Morgunblaðið - 20.01.1996, Blaðsíða 29

I
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 1996 29
I
»
»
:
»
I
»
I
M
J
I
3
i
I
I
I
3
I
1
3
Tillögur stjórnvalda
vegna loftslagsbreytinga
ER HANNKYNIÐ að breyta
loftslagi jarðar? Þetta er spuming
sem verður sífellt áleitnari. Ein-
hlítt svar liggur ekki fyrir en æ
fleiri vísbendingar eru um að veð-
urfar sé að breytast vegna meng-
unar og að svokölluð gróðurhúsa-
áhrif í lofthjúpi jarðar séu eitt
erfiðasta umhverfisvandamál sem
mannkynið stendur frammi fyrir.
Á árinu 1992 náðist samstaða um
alþjóðlegan rammasamning um
aðgerðir til að koma í veg fyrir
alvarlega röskun á loftslagi af
mannavöldum. Aðildarríki samn-
ingsins eru rúmlega 120 og er
ísland eitt þeirra.
í lofthjúpi jarðar eru nokkrar
lofttegundir, þ.á m. koltvísýring-
ur, sem draga í sig hluta af þeirri
hitageislun sem jörðin sendir frá
sér og hafa þannig syipuð áhrif
og gler í gróðurhúsi. Án náttúru-
legra gróðurhúsaáhrifa væri með-
alhiti jarðar 18 gráðu frost í stað
15 gráðu hita. Röskun á núver-
andi jafnvægi getur hins vegar
reynst afdrifarík.
Nokkrar sveiflur hafa orðið í
styrk gróðurhúsalofttegunda í
gegnum jarðsöguna og hafa þær
tengst umtalsverðum loftslags-
breytingum síðustu ármilljónimar.
Þær breytingar, sem nú virðast
eiga sér stað af mannavöldum, eru
hins vegar mjög örar á mæli-
kvarða jarðsögunnar, þannig að
náttúran og lífríkið ættu erfiðara
með að aðlagast umskiptunum.
Iðnbyltingin og síaukin brennsla
olíu og kola hefur valdið vaxandi
uppsöfnun á gróðurhúsaloftteg-
undum í andrúmsloftinu. Á sama
tíma hefur mikil gróðureyðing átt
sér stað og veldur það því að minna
binst af koltvísýringi úr andrúms-
loftinu í gróðri en áður var. Fari
svo sem horfir er búist við að
meðalhiti jarðar verði á bilinu
1-3,5 gráðum hærri árið 2100 en
hann er í dag.
„Svört skýrsla“ um
gróðurhúsaáhrif
Sameinuðu þjóðirnar settu á
árinu 1988 á laggimar alþjóðlegan
ráðgjafarhóp til þess að fá yfírsýn
yfír þróun loftslagsbreytinga. í
desember sl. skilaði hópurinn af
sér nýrri skýrslu sem byggð er á
niðurstöðum yfir 2.000 vísinda-
manna, m.a. frá íslandi. í skýrsl-
unni er dregin upp mjög alvarleg
mynd af þeim umhverfísvanda sem
vaxandi gróðurhúsaáhrif munu
valda. í niðurstöðum kemur m.a.
fram að:
- Styrkur gróðurhúsaloftteg-
unda heldur áfram að vaxa þrátt
ÍSLENSKT MÁL
MEÐ þökkum hef ég þegið bréf
sem mér skrifar sá málprúði
maður Jón Þórarinsson tónskáld:
„Ágæti Gísli Jónsson.
Eg hef lesið málræktarþætti
þína í Morgunblaðinu á hveijum
laugardegi um langt árabil og
kann þér miklar þakkir fyrir þá.
Oft hefur hvarflað að mér að
senda þér línu, einkum ef eitt-
hvað hefur farið fyrir bijóstið á
mér í málfari fjölmiðla. Stundum
hef ég hripað til minnis það sem
hefur hneykslað mig þá stund-
ina, en bréfaskriftir hafa dregist
og miðarnir týnst. Tilefnin eru
þó nóg, og hér eru örfá dæmi
sem koma upp í hugann.
