Morgunblaðið - 20.01.1996, Blaðsíða 18

18 LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 1996
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
1 1 1 T
Varnar-
samvinnu
gegn Vest-
urveldunum
BORÍS Jeltsín Rússlandsforseti
heilsar hér Nursultan Naz-
arbajev, forseta Kazakhstans, á
fundi 12 aðildarríkja Samveldis
sjálfstæðra ríkja í Moskvu í gær,
á milli þeirra er Gajdar Alíjev,
forseti Azerbajdzhans. Jeltsín var
endurkjörinn formaður samtak-
anna til næstu sex mánaða. Hann
hvatti samveldisrikin til að efla
samvinnu sína í varnarmálum
gegn Bandarikjunum og Atlants-
hafsbandalaginu, öll afvopnun
síðustu ára hefði byggst á því að
dregið hefði úr viðbúnaði sam-
veldisríkjanna. Vesturveldin
væru á hinn bóginn stöðugt að
efla hernaðarmátt sinn og enn
væri hætta á að til svæðisbund-
inna átaka kæmi eða stríða þjóða-
brota. Jeltsín sagði alrangt að
Rússar stefndu að því að endur-
reisa gamla heimsveldið með
valdi; samstarfið myndi byggjast
á frjálsum samningum og ekki
yrði horfið til gömlu stjórnhátt-
anna.
Helmingur liðs gíslatakanna í Pervomaískoje komst undan
Hörð gagnrýni frjáls-
lyndra vegna blóðbaðsins
Moskvu, í grcnnd við Pervomalskoje. Reuter, The Daily Telegraph.
HÖRÐ hríð var gerð að Borís Jeltsín Rússlandsfor-
seta vegna gíslamálsins í Pervomaískoje er forset-
inn hélt blaðamannafund í gær. Hann fullyrti að
aðgerðin gegn tsjetsjensku gíslatökunum hefði
gengið eftir áætlun en 27 rússneskir hermenn
hefðu fallið og 153 uppreisnarmenn. 24 óbreyttir
borgarar hefðu fallið þegar í upphafi í borginni
Kízljar þar sem gíslamir voru flestir teknir. Ljóst
þykir að helmingur Tsjetsjenanna hafi komist
undan frá Pervomaískoje, ef til vill var leiðtoginn,
Salman Radújev, meðal þeirra. Fijálslyndir stjórn-
málaleiðtogar og margir fjölmiðlar í Rússlandi
fordæma blóðbaðið í þorpinu.
Dagblaðið Sevodníja sagði að stjómvöld ættu
enn eftir að útskýra hvers vegna aðgerðin hefði
varað svo lengi, stjóm hennar verið svo laus í
reipunum og blóðbaðið svo mikið. Ízvestíja sagði
Rússa fínna til „mikillar beiskju, vonbrigða og
getuleysis" vegna atburðanna.
Helsti hemaðarleiðtogi uppreisnarmanna í
Tsjetsjníju, Aslan Maskhadov, sagði í gær að um
leið og ljóst var að stjórnvöld í Möskvu myndu
beita valdi hefði verið ákveðið að hópurinn hefði
sig á brott frá þorpinu. „Aðgerðinni er í reynd
lokið. Radújev og hópur hans er nú uppi í fjöllun-
um með gísla sína.“
Rússar komu í veg fyrir að blaðamenn og starfs-
maður Rauða krossins gætu kannað aðstæður í
Pervomaískoje í gær. Gíslamir vom upphaflega
um 100 og segjast Rússar hafa frelsað 82 en óljóst
er um örlög 18 manna, er jafnvel hugsanlegt að
rétt sé hjá Maskhadov að Radújev og menn hans
hafí tekið einhveija með sér á flóttanum til
Tsjetsjníju.
Ringulreið og flótti
Æ fleiri vísbendingar sjást nú um að rússnesk
stjómvöld hafí reynt að rugla almenning í ríminu
með röngum eða villandi upplýsingum og óhróðri
um gíslatakana. Helsta ástæðan fyrir því að ákveð-
ið var að reyna ekki samninga heldur beita öflug-
um þungavopnum og flugskeytum í Pervoma-
ískoje var sögð sú að Tsjetsjenamir væru farnir
að myrða gíslana. Þessum staðhæfíngum mót-
mæla gíslar sem komust af, segja að gíslatakam-
ir hafí engan tekið af lífí. „Þeir fóru ekki illa með
okkur. Þeir blótuðu meira að segja ekki,“ sagði
einn gíslinn, Díma Alexandrovítsj. Hann fagnaði
ákaft að hafa komist lífs af, það væri eins og að
„fæðast á ný“.
Alexandrovítjs sagðist hafa komist á brott frá
þorpinu ásamt hópi Tsjetsjena í gegnum ægilega
skothríð Rússa og gefíð sig fram við rússneska
hermenn í dögun. „Það var ringulreið. Tsjetsjen-
arnir skutu af öllu sem þeir réðu yfír og það var
skotið á okkur úr þrem áttum. Þeir gereyddu
nokkmm vígjum Rússa. Þetta var algert helvíti".
