Morgunblaðið - 01.11.1995, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 1. NÓVEMBBR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
1
AÐSEIMDAR GREINAR
Alkóhólismi, skil-
greining og meðferð
SKORTUR hefur
verið á samræmdri
stefnu í allri umfjöllun
og meðferða áfengis-
og vímuefnamála bæði
hérlendis og annars
staðar. Eitt aðalvand-
kvæði allrar umfjöll-
unar hefur oft verið
ágreiningur um skil-
greiningu á því hvað er
alkóhólismi og hvað
ekki. Er alkóhólismi sál-
rænn, líkamlegur eða
félagslegur sjúkdómur?
Eða er alkóhólismi ekki
sjúkdómur heldur at-
ferlislegt vandamál?
Með atferlislegu vanda-
máli er átt við að neysl-
Steinunn Björk
Birgisdóttir
an sé lært fyrirbæri og því ekki eigin-
legur sjúkdómur. Eða er alkóhólismi
allt í senn; sálrænn, líkamlegur og
félagslegur sjúkdómur?
Skilgreining
Skortur hefur verið á
samræmdri stefnu, seg-
ir Steinunn Björk
Birgisdóttir, í áfengis-
o g vímuefnamálum.
urinn hefur þekkta og
fyrirsjáanlega stefnu.
Sjúkdómurinn mun
halda áfram að versna
ef ekki er gripið inn í
með faglegri, aðstoð.
Ólæknanlegur: merkir
að sjúkdómurinn sé
ólæknanlegur. Hægt er
þó að takast á við hann
og halda honum niðri.
Einstaklingurinn getur
lært að lifa skapandi
lífí með því að iðka
breytta lífshætti í dag-
legu lífi. Banvænn:
þýðir að sjúkdómurinn
helst óbreyttur yfir
tíma, þannig að líkam-
legar, tilfinningalegar
félagslegar breytingar safnast
og smáaukast með áfram-
Þessi grein styðst við þá forsendu
að alkóhólismi sé sálrænn, líkamleg-
ur og félagslegur sjúkdómur allt í
senn. Skilgreining NCADD (Nat-
ional Council on Alcoholism and
Drug Dependence)/ASAM (Americ-
an Society of Addiction Medicine)
en hún hljóðar þannig: „Alkóhólismi
er frumorsök, ólæknandi sjúkdómur
með erfðaþætti, félagssálfræðilega
þætti og umhverfisþætti sem hafa
áhrif á þróun hans og hvernig hann
lýsir sér. Sjúkdómurinn fer stigvax-
andi og leiðir að lokum til dauða.
Hann einkennist af áframhaldandi
eða tímabundinni minnkandi stjórn
yfir drykkjunni. Einstaklingurinn
verður upptekinn af alkóhólinu eða
eiturlyfinu þrátt fyrir slæmar afleið-
ingar, hugsanaferlið skaðast og sést
það aðallega á afneitun" (Flavin &
Morse, 1991, bls.267).
Það sem ofangreind skilgreining
felur í sér er eftirfarandi: Frumor-
sök: merkir að sjúkdómurinn er veik-
indi í sjálfu sér, hann er ekki ein-
kenni annars sjúkdóms sem að baki
gæti legið. Stigvaxahdi: Vímuefna-
fíkn er sjúkdómur sem versnar með
tímanum og hverfur ekki. Sjúkdóm-
og
saman
haldandi neyslu. Alkóhólismi veldur
dauða fyrir tíma gegnum ofnotkun,
gegnum margslungna líkamlega
kvilla sem ná yfir heilann, lifrina,
hjartað og mörg önnur líffæri. Alkó-
hólismi veldur einnig ótímabærum
dauða með því að stuðla að sjálfs-
morðum, slysum á heimilum, mótór-
hjólaslysum og öðrum ógnvekjandi
atburðum. Auðkennileg einkenni:
Einstaklingurinn ber með sér ein-
kenni sem eru partur sjúkdómsins.
Þessi einkenni fela í sér: blackout
(varanlegt minnistap), breytt áfeng-
is/vímuefna þol, stjórnleysi (getur
ekki hætt eða takmarkað neyslu),
afneitun, (neitar að viðurkenna að
vímuefnanotkunin sé vandamál), yf-
irmáta upptekin(n) (neyslan eða efn-
ið verður aðalpunktur lífsins), frá-
hvarfseinkenni (krampi, sviti, og
ofsjónir), skapsveiflur, hegðunar-
breytingar, lélegt mataræði og
slæmar svefnvenjur. Skaðvænlegar
afleiðingar: Afleiðingar eru ýmis
vandamál tengd alkóhólinu/vímu-
efninu á eftirtöldum sviðum: líkam-
leg heilsa (t.d. fráhvarfseinkenni,
lifrarveiki, magasár, blóðleysi og
taugasjúkdómskvillar); sálfræðileg
virkni (t.d. breytt skapferli og hegð-
un, rýrð hugarstarfsemi); virkni
samskipta (t.d. sambúðarvandamál,
misnotkun bama, óvirk félagsleg
samskipti); virkni á starfsvettvangi
(t.d. námsörðugleikar eða erfiðleikar
tengdir vinnu); og lagaleg, efna-
hagsleg, eða andleg vandamál.
