Morgunblaðið - 24.11.1995, Page 23
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1995 23
LISTIR
Aftur til
lindanna
BOKMENNTIR
Ljóöabók
í MEÐALLANDINU
eftir Finn Torfa Hjörleifsson. Mál
og menning 1995 - 57 síður.
STÓR hluti orðaforða íslenskunn-
ar er í raun sokkinn í gleymsku.
Hann er ótækur og ónothæfur til
daglegs brúks í þeirri
hugtaka- og hlutaver-
öld sem málnotendur
dagsins í dag búa og
starfa í og sem virðist
svo frábrugðinn hinum
gamla heimi sem allur
þessi skari af veður-
fars-, vinnu og náttúru-
orðum spratt upp af.
En þessi orð eru þama.
Þau eru til og það er
ekki hvað síst í ljóðlist-
inni sem þau stinga
aftur upp kollinum.
Hljómur þeirra gefur
ljóðinu blæ. Hann vek-
ur upp tengingar hjá
lesanda og opnar hon-
um margar luktar dyr. Finni Torfa
Hjörleifssyni em þessi gleymdu orð
kær. Þau má sjá hvarvetna í þessari
nýju ljóðabók hans. Orð eins og:
„lambarjómi“, „svartalogn“ eða
„dimmumót". Orð sem hann notar
hér oftast til að lýsa heimi náttúru
og óbyggða. Heimi sem höfundi er
afar hugleikin og sem hann leitast
við að umvefja þessum margslungnu
hugrenningatengslum sem hin
gleymdu orð vekja upp. Náttúran
og óbyggðirnar eru ljóðmælanda iðu-
lega líkn. Ljóðin eru ferðir inn á
dreifbýlislendur sem að vísu eru
markaðar því að sú menning sem
eitt sinn tengdist þeim, sveitamenn-
ingi'n, er horfin. Sá ljóðmælandi sem
nú leitar aftur út í náttúruna reikar
um rústir af gömlum heiðarselum,
hann minnist horfínna tíma og þjóð-
sagna sem ekki megna að vakna
aftur til lífsins í nútím-
anum. En þessi
ljóðmælandi þráir í raun
ekki þennan horfna
sveitaheim í sjálfu sér.
Hann þráir að finna sig
sjálfan í spegli hinnar
upphöfnu og í raun
ímynduðu náttúru.
Fundur sjálfsveru og
umhverfis er í ljóðum
Finns Torfa ætíð settur
fram sem fundur ein-
staklingsins og náttúr-
unnar í víðasta skilningi
þessara hugtaka. Þetta
er leiðarstef bókarinn-
ar, hvort sem ljóðmynd-
irnar þverfast um þetta
ímyndaða og upphafna náttúruland,
eins og í fyrsta hluta bókarinnar „I
meðallandinu" sem jafnframt er
heildstæður ljóðabálkur, um hin ein-
stöku ljóð sem oft eru ort frá ein-
hveiju tilefni eins og í miðhluta
hennar „Rísi ey“ eða ástarljóðin í
lokahluta hennar „Styrkur stráa“
sem líkt og fyrsti hlutinn er sam-
stæður bálkur ljóða. í öllum þessum
þremur hlutum gegnir náttúran hlut-
verki miðs og marks. Jafnt einsemd-
in sem ástin eru klædd í þetta ef til
vill gamalkunnuga náttúrugervi.
Myndir ástarinnar eða samvistanna
við þá sem ljóðmælandanum eru
kærir eru meira og minna stóttar
til vorsins, til gróðursins, til sauðfjár
og smalamennsku. Þess konar lík-
ingarmál hefur óneitanlega nokkuð
oft verið haft um hönd og það er
því kannski ekki furða að það sé
hvað helst á þessum hálu stigum sem
Finni verður fótaskortur. Þegar
óbældum svæflinum í rúminu við
hlið ljóðmælanda er líkt við gimbil
sem enga götu getur runnið (bls.
42) eða að barn sem villst hefur af
leið er orðið að móðurlausu lambi
(bls. 55), er ekki laust við að viðlík-
ingin verði nokkuð bragðdauf.
En í fyrsta ljóðabálkinum, „í með-
allandinu" og í mörgum hinna stöku
ljóða má vel sjá hvernig þessar nátt-
úru- og óbyggðamyndir þéttast og
vefjast saman við reynslu einstakl-
ings sem fínnst sem skynjun sín og
tenging við tímann sé splundruð og
óheilsteypt. Hann sækir styrk til að
afbera þessa splundrun inn á þetta
„meðalland", inn í sinn ljóðræna,
upphafna, innri heim. Þessi heimur
er settur saman úr táknum lífs og
gróðurs, himinhnatta og náttúru-
afla. Hann er gerður úr orðum.
