Morgunblaðið - 01.11.1995, Blaðsíða 22

MORGUNBLAÐIÐ
22 MIÐVIKUDAGUR 1. NÓVEMBER 1995
ÞÁ BYRJUM við aftur,“
sagði kona sem klöngr-
aðist upp þrepin á kjör-
stað í Montreal á mánu-
dag. „Og við verðum hérna aftur
eftir ár eða þar um bil, þið getið
verið viss um það“. Jean Chretien,
forsætisráðherra Kanada, hvatti í
gær til sátta en sé eitthvað að
marka ummæli forystumanna að-
skilnaðarsinna í Quebec hefur
umrædd kona líklega rétt fyrir
sér. Þeir sögðu sigurinn innan seil-
ingar og efna vafalaust aftur til
þjóðaratkvæðis eins fljótt og þeim
þykir henta.
Richard Martineau, ritstjóri eins
af blöðum frönskumælandi manna
í Montreal, sagði fyrir kosningam-
ar að yrði sjálfstæðinu hafnað
naumlega, eins og reyndin varð,
gæti það orðið hörmulegt fyrir
Quebec. Þá myndu þrotlausar deil-
umar halda áfram af auknum
___________________ERLEIMT
Langt þrátefii
gæti lamað
Quebec
íbúar Quebec-fylkis í Kanada felldu á
mánudag óljóst orðaða tillögu um sjálf-
stæði en atkvæðamunurinn var sáralítill.
Talið er að úrslitin geti orðið til að auka
enn óvissuna um framtíðina
Sjálfstæðissinnar náðu völdum
í Quebec á ný í fyrra og hétu því
að efnt yrði til nýs þjóðaratkvæðis
um sjálfstæði eða öílu heldur að-
skilnað á forsendum Quebecmanna
innan árs.
Fyrir nokkram vikum virtist sem
úrslitin væru þegar ráðin. Kannan-
ir gáfu til kynna að tillagan yrði
kolfelld. Er langt var liðið á kosn-
ingabaráttuna og aðskilnaðarsinn-
ar höfðu sótt mjög í sig veðrið lét
Chretien forsætisráðherra, sem er
frá Quebec, í ljós stuðning við kröf-
una um sérstöðuákvæði fyrir Que-
bec og neitunarvald er fjallað væri
um ákvæði í stjómarskránni sem
gætu ógnað menningu fylkisins.
Niðurgreiðslur
og óþolinmæði
Það kom flatt upp á marga hve
litlu munaði að Kanada klofnaði.
„Það ætti að duga til að vekja
UNGIR stuðningsmenn sjálfstæðis Quebec fylgjast með kosningatölum
og sjá að andstæðingarnir eru komnir yfir í fyrsta sinn í talningunni.
krafti og lama fylkið. Hann sagð-
íst því styðja aðskilnaðartillöguna.
Áf 28 milljónum Kanadamanna
mæla um 7 milljónir á frönsku,
hinir nota langflestir ensku. Indj-
ánar og nýir innflytjendur af öðra
þjóðemi era nær alltaf hlynntir
sambandsríkinu, í fátækrahverfum
Montreal era þeir yfirleitt allir á
móti sjálfstæði Quebec en fátækir,
frönskumælandi grannar þeirra
ákafír sjálfstæðissinnar.
Djúparrætur
Deilumar um sjálfstæði Quebec-
fylkis, þar sem rúmlega 80% íbú-
anna era frönskumælandi, hafa
þjakað Kanadamenn frá sjöunda
áratugnum og ágreiningur milli
frönskumælandi og enskumælandi
Kanadamanna á sér enn dýpri
rætur. Það hefur ekki nægt þótt
forsætisráðherra Kanada hafí
undanfarna þijá áratugi nær ávallt
verið frá Quebec.
Óánægja kraumaði víða undir
niðri allt frá því að Quebec komst
undir bresk yfirráð skömmu eftir
miðja 18. öld og frönskumælandi
menn í héraðinu gerðu árangurs-
lausa uppreisn 1837. Kanada varð
sjálfstætt sambandsríki innan
breska heimsveldisins 1867 og er
á leið vildu flestir Quebecbúar að
friðsamlegra lausna yrði leitað.
Upp úr 1960 varð breyting á.
