Morgunblaðið - 17.10.1995, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
NÝTT og gamalt
fyllti hugi manna síðla
sumars. Örtröð var
þrjá daga samfleytt á
tölvusýningu í Laug-
ardalshöll, ungir sem
aldnir kynntu sér nýj-
ungar í þróun hugbún-
aðar og nettenginga,
sýndarveruleika og
„fróðþreyingar" frá
Námsgagnastofnun.
Hins vegar vakti
fundur fornleifa í
Skriðdal mikla athygli,
enda fylgdust áhuga-
samir fréttamenn vel
með og fornleifafræð-
ingar greiddu greið-
lega úr spurningum þeirra í sjón-
varpi. Var þá flett upp í Landnáma-
bók og töldu sumir líklegt að kom-
inn væri í ljós Ævar hinn gamli
Þorgeirsson á Arnaldsstöðum í
Skriðudal.
Minnt á fortíð
Það mun ekki að skapi nýrrar
kynslóðar fornleifafræðinga að
rígbinda allan fund við frásagnir
í bókum. En hvort sem hinn ný-
fundni kumlbúi hefur verið Ævar
landnámsmaður eða óþekktur
samtímamaður, er heillandi að
vita til þess að skráðar heimildir
geri mönnum altént kleift að giska
á nafn mannsins með þessum
hætti.
Hinn 27. september sl. var svo
flogið með jarðneskar leifar forn-
mannsins til höfuðstaðarins í rann-
sókn á Þjóðminjasafni. Án annars
samhengis við landshornaflakk
Ævars heitins þann dag má minn-
ast þess, að 27. september árið
1264 var veginn Þórður Andrés-
son, hinn ungi og efnilegi Odda-
veiji, sem bauð byrginn Gissuri
jarli Þorvaldssyni. Um
það leyti er komið að
lokum vígaferla Sturl-
ungaaldar. Jafnframt
hverfur mótþrói við
hið erlenda vald, sem
róið hafði undir og
lagði _nú landið undir
sig. íslendinga sögu
Sturlungu lýkur á dap-
urlegri lýsingu á vígi
„síðasta Oddaverj-
ans“, bóndans á
Stóru-Völlum á Landi,
en daginn fyrir hand-
töku og líflát sitt kvað
hann: „Mínar eru
sorgir þungar sem
blý.“
Snorri skáld í Reykholti
Um sama leyti og nánari fregn-
ir bárust af fornleifafundi í Skriðd-
al bar til tíðinda í Borgarfirði.
Undirrituð var stofnskrá Snorra-
stofu í Reykholti. Snorrastofa mun
halda á loft minningu Snorra Stur-
lusonar og stuðla að frekari kynn-
ingu og rannsóknum á ritverkum
hans og öðrum bókmenntum að
fornu.
Fulltíða bjó Snorri í Reykholti
og þar vann hann afrek sín, en
æska hans var sem kunnugt er í
Odda á Rangárvöllum, þar sem
hann sleit barnsskónum og mennt-
aðist, á einu mesta mennta- og
valdasetri landsins, fóstursonur
höfðingjans Jóns Loftssonar,
djákna, sonarsonar Sæmundar
prests hins fróða. Oddafélagið, fé-
lag áhugamanna um endurreisn
fræðaseturs i Odda á Rangárvöll-
um, minnir á þessa þijá merkis-
menn í sögu þjóðarinnar, og sögu
heimkynna þeirra allt frá dögum
Oddaveija.
Við erum lánsöm, nútímamenn,
að eiga afrit af bókum þessara
manna og samtímamanna þeirra -
og geta notið þeirra enn þann dag
í dag. Það glittir betur í fortíðina
en hjá þjóðum sem eiga fátæklegt
samneyti við forfeður sína, forn-
leifar og engar bækur, enn síður
bækur á máli sem enn er við lýði.
Og við höfum meira að lesa en
ella á hinni lífseigu tungu okkar.
Óvíða - ef nokkurs staðar - er
völ á slíkum forréttindum. En
skyldan bergmálar í ijöllum for-
réttinda: geymið því málið!
Land, haf og saga
Þótt langt sé gengið að telja
ísland með forvitnilegri blettum á
jörðinni, má með sanni segja að
landið og umhverfi þess sé óvenju
fjölbreytilegt frá náttúrufræðilegu
sjónarmiði. Hér er gósenland rann-
sókna á sviði margvíslegra nátt-
úrufræðilegra rannsókna, jarð-
eðlisfræði, jarðfræði, haffræði,
veður-, hafís- og jöklafræða, há-
loftafræði, líffræði norðlægra
svæða, fugla og grasa, og sVo
mætti lengi telja.