Óþekkt orsök; Sumir virðast hafa
líkamlegt ofnæmi fyrir alkóhóii eða
vera gæddir erfðafræðilegri tilhneig-
ingu til þess að verða háð vímuefn-
um. Sumir læra að verða háðir vímu-
efnum með því að nota vímuefni til
að minnka streitu, takast á við til-
finningar eða bara forðast veruleik-
ann. Orsökin skiptir ekki máli. Það
sem skiptir máli er að hægt er að
meðhöndla sjúkdóminn og halda
honum niðri. Enginn leitar eftir því
að verða háður vímuefnum; sjúk-
dómurinn gerist bara.
samtökin og lifa samkvæmt 12 spora
kerfi þeirra.
Ef alkóhólismi er líkamlegur, sál-
rænn og félagslegur sjúkdómur, þá
má segja að framangreind stefna
leggi litla áherslu á sálræna og fé-
lagslegan þátt sjúkdómsins. Lækn-
ismódelið í samfylgd með AA-mód-
elinu hefur Iengi verið ríkjandi í
meðferð bæði hérlendis og erlendis.
Skjólstæðingar hafa verið lagðir inn
á stofnun til afeitrunar í mislangan
tíma, sama í hvaða ástandi þeir hafa
verið. Hér á ég við að ekki eru allir
það illa haldnir að þeir þurfi endilega
á innlögn að halda. Læknar hafa séð
afeitrunina og ófaglærðir ráð-
um
Meðferðin
Skilgreiningin felur í sér að um
margslunginn og erfiðan sjúkdóm
er að ræða. Þar af leiðir að ekki er
til ein sérstök leið til að meðhöndla
fjölbreyltan og ólíkan hóp alkóhól-
ista. Ólíkar stefnur með ólíkar skil-
greiningar eru uppi. Ríkjandi stefna
hefur verið stefna starfandi í' anda
AA-samtakanna og 12 spora kerfi
þeirra. Hún skilgreinir sjúkdóminn
líkamlegan og andlegan sjúk-
gjafar starfandi í anda AA-samtak-
anna hafa séð um fræðsluna. Með-
ferðin hefur verið fólgin í innlögn
sem hefur boðið uppá afeitrun og
fræðslu, hjá bæði faglærðu (læknar
og hjúkrunarfólk) og ófaglærðu
(ráðgjafar) fólki.
Breytt meðferðarform
sem
dóm. Fólki beri að taka alfarið burtu
vímuefnin, breyta hegðun sinni og
leggja líf sitt í hendur æðri máttar.
AA-stefnan samræmist læknisfræði-
legri stefnu að um líkamlegan sjúk-
dóm sé að ræða. Starfandi stofnanir
í anda AA-samtakanna hafa 12
spora kerfí þeirra sem fyrirmynd og
starfandi ráðgjafar eru gjarnan
óvirkir alkóhólistar sem stunda AA-
í dag er þetta að breytast samfar-
andi frekari rannsóknum á sviði
alkóhólisma. Dagdeildarform stofn-
ana og ganga til sjálfstætt starfandi
fagfólks (counselors; sálfræðiráð-
gjafa og sálfræðinga) hefur verið
að ryðja sér til rúms. Erlendis þykir
ekkert sjálfsagðara en að leita sér
aðstoðar sjálfstætt starfandi fag-
fólks með ýmis tímabundin eða lang-
vinn vandamál. Dæmi um dagdeild-
arform stofnunar í Bandaríkjunum,
þar sem ég starfaði, var boðið uppá
morgunprógram, heilsdagsprógram
og kvöldprógram í einhveija daga.
Síðan var boðið upp á vikulegar
grúppur fyrir eftirmeðferð í ákveð-
inn fjölda vikna. Þessu til viðbótar
var boðið uppá einkaviðtöl hjá fag-
fólki; Counselor (sálfræðiráðgjafi),
sálfræðingi, geðlækni, félagsfræð-
ingi eða hjúkrunarfólki, allt eftir
þörfum hvers og eins. Counselor
(sálfræðiráðgjafí) og sálfræðingur
sinntu sálrænu þáttunum, félags-
fræðingurinn sinnti félagslegum
þáttum tengdum stofnunum samfé-
lagsins, geðlæknirinn sinnti þörfum
varðandi geðræn vandamál, s.s.