Þá hóf síðan lítill hópur harðlínu-
manna að koma fyrir sprengjum
og kveikja í eignum manna til að
leggja áherslu á kröfur um sjálf-
stæði fylkisins. Þorri íbúanna
studdi hins vegar harkalegar gagn-
aðgerðir stjórnvalda í Ottawa gegn
öfgamönnunum.
Quebecbúinn Pierre Elliott
Tradeau varð forsætisráðherra á
sjöunda áratugnum. Hann gerði
það að forgangsverkefni sínu að
treysta böndin milli Quebec og
sambandsríkisins en átti við harð-
vítugan andstæðing að etja. Hann
var Rene Levesque, forsætisráð-
herra Quebec, er lýst var sem
„keðjureykjandi, óskipulögðum og
uppstökkum" manni með ríkar til-
fínningar. Levesque hvatti Que-
becbúa til að
varpa af sér
enska okinu.
Trudeau lét
árið 1982 sam-
þykkja stjómar-
skrá án þess'að
fá áður sam-
þykki Quebec.
„Þetta voru
hræðileg mis-
tök,“ segir Guy
La Forest, pró-
fessor við Laval-
háskólann í Quebec-borg. Hann
segir að aukið vald hafi verið fært
í hendur sambandsstjóminni í
Ottawa og Tradeau hafí grafið
undan einingu landsins með þess-
ari ákvörðun sinni sem frönsku-
mælandi Quebecbúar hafí aldrei
getað fyrirgefíð.
„Vive le Quebec Libre“
Árið 1967 kom Charles de
Gaulle Frakklandsforseti í opin-
bera heimsókn til Montreal og
hyllti íbúana með því að hrópa
óvænt „Vive le Quebec Libre!“ (Lifí
fijálst Quebec!). Ef til vill var það
aðeins ætlun forsetans að skjalla
íbúana með þessu dæmalausa
framferði en stjómvöld í Ottawa
vora lítt hrifín og forsetinn varð
að binda skjótan enda á heimsókn
sína.
Sjálfstæðissjnnar færðust nú
allir í aukana. í október 1970 rændi
einn öfgahópur þeirra tveim ráð-
herram, öðrum frá Quebec, hinum
breskum, hinn fyrmefndi var síðar
myrtur. Trudeau sendi herlið á
vettvang til að
lægja öldurnar í
fylkinu. Helsti
flokkur sjálf-
stæðissinna,
Parti Quebecois
(PQ), náði völd-
um í fylkinu
1976 en er efnt
var þar til þjóð-
aratkvæðis 1980
var sjálfstæði-
stillaga felld
með miklum
mun, 60% gegn 40%. Rösklega
helmingur frönskumælandi manna
var talinn hafa greitt atkvæði gegn
tillögunni og þorri þeirra ensku-
mælandi.
Um 1990 óx sjálfstæðissinnum
ásmegin á ný eftir að tvær árang-
urslausar tilraunir höfðu verið
gerðar til að fá samþykkt ákvæði
í stjómarskránni um sérstöðu Que-
bec og frönskumælandi Kanada-
manna. Um 20% þeirra, nær ein
og hálf milljón manna, býr í hinum
fýlkjunum níu.
okkur af værum blundi að sjá hve
litlu munaði,“ sagði Preston Mann-
ing, leiðtogi Umbótaflokksins, sem
er hægrisinnaður.
Enskumælandi íbúar Kanada
era þó margir tvíbentir í afstöðu
sinni. Þeim finnst að Quebec njóti
þegar svo mikilla sérréttinda og
fríðinda að nóg sé komið, benda á
að Quebec njóti niðurgreiðslna er
nemi um 3.500 milljónum dollara
árlega til að halda uppi miðstýrðu
efnahagslífi fylkisins sem einkenn:
ast af öflugum ríkisafskiptum. í
vesturfylkjunum, þar sem menn
era tortryggnir í garð sambands-
stjómarinnar í Ottawa, vildu marg-
ir helst útkljá sjálfstæðismálið
strax og láta Quebec einfaldlega
róa.