Hann lýsir í senn hinum innra tæt-
ingi vitundarinnar sem og þránni eft-
ir að hinn ytri heimur: Hin líkandi
vötn, vindar og grös, komi skipulagi
á þennan tæting og skapi heilsteypta
mynd. Þessum flókna fundi manns
við sjálfan sig og þessum samslætti
manns og náttúru er oftar en ekki
brugðið í búning sem nær markmiði
sínu prýðilega. Því markmiði að vekja
ótal horfin meginiönd tungumálsins:
Ég er fyrir norðan mána og sunnan
sól. Hér erum við þijú og fleyið mitt
sem ber mig með vélarslætti yfir
svartan lognsjó" (bls.10).
Kristján B. Jónasson
Finnur Torfi
Hjörleifsson
Saksóknarinn, lög-
fræðingurinn,
eiginkonan hans ...
KVIKMYNPIR
Iláskólabíó
„JADE“ ★ ★
Leikstjóri: William Friedkin.
Handrit: Joe Eszterhas. Framleið-
andi: Robert Evans. Aðalhlutverk:
David Caruso, Linda Fiorentino,
Chazz Palminteri, Richard Crenna.
Paramount. 1995.
ERU þetta ekki kunnugar slóðir?
Glæsileg kona, sem ber það með
sér að vera tæfa af því hún leikur
sér að karlmönnum og er haldin
brókarsótt, er grunuð um hrottalegt
morð. Gamall elskhugi hennar
rannsakar málið og hún reynir að
vefja honum um fingur sér. Hún
er tíðum í yfírheyrslu hjá lögregl-
unni þar sem kynlíf hennar er mjög
til rannsóknar. Enn ein lesbían fær
það óþvegið, kynlífssenurnar eru
margar og klúrar, orðbragðið er
klámfengið og stuðandi og persón-
urnar eru upp til hópa andstyggileg-
ar. Sumsé ekkert sem maður hefur
ekki séð áður í myndum byggðum
á handritum Joe Eszterhas (Ognar-
eðli, „Sliver"). Sakamálaformúlan
hans er margreynd en leikstjóran-
um, William Friedkin, tekst að
vinna úr henni miðlungsgóða
spennumynd, aðallega vegna þess
að David Caruso, Linda Fiorentino
og Chazz Palminteri eru allir ljóm-
andi góðir leikarar.
Friedkin gerði listgrein úr bílaelt-
ingaleikjum í Franska sambandinu
forðum tíð og spreytir sig hér á
einum slíkum með góðum árangri.
En fyrst og fremst reynir hann að
fínna botn í handrit og persónur
Eszterhas án þess að komast nema
hálfa leið. Hann heldur uppi góðum
hraða í frásögninni og breiðir þann-
ig yfir gallana en myndin þolir ekki
mikla nærskoðun enda sjálfsagt
aldrei ætlunin. Stærsta meinið eru
fáránlega opin endalok, sem gera
myndina fullkomlega ómóralska, og
alkunn kvenfyrirlitning Eszterhas,
sem löngu er orðin vond klisja.
Karlar eru greindir og valdamiklir.
Þegar kvenfólk á í hlut er myndin
hins vegar full vandlætingar og ýjar
stöðugt að því að konur séu
skrýmsli af því þær njóta þess að
sofa hjá.
Framleiðandinn gamalreyndi,
Robert Evans, sér til þess að sjálf
framleiðslan sé óaðfínnanleg og
James Horner gerir góða spennu-
tónlist. Caruso leikur saksóknarann
og er snjall í að undirleika með
þreytulegu yfírbragði þess sem
þekkir alla spillinguna en getur lítið
við henni gert. Fiorentino er kvödd
til að endurtaka leikinn úr Síðustu
tælingunni og Palminteri er ábúðar-
mikill sem forríkur lögfræðingur
og eiginmaður Fiorentino. Þetta er
gott leikaralið í spennumynd sem
hefði þurft nýstárlegri og nokkuð
greindarlegri sögu að segja.
Arnaldur Indriðason.
—
Útsölustaðir:
Bókaverslanir
Kaupfélög
M inj agripaverslanir
SNERRUÚTGÁFAN SF
Almanaksútgáfa & náttúruljósmyndun
Höfðabakki 3 • 132 Reykjavík
Pósthólf: 12210 • Sími: 567-3350 • Fax: 567-6671
Netfang: http://www.print.is/snerra/snerra.html
piÖ
‘.'i,..j*'
fl T
kJF M
í
'llf llffliÉ
m nt tei k fsfm gr m fia S§' M tí m m
Til vina og viðskiptamanna í útlöndum
1. 41
r," ' .V
ísland í sinni fegurstu mynd sumar vetur vor og haust.
Almanökin eru vandaðar og skemmtilegar gjafir
sem minna á sig allt árið.
Almanaksútgáfa í 15 ár
11601. íslcnska alinanakió.
W'
11602. Breiða náttúrualmanakið
fít 11603. íslcnska náttúrualmanakiö.
11604. Stóra nátturualmanakið.
11605. íslenska hestaalmanakið.
11606. ísland í naermynd
(borðalmanak)
íslcnska jólasveinadagatalið.
(A íslensku, ensku og þýsku.)
Jólakort 14 stk. í pakka.
Myndatextar á crlendum málum.