hún sýnir mikla djörfung að takast
slíkt stórverkefni á hendur og halda
utan um það með slíkum árangri.
Ég gat ekki stillt mig um að
minnast á það í lokin að það sé
kannski nokkuð dæmigert fyrir
stöðu kynjanna í okkar annars
ágæta samfélagi að þessar konur
þurfa allar að gefa vinnu sína og
hljóta ekki annað að launum en
þann afrakstur sem listræn vinna
gefur af sér (og skal að sjálfsögðu
ekki vanmeta). Ég skora á ríki og
borg og aðra þá sem fjárráð hafa
að styrkja. þessa sýningu myndar-
lega þannig að hópurinn geti hald-
ið áfram að vinna hana og sýnt
hana á Listahátíð í vor og farið
með hana utan, hróður íslensks
leikhúss myndi sannarlega vaxa við
það.
Soffía Auður Birgisdóttir
Upphafning
sársaukans
TONLIST
I ð n ó
LEIKHÚSTÓNLIST
Hvunndagsleikhúsið Trójudætur eft-
ir Evrípides í þýðingu Helga Hálf-
danarsonar. Leikstjórn: Inga Bjarna-
son. Tónlist: Leifur Þórarinsson.
Söngvarar: Björk Jónsdóttir, Esther
Helga Guðmundsd., Jóhanna Þór-
hallsd., Jóhanna Linnet, Ragnheiður
Linnet og Sigurbjörg Hv. Magnúsd.
Hljómsveit: Arnþór Jónsson, Hörður
Ýmir Einarsson, Leifur Þórarinsson,
Óskar Ingólfsson og Una Björg
Hjartardóttir. Iðnó, sunnudaginn 15.
október.
KÝPRIS, staðnefndi Afródítar
hinnar margetnu, olli öllu bölvi í
harmleik Evrípídesar um valekkj-
urnar í rústum Trójuborgar, eins
og Helena fagra bendir á í varnar-
ræðu sinni til hins kokkálaða fyrr-
um bónda síns, Menelásar frá
Spörtu. Því ást Helenu var sú mútu-
gjöf sem dugði París Príamssyni
frá Tróju til að veita ástargyðju
Forngrikkja þrætueplið fræga í
fegurðarsamkeppni þeirra Afródít-
ar, mærinnar Aþenu og hinnar
kvígeygu Heru.
Eða svo hermir goðsögnin. En
þó að harmleikjaskáldið afhjúpi -
um munn Hekúbu Trójudrottningar
- allt aðrar og frumstæðari hvatir
að baki fyrirslætti Helenu (og um
leið stjórnmálamanna Aþeninga í
Pelopsskagastríðinu, er frömdu
þjóðarmorð á Meloseyingum fyrir
litlar sakir ári áður en leikritið var
frumflutt, en það oflæti (hybris)
varð Evrípídesi tilefni ádeilu um
forheimsku stríðs), þá var augljóst,
að dvöl Leifs Þórarinssonar á Kýp-
ur í fyrravetur og návistin við forn-
klassískan menningarheim hefur
mótað tónlist hans við uppfærslu
Hvunndagsleikhússins á hinu
2.400 ára gamla meistaraverki í
Iðnó á sunnudagskvöldið var. Yfir
vötnunum sveif appollínskt jafn-
vægi sígildrar heiðríkju, sem gerði
þunga undiröldu harmleiksins enn
áhrifameiri og eftirminnilegri en
ella.
Mörg framsækin tónskáld nú-
tímans hefðu eflaust kosið að grípa
til ágengnara tónamáls til að
kreista fram viðbrögð við kvöl
Trójudætra í hugarfylgsnum
áheyrenda, því fátt virðist í fljótu
bragði betur til þess fallið en ,óm-
stríðni módernisma 20. aldar. Ekki
Svo að skilja, að blíðan legði ávallt
byrinn yfir björgunum hjá Leifi;
álospípur fornaldar, ímynd kvala-
ópsins, kváðu t.a.m. við sem leiði-
stef á þáttaskilum í gervi klarín-
ettsins (ljómandi vel leikið af Ósk-
ari Ingólfssyni), svo nísti í hvetju
beini. En í heild lagði leikhústónlist-
in áherzlu á tímaleysi viðfangsefn-
isins. Sársaukinn var vissulega til
staðar, en hann var upphafinn, og
þannig mun áleitnari en sú písl sem
stað- og tímabundnir tóneffektar
hefðu áorkað einir sér.