Að sögn Alexandrovítsj óttuðust gíslamir mest
að rússnesku hermennimir myndu skjóta þá.
Hershöfðinginn sem stjórnaði aðgerðum í
Pervomaískoje, Míkhaíl Barsúkov, hefur stutt
Jeltsín dyggilega síðustu árin, m.a. er harðlínu-
menn þá þingi gerðu uppreisn haustið 1993 en
forsetinn braut hana á bak aftur með vopnavaldi.
Jeltsín segir Tsjetsjenana vera glæpamenn en
Barsúkov virtist ekki geta stillt sig um að dást
að ijendum sínum. „Þetta var frábær herflokkur,
vel þjálfaður og og vel undirbúinn," sagði hann.
„Mestu skipti að þeir börðust fyr'r hagsmunum
sínum, fyrir hugmynd sinni - við viðurkennum
það“.
Reuter
Arbeiderbladet hnýtir í íslenska kvikmyndagerð
Sendiherrann til varnar
„MÉR fannst þessi skrif einstaklega
ómakleg og ómálefnaleg og ástæðu-
laust að lesendur þessa ágæta blaðs
héldu til dæmis að íslenska kvik-
myndahátíðin væri haldin í 17 manna
sal,“ segir Eiður Guðnason, sendi-
herra íslands í Noregi í en í gær
birtist í Arbeiderbladet grein eftir
hann þar sem hann svarar skrifum
blaðamanns blaðsins um íslenska
kvikmyndagerð.
Tilefni skrifa norska blaðamanns-
ins var 66 síðna umfjöllum breska
kvikmyndatímaritsins Premiere um
kvikmyndir á 100 afmæli greinarinn-
ar. Þar er ekki minnst einu orði á
Noreg. „Hinir illa upplýstu blaða-
menn hafa hvorki áhuga á Arne
Skouen-, Nils Gaup eða kvikmynda-
hátíðinni í Haugasundi. Þess í stað
fara þeir fögrum orðum um íslenska
kvikmyndaleikstjórann Friðrik Þór
Friðriksson og íslensku kvikmynda-
hátíðina, hátíð sem er öll haldin í
17 sæta kvikmyndasal."
Fyrirsögn greinar Eiðs er „ísland,
kvikmyndir og fáfræði" og þar seg-
ist hann vel skilja að blaðamaðurinn,
sé móðgaður yfír því að Noregur
skuli ekki nefndur í umfjöllun kvik-
myndatímaritsins. Flestir hafí metn-
að fyrir hönd lands síns og menningu
þess. Hins vegar sé erfítt að sjá sam-
hengið á milli þess að ekki sé skrifað
vel um norska kvikmyndagerð og að
farið sé fögrum orðum um Friðrik
Þór. Ef til vill hafí bresku blaðamönn-
unum einfaldlega þótt myndir hans
betri en þær norsku myndir sem
þeir hafí séð. Sé það raunin, sé ekki
um fáfræði að ræða heldur smekk
manna.
„Það kæmi mér ekki á óvart þó
að einhveijir samlanda minna teldu
að skrif af þessu tagi... endurspegli
menningarlega minnimáttarkennd
eða öfund. Jafnvel þó að ég sé ekki
þeirrar skoðunar, á ég erfítt með að
sjá tilgang skrifanna,“ segir í grein
Eiðs, sem upplýsir lesendur að því
búnu um að kvikmyndahátíðin ís-
lenska sé yfirleitt haldin í stærsta
kvikmyndahúsi landsins sem taki alls
2000 manns í sæti. Lýkur Eiður grein
sína á spurningunni um hvort „fá-
fróða blaðamenn sé kannski ekki
aðeins að finna í Englandi?"
Frumskilyrði lífs á
tveimur stjömum?
VÍSINDAMENN hafa uppgötvað
tvær reikistjörnur þar sem vatn og
önnur frumskilyrði lífs kann að vera
að fínna. Eru stjörnurnar í 35 ljós-
ára fjarlægð frá jörðu að sögn vís-
indamanna sem tilkynntu um upp-
götvun sína á ráðstefnu stjarnvís-
indamanna sem haldin var í vikuni
í San Antonio í Texas.
Stjarnvísindamenn voru margir
yfir sig spenntir er sagt var frá
fundi stjarnanna en tilkynnt hefur
verið um mikinn fjölda nýrra
stjarna, stjörnuþoka og smástirna
að undanförnu. „Nýtt tímabil er að
renna upp,“ sagði Alan P. Boss hjá
Carnegie-stofnuninni í Washington.
Umræddar reikistjörnur teljast
tiltölulega nálægt jörðu. Önnur
þeirra er á braut umhverfis stjörnu
í Meyjarmerkinu, sem kallast 70
Virginis, en hin er á braut umhverf-
is stjörnu í Stóra Birni, 47 Ursa
Majoris. Báðar eru stjörnurnar sýni-
legar með berum augum, að því er
segir í The International Herald
Tribune.
