Morgunblaðið - 17.10.1995, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 1995 27
AÐSENDAR GEIIMAR
Háskóli íslands, rann-
sóknir og framtíðin
HÁSKÓLI íslands
er stærsti vinnustaður
landsins. Þar starfa
rúmlega 5.700 nem-
endur, um 700 fastr-
áðnir kennarar og aðr-
ir starfsmenn, auk um
1.200 stundakennara.
Þótt Háskólinn njóti
almennt velvildar og
skilnings í samfélag-
inu, er stundum ýjað
að því að hann sé
„bákn“, einskonar ríki
í ríkinu. Sú hugmynd
er skiljanleg sé litið til
sérstöðu skólans og
hlutfallslegra umsvifa
hans hér á landi. En
þessi hugmynd byggist á misskiln-
ingi. í fyrsta lagi er Háskóli íslands
fremur lítill háskóli á alþjóðamæli-
kvarða, jafnvel hættulega lítill, sé
haft í huga að hann er í algeru
forystuhlutverki sem æðsta
menntastofnun sjálfstæðs þjóðfé-
lags. í öðru lagi byggist hugtakið
„bákn“ á því að illmögulegt sé að
hafa yfirsýn yfir rekstur viðkom-
andi fyrirbæris. Það er engin hætta
á að sú sé raunin með Háskólann,
svo naumt er það fjármagn sem til
hans fellur.
Rekstur og uppbygging
í rauninni er það í senn aðdáun-
arvert og skammarlegt hvað þessi
skóli er rekinn með litlum tilkostn-
aði, hlutfallslega langt fyrir neðan
þau mörk sem þekkjast í þeim lönd-
um sem okkur standa næst. Að-
dáunarvert vegna þess að maður
undrast hvað íslenskum háskóla-
mönnum hefur tekist að halda í
horfinu á undanförnum árum og
jafnvel sækja fram á stöku sviðum.
Skammarlegt sökum þess að fram-
lagið til Háskólans ber vott um
skort á metnaði og framsýni fyrir
hönd þjóðarinnar.
í hinu alþjóðlega háskólasamfé-
lagi eru gerðar æ meiri kröfur og
jafnframt eykst samkeppnin um
hæfa kennara og rannsóknamenn.
Þeir kjarasamningar sem Félag
háskólakennara fann sig nýlega
Ekki er hægt að efla
æðri menntun og rann-
-------------31-------
sóknir, segir Astráður
Eysteinsson, meðan
----------------------
Háskóli Islands sveltur.
lenda sem erlenda aðila. Allt þetta
starf verður að grundvallast á sam-
stilltri uppbyggingu fræða- og
rannsóknasviða. Ég hygg að skiln-
ingur fari nú vaxandi á þeirri sam-
vinnu sem vera þarf milli Háskóla
Islands, annarra skóla á háskóla-
stigi og rannsóknastofnana at-
vinnuveganna. En ef efla á rann-
sóknir í landinu - og stjórnvöld
segjast vilja beita sér fyrir því -
má ekki svelta Háskóla íslands, sem
er langstærsta rannsóknastofnun
þjóðarinnar og óvefengjanlegur
„kjarni vísindasamfélagsins“, svo
ég noti orðalag Björns Bjarnasonar
menntamálaráðherra í Morgun-
blaðsgrein hans 4. október sl.
Um hlutverk
rannsókna
Björn ræðir nauðsyn þess að
„endurmeta hlutverk háskóla, sem
myndi kjarna vísindasamfélaga í
flestum löndum," með tilliti til vax-
andi hagnýtingar þeirrar þekkingar
sem sýslað er með í háskólum.
Hann hefur þó fullan skilning á því
að háskóla má ekki binda á neinn
hagnýtingarklafa: „Við þetta end-
urmat má ekki skerða hið mikil-
væga hlutverk háskóla, að stunda
rannsóknir án þess að þær hafi
augljóst hagnýtt gildi, spyrja gagn-
rýninna og forvitnilegra spurninga
og leiða í ljós hið óvænta. [...] í
þessum efnum þarf að leita skyn-
samlegs jafnvægis." Til að tryggja
jafnvægi þarf, eins og Björn bendir
réttilega á, annars vegar að gæta
þess að háskólar einangrist ekki,
en hins vegar að beita rúmum
mælikvarða á rannsóknir, „því að
enginn getur sagt fyrir um hagnýtt
gildi vísinda- og rannsóknastarfs."
Þessum viðhorfum ráðherra er
knúið til að gera við
ríkið (aðeins örfáum
dögum áður en hinir
„æðri“ embættismenn
fengu kjör sín „leið-
rétt“ svo um munaði)
sýna að íslensk stjórn-
völd ætla að sniðganga
hina sögulegu þróun.
Öfugþróunin í launum
háskólakennara hefur
raunar verið slík að
prófessorar eru nú vart
hálfdrættingar á við
vissa embættismenn
sem voru á sama stað
og þeir í launakerfinu
fyrir aldaríjórðungi
eða svo. Skyldum við
eiga von á leiðréttingu sem tekur
mið af misgengi á þessu tímabili?
Hyggjast stjórnvöld reka Háskól-
ann með ættjarðarástinni, t.reyst-
andi því að hæfir menn muni skila
sér til skólans vegna þess að þeir
vilji hvort eð er snúa heim eftir nám
og störf erlendis? Einnig hér er
söguleg þróun okkur mótdræg.
Ekki má treysta því að ættjörðin
sé enn sú launauppbót sem hún
hefur löngum verið. Menntamenn
eru orðnir „alþjóðlegri" í viðmiðum
sínum en áður, auk þess sem sam-