Á hinn bóginn er einstæð vitn-
eskja um sögu þjóðarinnar frá
fyrstu tíð fólgin í bókmenntum,
annálum, manntölum, ættfræði og
fornleifum. Allt er þetta ríkur efni-
viður í frekari rannsóknir og
fjörugar menningarumræður.
Hér er verk að vinna enn um
sinn.
Framtíð á geimöld
Nú er geimöld á næsta leiti.
Eftir nokkur ár hefst nýtt árþús-
und í tímatali okkar, miðað við
fæðingu Krists. Á því árþúsundi
mun mannkynið hefja ferðir fram
og aftur um sólkerfið. Stríð eins
og Persastríð á tímum Forngrikkja
og Júgóslavíustríðið núna mun
Landið og umhverfi
þess, segir Þór Jakobs-
son, er óvenju fjölbreytt
frá náttúrufræðilegu
sjónarmiði.
þykja skringilegt athæfi frum-
manna í árdaga menningar. Menn
sitja á Mars stjörnubjarta nótt og
virða fyrir sér skæra reikistjörnu
sem nefnist Jörð. Hvað verður um
ísland og íslendinga?
Stefnuskrá pínulítillar þjóðar í
litlu landi byggist á því tvennu að
hafa gaman af að fylgjast með og
hafa gaman af að koma á fram-
færi sérstæðum verðmætum sem
hún á í fórum sínum. Á íslandi
mætti hugsa sér hana í fjórum lið-
um sem hér segir:
1. Heyja þarf lífsbaráttu eins
og í öðrum löndum. Það þarf
skjól, fæði og klæði. Huga þarf
að heilsufari, almennri mennt-
un og andlegri velferð.
2. Forvitni landans verður að
njóta sín, tækni-, tölvu- og
tækjagleði, og beina þarf henni
á braut vísinda og æðri mennt-
unar. Háskólar og rannsóknir
standist alþjóðlegar kröfur. Slík
viðmiðun fæst með alþjóðlegri
samvinnu, sbr. evrópska vís-
indasamvinnu um þessar mund-
ir. Einlægur áhugi á fræðileg-
um vísindum, bæði hugvísind-
um og náttúruvísindum, njóti
einnig uppörvunar, svo og listir.
3. Landið liggur vel við rann-
sóknum af ýmsu tagi eins og
áður gat. Hér gæti verið mið-
stöð alþjóðlegra umhverfis-
fræða. Ýmsir hafa bent á þetta,
m.a. Oddafélagið. Stofnun Vil-
hjálms Stefánssonar á Akureyri
mun efla norðurslóðaþekkingu
og rannsóknir hér á landi og
auka straum vísindamanna hér
um hlaðið. Ferðamennska og
ráðstefnuhald mun aukast á
íslandi næstu áratugi.
4. Það er gott að unnt verður
að hafa í sig og á hér á Fróni,
og njóta lífsins. En skemmtilegt
verður auk þess að hafa sér-
stæðri og heillandi skyldu að
gegna og vanda að glíma við
næstu þúsund árin, nefnilega
að halda við íslensku og halda
við áhuga á einstæðum bók-
menntum á því máli, okkar eig-
in máli, - bókmenntum sem við
nú þegar köllum fornbókmennt-
ir.
Árið 3000
Ærna einurð þarf til að halda í
horfinu. En látum ekki þar við
sitja. Allt vilja menn selja nú á
dögum. Því ekki að „selja“ ís-
lensku! Í gamni og alvöru er hér
lagt til að íslendingar láti fljóta
með í viðræðum um viðskipta-
samninga vinsamleg tilmæli til
ríkja að kenna slatta af börnum
sínum íslensku, svo að upp gæti
lokist fyrir nokkrum þeirra víðar
gáttir fornsagna okkar. Úr þeim
flokki kæmu vinir íslands, ferða-
menn og fræðimenn. Breiðum út
það besta sem við eigum.
Þegar dregur að árinu 3000
verður ísland á sínum stað, ósköp
svipað á að líta og nú nema viði
vaxið milli ijalls og fjöru, íslensk
þjóð fjölmennari og menning og
blóð blönduð vítamínríkum áhrif-
um alls staðar að úr heiminum,
kristni hér bráðum 2000 ára. Á
íslandi verða enn heimkynni ís-
lendinga, samastaður, milli þess
að þeir bregða sér með geimskutl-
um umhverfis jörðina, eða til
tunglsins, ogjafnvel til Mars. Hér
heima tala þeir, lesa og skrifa ís-
lensku og skemmta sér m.a. við
lestur Landnámu, Brennu-Njáls
sögu og Heimskringlu.