þunglyndi sem er algeng eftirköst
hjá alkóhólistum og gefa lyf í sam-
ræmi við þarfir hvers og eins, hjúkr-
unarfólk sinnti þörfum tengdum lik-
amlegri heilsu og læknar sáu' um
líkamlega sjúkdóma sem voru einnig
til staðar. Þarna var þverfagleg
kunnátta að verki með það í fyrir-
rúmi að þjóna sem best þörfum skjól-
stæðinganna.
Þessar breytingar, dagdeildar-
form stofnana og ganga til sjálf-
stætt starfandi fagfólks, bjóða upp
á meiri sveigjanleika og fjölbreyti-
leika fyrir fjölbreyttan og ólíkan hóp
alkóhólista. Þær styðja einnig undir
frekari vísindalegar rannsóknir á
þessu sviði.
Á sama tíma fjölgar sjálfshjálp-
arhópum fyrir alkóhólista, reynslu-
þekkingin fer út úr meðferðinni og
meira inn á svið sjálfshjálparhópa,
en meðferðin verður faglegri.
Höfundur er sálfræðiráðgjafi og
rekur ráðgjafarstofu iáfengis- og
fíkniefnamálum.
Róttækra breytinga
þörf á Þróunarsjóði
Hugmyndin um Þróun-
arsjóð, segir Jón Atli
Kristjánsson, þarf
að fá pólitíska andlits-
„HLUTVERK Þró-
unarsjóðs er að stuðla
að aukinni arðsemi í
sjávarútvegi. í því
skyni kaupir sjóðurinn
fiskvinnslustöðvar og
framleiðslutæki þeirra
og greiðir styrki til
úreldingar fiskiskipa
til að draga úr afkasta-
getu í sjávarútvegi.
Jafnframt getur sjóð-
urinn stuðlað að skipu-
lagsbreytingum í sjáv-
arútvegi í samvinnu
við lánastofnanir, enda
Ieiði slík endurskipu-
lagning til verulegrar
hagræðingar. Þá er
Jón Atli
Krisljánsson
sjóðnum heimilt að veita ábyrgðir,
lán og styrki til að greiða fyrir
þátttöku sjávarútvegsfyrirtækja í
verkefnum erlendis."
Miklar væntingar voru bundnar
við starfsemi sjóðsins og m.a. sagði
Jón Baldvin Hannibalsson að til-
koma sjóðsins væri
mestu tíðindin í ís-
lenskum sjávarútvegi
eftir útfærslu land-
helginnar j 200 sjómíl-
ur. Hætt er við að í
dag séu margir von-
sviknir því sjóðurinn
hefur nær einvörðungu
lagt rækt við úreldingu
fiskiskipa en önnur
verkefni sjóðsins hafa
nær alveg setið á hak-
anum.
Eins og fyrr er bent
á var Þróunarsjóðnum
ætlað stórt hlutverk i
að hagræða í fisk-
vinnslunni, sérstaklega
lyftingu.
bæta samkeppnisstöðu hennar.
í ljósi reynslunnar virðast lögin
um Þróunarsjóð vera gölluð. Lögin
kveða á um kaup sjóðsins á eignum,
sem skapa fjölmörg vandamál í stað
þess að nota sömu formúlu ög við
skipin, þ.e. að beita úreldingar-
styrkjum. --
Lokaorð
landvinnslunni. Það hefur ekki verið
vanþörf á þessu þár sem land-
vinnsla hefur ekki verið samkeppn-
isfær og átt undir högg að sækja
fyrir vaxandi sjóvinnslu. Þróunar-
sjóðurinn átti að vera tæki til að
taka á vanda landvinnslunnar og
Þau fyrirtæki sem ætluðu að
nýta sér möguleika Þróunarsjóðs til
að úrelda eignir og hagræða þannig
í rekstri hafa orðið fyrir vonbrigð-
um. Hugmyndin um Þróunarsjóð
þarf að fá pólitíska andlitslyftingu.
Endurskoða þarf lög um sjóðinn og
skapa þarf honum tekjur til að sinna
því hlutverki sínu að hagræða í fisk-
vinnslu á íslandi og vera öflugur
þátttakandi í erlendum sjávarút-
vegsverkefnum.
Höfundur er hagfræðingur.
VERÐBRÉFASJÓÐIR VÍB
Nóvember 1990