göngur hafa orðið auðveldari og
færri víla fyrir sér að búa erlendis
og rækta þjóðar- og Ijölskyldu-
tengsl með reglulegum heimsókn-
um. Þeir sem njóta góðs af hinu
„íslenska ástandi" eru því erlendar
■menntastofnanir og Flugleiðir!
Háskóli íslands er sem fyrr segir
lítill háskóli á alþjóðamælikvarða,
einkum þar seny hann er í hlutverki
þjóðarháskóla. Ákjósanlegt væri að
tveir eða fleiri veglegir háskólar
gætu þrifist hér á landi og átt í
innbyrðis samkeppni. Engin von er
til að slíkt gerist í náinni framtíð.
Ef íslendingar ætla að standa sig
í hinni alþjóðlegu samkeppni, verða
þeir að samhæfa háskóla- og rann-
sóknastarf sitt. Við höfum dreift
kröftunum um of. Nútímaháskólar
þurfa að gegna fjölþættu starfi sem
tekur til kennslu, rannsókna og
margbreytilegra samskipta við inn-
iður
isson
hiklaust hægt að vera sammála.
En hvernig á að tryggja hvort
tveggja í senn, rannsóknafrelsi há-
skólamanna og nauðsynlegt sam-
starf við aðra aðila í þjóðfélaginu?
Björn vísar til greinar sem Baldur
Hjaltason, framkvæmdastjóri Lýsis
hf., skrifaði um þessi mál í Morgun-
blaðið 28. sept. sl. Baldur harmar
að íslenskt atvinnulíf sé „almennt
of veikburða til að geta stutt við
uppbyggingu nýrra tækni- og þekk-
ingargreina og nýtt sér þá þekkingu
sem er til staðar t.d. innan veggja
Háskóla íslands og hinna ýmsu
opinberu stofnana." Hann segir
Háskólann og aðrar opinberar
stofnanir sækja fastast í sjóði, verk-
efnin séu oftast unnin hjá þeim og
nýsköpunin rati ekki að gagni út í
þjóðfélagið. „Ein meginástæða fyrir
þessu fyrirkomulagi er hin mikla
þörf Háskólans og annarra opin-
berra stofnana á sértekjum vegna
takmarkaðs opinbers framlags.“
Aðþrengdur
háskóli
Björn Bjarnason kveðst efast um
að þessi skýring dugi. Ekki setur
hann þó beinlínis fram aðra skýr-
ingu, en skilja má málflutning hans
svo að það sé eðlileg og nauðsynleg
„útleitni" háskólanna sem valdi
sókn þeirra á hin almennu sjóða-
mið. Eftir situr tvennt. Annars veg-
ar áhyggjur Baldurs af því að ekki
myndist raunveruleg tengsl milli
hinna opinberu stofnana og fram-
sækinna fyrirtækja sem vilja nýta
sér rannsóknir eða taka þátt í þeim.
Slíka samvinnu þarf að efla, í þágu
nýsköpunar í atvinnulífi og menn-
ingarmálum.
Hins vegar nefnir Baldur „tak-
markað opinbert framlag" og þar
hefur hann því miður lög að mæla.
Hér komum við aftur að sultaról
Háskóla íslands og rannsóknafrels-
inu. Þótt stjórnvöld viðurkenni
brýnt hlutverk æðri menntunar og
rannsókna á komandi árum, hafa
þau undanfarið skammtað Háskóla
Islands naumu ijármagni og má
sérstaklega nefna að af þeirri upp-
hæð hafa um 50 milljónir runnið
árlega til Rannsóknasjóðs Háskól-
ans. Með því að skattleggja sértekj-
ur skólans hefur tekist að koma
sjóðnum í 60-65 milljónir. Ef aukið
fé ætti að renna í sjóðinn, yrði að
skera niður kennslu enn frekar en
gert hefur verið á umliðnum árum,
miðað við vaxandi fjölda stúdenta.
Rannsóknasjóðurinn á að gera vís-
indamönnum Háskólans kleift að
stunda lykilrannsóknir á eigin for-
sendum. Meginhluti sjóðsins fjár-
magnar vinnu aðstoðarfólks við
rannsóknir. Umsóknir kennara og
sérfræðinga skólans hafa á liðnum
árum numið vel á þriðja hundrað
milljón króna. Flestar eru umsókn-
irnar vel rökstuddar og raunhæfar.
Sjóðurinn getur því ekki veitt nema
í fjórðung verkefna sem ráðgerð
eru. Hér er þörf á miklum úrbótum,
rétt eins og í launamálum háskóla-
kennara. Að frumkvæði stúdenta
eru nú í vinnslu tillögur um aðstoð-
armannakerfi í skólanum, sem gera
myndi kennurum fært að ráða stúd-
enta í margskonar hlutastörf. Von-
andi bregðast stjórnvöld vel við
þeim hugmyndum.
Það hefur vakið nokkra athygli
að Háskólanum munu á næstunni
áskotnast Ijórar eða fimm stöður
rannsóknaprófessora til fimm ára.
Slíku framtaki stjórnvalda í
menntamálum ber auðvitað að
fagna, það er ljöður í hatt Háskól-
ans. En slíkar fjaðrir má ekki nota
til að draga yfir nauðsyn þess heild-
arframtaks og þeirrar framtíðar-
sýnar sem á þarf að halda þegar
hugað er að hlutverki Háskóla ís-
lands á komandi áratugum.
Höfundur er prófessor og formað-
ur vísindanefndar Háskóla ís-
lands.
ÐARHURÐIR - BÍLSKÚRSHURÐIR
ÞAK- OG VEGGSTÁL
ISVAi-BORGA i-l/F
HÖFÐABAKKA 9 -112 REYKJAVÍK - SÍMI: 587 8750 - FAX: 587 8751