Stjarnan í Meyjarmerkinu er ekki
ósvipuð sólinni, en þó nokkur hund-
ruð gráðum kaldari og þremur millj-
örðum árum eldri. Stjarna sem hef-
ur nífaldan massa Júpíters fer um-
hverfis hana á sporöskjulaga spor-
baug á 116 dögum. Telja vísinda-
mennimir sem rannsökuðu stjörn-
una að hitinn á yfirborði hennar sé
um 85°. Við það hitastig geti sam-
eindir þrifíst, allt frá koltvísýringi
til flókinna líffræðilegra sameinda,
t.d. þeirra sem mynda frumur, sagði
einn vísindamannanna sem uppgöt-
vaði stjörnurnar. Hann heitir Geof-
frey Marcy og vinnur við ríkis-
háskólann í San Fransiskó. Sam-
starfsmaður hans er Paul Butler,
sem vinnur að rannsóknarverkefni
Berkeley-háskóla og San Franciskó.
Butler og Marcy hafa leitað að
stjömum sem líf þrífst á frá árinu
1987. Hafa þeir safnað upplýsingum
um 120 stjörnur og hafa þegar unn-
ið úr upplýsingum um 60 þeirra.
Um þijár vikur eru síðan þeir upp-
götvuðu möguleikana á lífi á stjörn-
unum tveimur en þeir þakka það
örri tækniþróun að það var mögu-
legt.
Massi stjörnunnar í Stóra-Bimi
er þrefalt meiri en massi Júpíters.
Smástirni á sporbaug hennar eru
1.100 daga að fara hringinn. Talið
er að yfirborð hennar sé kaldara,
um -80° og að undir yfirborðinu sé
nógu heitt til að vatn fijósi ekki.
Segja vísindamennirnir að plánetan
gæti vel ,átt heima í okkar sólkerfi.
Stjörnurnar eru líkt og Júpíter,
aðallega myndaðar úr gastegundum,
og andrúmsloftið þykkt. Vísinda-
menn eiga eftir að rannska hvers
konar líf geti þrifist á stjörnunum.
Þá getur einnig verið að tungl séu
umhverfis stjömurnar og að á þeim
þrífist einhvers konar líf.
Alcor
Dubhe
NÝJAR REIKISTJORNUR
BANDARÍSKIR stjarnvísindamenn hafa uppgötvað tvær
nýjar reikistjörnur þar sem líf kann að þrífast.
Stjörnurnar eru í um 35 Ijósára fjarlægð frá jörðu og eru á sporbaug
umhverfis stjörnur sem kallast 70 Virginis og 47 Ursa Major
STÓRI BJÖRN (URSA MAJOR)
\ / /
Phecda •----• •.
/ Merak^v \
Mizar
®
• 47 Ursa Majoris
Massi jarðar (= 1) 1 2862 954
Hiti á yfirborði -70°C til+55°C 85°C Vatn flýtur
Ásporbaug 365daga 116 daga 1.100 daga
TÖLUR
Jörðin
70 Virginis 47 Ursa Majoris
Massi reikistjarnanna er margfalt meiri
en massi Júpiters og þær eru á sporbaug um
stjörnur í svipaðri fjarlægð og gerist í okkar sólkerfi,
Þar sem yfirborð þeirra er kaldara en svo að vatn sjóði,
er mögulegt að þar rigni eða að þar séu úthöf.
REUTER
Amnesty
Áhyggjur
af Panchen
Lama
Peking. Reuter.
MANNRÉTTINDASAMTÖKIN
Amnesty International lýstu í gær
yfir áhyggjum sínum af afdrifum
sex ára gamals drengs sem Dalai
Lama hefur útnefnt Panchen Lama
en sá kemur næst Dalai Lama að
völdum hjá búddamunkum. Ekkert
hefur spurst til drengsins og for-
eldra hans í átta mánuði.
í yfirlýsingu sem Amnesty Inter-
national sendi frá sér segir að sam-
tökin óttist að kínversk yfirvöld
haldi drengnum og foreldrum hans
nauðugum. Segja þau að um fímm-
tíu munkar og aðrir Tíbetar séu í
haldi vegna harðra deilna þeirra við
Kínveija vegna endurholdgunar
Panchen Lama.
Kínversk yfirvöld hafa ítrekað
fullyrt að drengurinn sé óhultur í
Tíbet en hafa neitað að gefa frek-
ari upplýsingar um hann.
Dalai Lama útnefndi drenginn,
Gedhun Choekyi Nyima, sem ellefta
Panchen Lama. Kínveijar for-
dæmdu ákvörðun Dalai Lama og
sögðu hana brot á samningi yfir-
valda í Peking og Tíbeta um sam-
ráð við útnefninguna. Sögðu kín-
4ersk yfirvöld annan sex ára dreng,
Gyainchain Norbu, næsta Panchen
Lama.