Af þessu ætti að koma fram, að
Leifi Þórarinssyni hefur hér tekizt
að rata þá vandrötuðu braut að
samlaga hið ævaforna leikhúsverk
nútímanum í tónum, svo úr verður
sannfærandi, heillandi og óijúfan-
leg heild. Nákvæmlega hvernig
hann fór að því, er hins vegar ann-
að mál og torlýsanlegra. Benda
mætti á, að sumar söngstrófur
gátu minnt á lagferli íslenzkra
þjóðlaga, sem ásamt votti af fimm-
undarsöng brúaði íjarlægð ólíkra
menningarheima í rúmi, meðan
ígrip úr tóntaki miðalda og endur-
reisnar (fauxbourdon- satz, keðju-
tækni o. fl.), auk hljóðfærakólor-
isma 20. aldar, mynduðu samband
yfir ginnungarhaf tímans. En ekk-
ert eitt útskýrir galdur hins að virð-
ist samskeytalausa samruna, sem
er aðalsmerki tónlistarinnar í
Trójudætrum.
Kórinn þjónaði sínu forna hlut-
verki sem miðill athugasemda við
framvindu leikritsins á aðdáunar-
verðan hátt, og var söngur þeirra
sexmenninga hnitmiðaður og hríf-
andi. Hljómsveitin var meira í bak-
grunni, og hljómaði ýmist sem kór
undir kórnum eða sem sjálfstæður
stemmningsgjafi með látlausum en
engu að síður áhrifamiklum leik.
Minna mætti á marga eftirminni-
lega staði eins og útfararóð litla
drengsins, estampie-dans Tróju-
kvenna, vitfirringarmúsík Kass-
öndru eða stuttan einsöngskafla
Jóhönnu Þórhallsdóttur strax eftir
hlé; af nógu væri að taka, en hér
nægir að óska aðstandendum til
hamingju með leikhústónlist og
sjónleik - hvorugt verður skilið frá
öðru - sem óhætt er að kalla mikið
afrek.
Ríkarður Ö. Pálsson
Enn betri í
annað sinn
MYND Friðriks Þórs Friðriksson-
ar,„Á köldum klaka“, hefur fengið
mjög góða dóma í Bretlandi, þar
sem hún hefur verið sýnd að undan-
förnu. Dómur í The Observer er
þar engin undantekning.
„Forget Paris“ og „Funny Bo-
nes. „Ég hrósaði Friðriki Þór Frið-
rikssyni í hástert fyrir „Á köldum
klaka“ þegar ég sagði frá Edin-
borgarhátíðinni. Myndin er jafnvel
enn betri í annað sinn,“ segir í
upphafi dómsins.
„Þegar flugvél hans [aðalsögu-
hetjunnar] lækkar flugið við kom-
una til landsins, breytist myndin
úr hinu hefðbundna formi og yfir
í breiðtjaldsformið til að ná hinum
ótrúlegu víðmyndum sem hafa
heillað eins ólíka gesti og William
Morris, Ludwig Wittgenstein og
W.H. Auden. Don Burgess, og
Edward Serra, franski kvikmynda-
leikstjórinn sem ábyrgur er fyrir
flestum mynda Patrice Lecomte,
tekur „Funny Bones“. Hvorugur
stenst Ara Kristinssyni snúning og
þeim myndskeiðum sem hann tók
upp í „Á köldum klaka“.
9
ETIENNE AIGNER
STATEMENT
STATEMENT

sneNSie a«5N6«
NÝR
HERRAILMUR