/ f
^ l.
í [ í í h-J rA
- i fí'l&r. \: I f | . | | | | | jf ;
í :J -Jii 4Í itJ -mc ri' -ntjí ■»»
rm
I ÍTÖISK HÖNNUN
IjtlTOLSK GÆÐJ
Heill
sturtuklefi
með botni, 80x80,
blöndunartæki,
sturtubúnaði og
vatnslási. Horn-
opnun meö
sequllæsingu.
Dropa mynstur.
...

i j j;‘ i i ■
Sturtuhorn

| ’ ’
Í
II-

Wj.VaSj

' II $$$
;

Sturtuhorn
70 til 80 cm eöa
75 til 90 cm.
Örycjgisglei 4mm
með segullæsingu.
Matt eða röndótl
gler.
70 til 80 cm eða
75 til 90 cm á kant.
Dropamynstur.
Styrol plast.
Segullæsingar,
‘TWtnf ,w,‘wsnsí9í I
á' i ~ ~ i * m í *t: m . i ná ■
OPIÐ;
MÁNUD. - FÖSTUD. 9-18
LAUGARDAG 10-16.
Eitt hagstæðasta verðið á
hreinlætistækjum á íslandi í dag
- og eitt fjðlbreyttasta úrvalið!
yKantad
bogahorn
Stærð 87,5 til 89,0
Baðkarssturtuhlifar cnl- öryggisgler
--------------—... 4mm með rondum.
Heilar hliðar eða harmonikur Segullæsing. Botn
2 til 5 fleka. Dropamynstur. ou vatnslas fylgir,
Styrol plast. Hvítir rammar.
Bogahorn Sturtuhorn
Sturtuhurðir
Oryggisgler 4 mm
eða Styiol plast.
Ségúllæsingar.
Heíiopnun
Þrískiptar oða
innopnun. Bretddír
70 til 90 cm.
Sveigt öryggisglor
með röndum 6mm.
Sogullæsing.
Stærð 80 ttl 90 cm
a kant.
I f w m-É trz m
Heil hiið með heilli
opnun. Röndótt
öryggisglet 4mm
Hui A með
segullæsingu.
Slærðir 80 til
90 cm a kant,
SiÐUMULA 34 (R*il smulamegin)
SÍMi 588 7332