Það bætir ekki stöðu mála að
Qubecbúar virðast ekki geta gert
upp við sig hvort þeir vilji raun-
veruiegt sjálfstæði, flestir vilja eitt-
hvert óskilgreint millistig. Tals-
menn aðskilnaðar höfðu þetta í
huga er þeir orðuðu spurninguna
um sjálfstæði með einstaklega
loðnum hætti.
í könnunum kemur fram að
Quebecbúar vilja flestir vernda
menningarlega sérstöðu sína,
franska eyju í enska hafínu, njóta
alls þess sem sambandsríkið veitir
en losna við afskipti þess þar sem
þeim hentar. Forsætisráðherra
Nýfundnalands, Clyde Wells, túlk-
ar óþolinmæði margra enskumæl-
andi Kanadamanna er hann bendir
á þessa ósamkvæmni. „[Quebec]
getur ekki samtímis verið fylki og
erlent ríki,“ segir hann.
Kanada / Quebec
Bandaríkin ' £
CTIITT
STUT
• •
Oruggur
sigur
Tudjmans
FLOKKUR Franjo Tudjmans
Króatíuforseta vann öruggan
sigur í þingkosningunum um
síðustu helgi. Þegar búið var
að telja 99% atkvæða í gær var
ljóst að þjóðernisflokkur hans
hafði hlotið 44,8% atkvæða og
þar með meirihluta þingsæta.
Tudjman tókst þó ekki að ná
tveimur þriðju þingsæta líkt og
hann hafði gert sér vonir um.
Næstmest fylgi hlaut stjórnar-
andstöðufylking undir forystu
Bændaflokksins, um 18,4% at-
kvæða.
Dauðadómur
vekur furðu
SONUR Ken Saro-Wiwa, sem
dæmdur var til dauða af her-
dómstól í Nígeríu á mánudag,
sagðist í gær vera furðulostinn
vegna þessa dóms. Saro-Wiwa,
sem er leiðtogi samtaka Ogoni-
manna, var ásamt þremur öðr-
um dæmdur fyrir að hafa myrt
fjóra hófsama leiðtoga í Ogoni-
landi. Sonur hans, Ken Wiwa,
sagði þetta ótrúlega niðurstöðu
þar sem að faðir hans hefði
ekki einu sinni verið í þessum
landshluta er morðin vora
framin. '
Deneche vís-
að úr landi
SÆNSKA ríkisstjórnin hefur
ákveðið að vísa Alsírbúanum
Abdelkrim Deneche úr landi.
Deneche hefur verið í gæslu-
varðhaldi frá því að Frakkar
sökuðu hann um að hafa átt
aðild að sprengjutilræði í París
í sumar. Svíar segja að hann
hafí haft fullnægjandi fjarvist-
arsönnun á umræddum tíma.
Deneche verður þó ekki vísað
úr landi þegar í stað þar sem
Svíar vita ekki hvert.eigi að
senda hann.
Walesa eykur
fylgið
MUNURINN á fylgi Lech Wal-
esa Póllandsforseta og Aleks-
ander Kwasniewski vegna for-
setakosninganna á sunnudag
verður stöðugt minni, sam-
kvæmt nýjum skoðanakönnun- ■
um. Kwasniewski hefur lengi
vel haft örugga forystu í könn-
unum, 26% atkvæða en í gær
birtist könnun þar sem Walesa
hafði aukið fylgi sitt úr 15%
fyrir tyeimur vikum í 24%. Nái
enginn frambjóðandi hreinum
meirihluta á sunnudag verður
haldinn önnur umferð milli
þeirra tveggja efstu þann 19.
nóvember.
Skammarlegt
verkfall
RICCARDO Muti, aðalstjórn-
andi Scala-óperunnar í Mílanó,
hefur hvatt Lamberto Dini for-
sætisráðherra til að koma í veg
fyrir að tónlistarmenn og sviðs-
menn fari í verkfall, 7. desem-
ber nk. Hann sagði forstöðu-
menn óperuhúsa ekki geta
bjargað óperuhúsum Ítalíu. Þau
væru öll ríkisrekin og háð fram-
lögum hins opinbera er stöðugt
drægjust saman. „Við erum nú
í einhveiju versta skeiði áhuga-
leysis á tónlist og listum á ítal-
íu. La Scala er tákn um allan
heim og verkföllin eru Ítalíu til
skammar," sagði Muti.