„Að slasast lítilíega" (endur-
tekið í útvarpsfréttum nýlega).
Þetta er næstum eins og að
„deyja dálítið". Maður getur
meiðst lítillega, en ef hann slas-
ast, þá er það meira en lítið.
„Að sætta deilur“ (margend-
urtekið í fréttum í haust og
eflaust bæði fyrr og síðar). Sam-
kvæmt minni málkennd eru deil-
ur settar niður, jafnaðar eða
leystar, líka má koma á sáttum
í deilum og deiluaðila má sætta.
en deilur held ég sættist aldrei.
„Um glermærina“. Snemma
vetrar heyrði ég kynntan oftar
en einu sinni sjónvarpsþátt (eða
þáttaröð) sem sagður var fjalla
um þetta efni. Það er ekki von
að vel gangi með „ærina“ (ána)
og „kýrina“ (kúna) úr því að
svona er farið með „mærina
(meyna)!
Kosning - atkvæðagreiðsla.
Á þessum orðum er skýr munur
í mínum huga: Alþingismenn eru
kosnir eða kjörnir, og sú athöfn
er nefnd kosning. Hins vegar fer
fram atkvæðagreiðsla t.d. um
sameiningu sveitarfélaga, enda
er þar enginn kosinn eða kjör-
inn. Fyrr nefnda orðið virðist
vera að útrýma hinu síðara í
máli fjölmiðla og taka á sig
merkingu beggja.
Tæplega - nærri. Mér fínnst
vera blæbrigðamunur á merk-
ingu þessara atviksorða í tengsl-
um við tímaákvarðanir, þótt ekki
kunni ég að skilgreina hann. Ég
mundi t.d. segja og skrifa: „Pilt-
urinn var [aðeins] tæplega tví-
tugur þegar hann varð fyrir
slysi.“ En aftur á móti: „N.N.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
832. þáttur
var nærri níræður þegar hann
andaðist." Eflaust mætti fínna
dæmi sem skýri betur hvað fyrir
mér vakir. Mér virðist fjölmiðla-
fólk einatt fara gálauslega með
þessi orð, en gaman væri að
heyra álit þitt um þetta.
Furðuleg frétt birtist á bak-
síðu okkar góða Morgunblaðs
hinn 3. jan. sl. Hún hófst með
þessum orðum: „Folatollurinn
undir stóðhestinn Orra hefur
verið ákveðinn...“ Og síðar:
„Mun þetta vera hæsta verð sem
sett hefur verið upp fyrir fola-
toll á almennum markaði. Um
er að ræða 10 pláss hjá hestin-
um. ..“ - Orðasambandið verð
fyrir toll misbýður málkennd
minni, hvað sem um hitt er að
segja. - Náskyld þessu er sú
hugsunarvilla, sem oft verður
vart, að fargjöld séu seld. Hvorki
tollar né fargjöld eru seld, og
umtal um verð á slíkum gjöldum
hlýtur að teljast rugl.
Þá kem ég að þætti þínum,
hinum 830. í röðinni, sem birtist
í dag. Ég er sammála athuga-
semdum Þórðar Arnar Sigurðs-
sonar um neikvæða eignamynd-
un, þykist sjá í hendi minni að
þetta orðalag eigi upptök sín í
stöðluðum formum sem bók-
haldarar noti við rekstrarupp-
gjör fyrirtækja. Þar er líklega
dálkur sem ber yfirskriftina
eignamyndun. Hafi eignir rýrn-
að, er sú upphæð sem rýrnunin
nemur færð í þennan dálk með
mínus fyrir framan. Þannig
verður til „neikvæð eignamynd-
un“. En vitanlega er þetta ekki
mannamál.