Höfundur er veðurfræðingur og
formaður Oddafélagsins.
íslands næstu 1000 ár
Fornöld - tölvuöld - geimöld
Dr. Þór
Jakobsson
Tónlist fyrir alla
REYNSLA í æsku mótar gjarn-
an viðhorf manna á fullorðinsá-
rum. Freistandi er að segja að
jákvæð reynsla á uppvaxtarárum
reynist gott veganesti síðar á lífs-
leiðinni eins og gott atlæti í æsku
stuðlar að góðri heilsu síðar á
ævinni. Foreldrar bera hag barna
sinna fyrir bijósti og gæta þess
að þau fái holla og næringarríka
fæðu í föðurhúsum en ekki þarf
síður að hyggja að því sem stend-
ur þeim til boða á sviði mennta,
heima og í skóla.
Á afmæli íslenska lýðveldisins
í fyrrasumar færðu Norðmenn Is-
lendingum fjárhæð að gjöf. Þessi
fjármunir skyldu notaðir til að efia
menningarstarf í skólum. Norsku
ríkiskonsertarnir, Rikskonsertene,
sem í aldarfjórðung hafa m.a.
sinnt tónleikahaldi í skólum í Nor-
egi, fengu það hlutverk að vera
íslendingum til halds og trausts
við að byggja upp tónleikahald í
íslenskum skólum.
Menntamálaráðuneytið hefur
sett á laggirnar verkefnisstjórn til
að móta stefnu og bera ábyrgð á
framkvæmd þessa verkefnis. í
henni eiga sæti Ásta Hrönn Maack
framkvæmdastjóri Islenskrar tón-
verkamiðstöðvar, Björn Árnason
formaður Félags íslenskra hljóm-
listarmanna, Halldór Haraldsson
skólastjóri Tónlistarskólans í
Reykjavík, Jónas Ingimundarson
píanóleikari, Ólafur H. Jóhannsson
endurmenntunarstjóri Kennarahá-
skóla Islands, sem gegnir for-
mennsku í stjórninni, og Runólfur
Birgir Leifsson fram-
kvæmdastjóri Sinfó-
níuhljómsveitar ís-
lands.
Verkefnisstjórnin
telur meginviðfangs-
efni sitt að stuðla að
því að gjöf Norð-
manna verði vísir
öflugs, fjölbreytts
tónlistarhalds í skól-
um og hefur leitað til
ríkis, sveitarfélaga og
samtaka þeirra um að
veita málinu brautar-
gengi með því að
leggja verkefninu til
fé á móti hinni höfð-
inglegu norsku gjöf. Verði hún
ekki send bónleið til búðar má
vænta þess að koma megi á skipu-
legu og hvetjandi samstarfi tón-
listarmanna, skóla og sveitarfé-
laga svo gefa megi nemendum
kost á lifandi og milliliðalausum
samskiptum við tónlistarfólk og
auka þekkingu allra landsmanna
og skilning á tónlist og iðkun
hennar.
Nú er ekki svo að skilja að þessi
akur sé alveg óplægður, efnt hefur
verið til skólatónleika í Reykjavík
mörg undanfarin ár, Sinfóníu-
hljómsveit íslands heldur skóla-
tónleika ár hvert, bæði í Reykjavík
og öðrum sveitarfélögum víða um
land og síðast en ekki síst hefur
orðið til vísir að fyrirhuguðu starfi
í þeim sveitarfélögum sem Jónas
Ingimundarson hefur starfað með
undanfarin ár. Og nú skulu stilltir
saman strengir, ís-
lenskir og norskir.
Eins og vænta má er
margt til fyrirmyndar
í þessu efni hjá Norð-
mönnum eftir aldar-
fjórðungsstarf Riks-
konsertene i Noregi,
m.a. hvernig nemend-
ur skulu undirbúnir
fyrir tónleika með því
að fjalla um efni, sem
tengjast þeim, ýmist í
tónmenntakennslu eða
öðru skólastarfi. Á
þetta verður nú lögð
sérstök áhersla hér og
jafnframt kostað
kapps um að fjölga þeim nemend-
um sem fá að njóta tónlistar með
þessum hætti. Stefnt er að því að
sérhver nemandi á landinu eigi
kost á fernum tónleikum á hveiju
skólaári innan fárra ára. Ríkur
áhugi er einnig á því að virkja
góða nemendur tónlistarskóla til
þátttöku á skólatónleikum og gefa
tónlistarskólanemum færi á nánari
kynnum af tónlistarfólki en kostur
er á stuttum grunnskólatónleikum.
Norðmenn bjóða í þessu skyni
faglega aðstoð en leggja jafnframt
sitt af mörkum með heimsóknum
af áþekku tagi og íslenskir skóla-
nemendur fengu að kynnast sl.
vetur. I nóvember dunaði djass í
grunnskólum á Austurlandi og í
Reykjavík undir kjörorðinu Vi
improviserer, og voru þar jafngjald-
geng stef kunnra meistara og
ungra íslenskra skólanema til .að
Trausti Þór
Sverrisson
Fimmtíu tónlistarmenn
flytja tólf þúsund nem-
endum tónlist á 250 tón-
leikum í vetur, segir
Trausti Þór Sverris-
son, sem hér íjallar um
tónlist fyrir alla.
spinna við tilbrigði af fíngrum
fram. Það sem norsku slagverks-
leikararnir frá Fílabeinsströndinni
höfðu svo fram að færa á tónleikum
sínum með börnum í grunnskólum
í Reykjavík, á Vestfjörðum og í
Eyjafírði er til marks um þá alúð
sem lögð er við þetta starf i' Nor-
egi þar sem þess er gætt að sníða
efnið að þörfum barnanna sem
njóta þess og halda athygli þeirra
vakandi sérhveija andrá dagskrár-
innar. Viðtökur nemenda urðu enda
eins og efni stóðu til, og fullorðnir
tóku þátt í leiknum sem böni væru.
Undanfarin misseri hafa ís-
lenskir tónlistarmenn haft vaxandi
áhuga á að kynna og miðla tónlist
til ungra Islendinga, m.a. í skólum
landsins. Gleggsta dæmið um
þennan áhuga er fyrrnefnt starf
Jónasar Ingimundarsonar og
þeirra tónlistarmanna sem flutt
hafa list sína skólanemendum og
almenningi fyrir atbeina hans og
áhugasamra sveitarstjórnar- og
skólarmanna á Selfossi og Akra-
nesi, í Kópavogi, Reykjanesbæ og
Grindavík undir kjörorðinu Tónlist
fyrir alla. Sama kjörorð hafa Norð-
menn haft að leiðarljósi undanfar-
in aldarfjórðung í árangursríku
starfi Rikskonsertene með inn-
lendum og erlendum tónlist-
armönnum. Það er því fagnaðar-
efni að þeir sem þar ráða för séu
nú fúsir að vera íslendingum til
halds og trausts við að byggja upp
tónleikahald í íslenskum skólum
svo að það fé sem Norðmenn
færðu Islendingum að gjöf á lýð-
veldisafmælinu komi að sem best-
um notum við að efla menningar-
starf í skólum.
Nú er Tónlist fyrir alla byijuð
að hljóma á ný fjórða veturinn í
röð og fyrstu þrír tónlistarhóparnir
komnir á kreik. Þeir voru valdir
ásamt átta öðrum úr stórum hópi
umsækjenda sl. vor. Enn bætast
nú við fleiri skólar til að taka þátt
í Tónlist fyrir alla, fleiri nemendur
og fleiri flytjendur. Alls munu 50
tónlistarmenn flytja um tólf þúsund
nemendum tónlist á 250_ tónleikum
í vetur, í Kópavogi og Árnessýslu,
á Suðurnesjum, Vesturlandi og
Vestfjörðum, auk tónleika Sinfó-
níuhljómsveitar Islands í mars á
næsta ári. Veigamikill þáttur í
þessu starfí hefur verið opinbert
tónleikahald í tengslum við skóla-
tónleika, þar sem m.a. foreldrum
gefst færi á að njóta tónlistar með
börnum sínum og verður svo áfram.
Skólinn er heppilegur vettvang-
ur verkefna og viðburða sem stuðl-
að geta að jákvæðu viðhorfi barna
til menningar heima og heiman.
Árangursrík kynning á tónlist í
skólum undanfarin misseri,
ánægjuleg kynni íslenskra skóla-
barna af tónlistargestum frá Nor-
egj sl. vetur og áhugi íslenskra
tóniistarmanna gefa fyrirheit um
að Tónlist fyrir alla skjóti rótum
í íslensku menningarlífi.
Höfundur er verkefnisstjóri Tón-
listar fyrir alla.