Hins vegar finnst mér reiði-
lestur Þórðar Arnar út af sögn-
inni að aftengja hótfyndni ein.
Ég sé ekkert athugavert við
það, þótt það sem tengt hefur
verið sé síðar aftengt, rétt eins
og talað er um að ferma skip
og afferma, eða aflaga það sem
áður hefur verið lagað (lag-
fært). Þetta kalla ég sérvisku
sem aðeins dregur athygli frá
því sem máli skiptir um meðferð
tungunnar. Og af því að þessar
línur eru skrifaðar þrettánda
dag jóla, á þrettándanum, get
ég ekki stillt mig um að nefna
að mér finnst móðurmálinu ekki
hætta búin þótt talað sé um
hátíðahöld á sautjándanum (17.
júní), en sumir málvöndunar-
menn hafa amast mjög við því,
að mig minnir.
Að lokum þetta, vegna vís-
unnar sem þú hefur eftir Gutt-
ormi J. Guttormssyni: Guttorm-
ur var mikill áhugamaður um
tónlist í heimabyggð sinni við
íslendingafljót, forystumaður og
stundum stjórnandi lúðrasveitar
* byggðinni, lék þar á „sóló-korn-
ett“ og hugðist meira að segja
um skeið leggja sig eftir tón-
listamámi, þótt minna yrði úr
en ætlað var. Hann hefur því
vitað vel hvílíkt afrek það var
að komast „upp á q“ með horn-
ið! - Eftir hann er til bráð-
skemmtileg grein (eða fyrirlest-
ur) um tónlistariðkun íslensku
frumbyggjanna vestra.
Með bestu nýjársóskum og
kveðjum."
Blessaður sé Jón fyrir bréf
þetta. Um nær allt er ég honum
hjartanlega sammála. Ég er þó
einn í þeirra hópi sem hef amast
við að segja „á sautjándanum"
um þjóðhátíðardaginn. Auðvitað
er ég þá kominn í málfarslegt
ósamræmi við sjálfan mig, af
því að ég segi hiklaust „á þrett-
ándanum". Það er vissulega rétt
hjá J.Þ. að móðurmálinu er ekki
hætta búin af þvílíku tali.
Kannski er þetta einkum um til-
finningu og viðhorf. í vitund
minni er þrettándinn feginsdag-
ur, en þjóðhátíðardagurinn of
hátíðlegur, þó gleðidagur sé, til
þess að segja „á sautjándanum“
og ekki kveðst Jón sjálfur taka
þannig til orða.
Umsjónarmaður lætur kyrran
liggja um sinn ágreining Þórðar
Arnar Sigurðssonar og J.Þ. um
„aftengingu", en endurtekur
þakkir fyrir gott bréf. Margsinn-
is hef ég sagt að bréf og viðtöl
eru líftaugar þessara pistla.
★
Hlymrekur handan kvað
(dunhent):
í ellinni Múrsteina-Mundi
mundi að hann drukknaði á sundi,
í sundi sem flóði
í flóði sem glóði
af glóð út á Grímseyjarsundi.
fyrir þann alþjóðlega
rammasamning sem
gerður var með það
fyrir augum að draga
úr útstreymi gróð-
urhúslofttegunda af
mannavöldum.
— Síðustu árin hafa
verið með þeim hlýj-
ustu a.m.k. síðan
1860, er áreiðanlegar
mælingar hófust, og
bendir svæðisbundin
dreifíng þeirra til þess
að þær séu af manna-
völdum.
- Yfirborð sjávar
hefur hækkað um
10-25 sm á síðastliðnum hundrað
árum, að öllum líkindum vegna
hlýrra veðurs, sem leitt hefur til
hærri sjávarhita og aukinnar
bráðnunar jökla.
- Útreikningar í veðurfars-
líkönum benda til þess að meðal-
hiti jarðar muni hækka á bilinu 1
til 3,5 gráður fram til 2100. Raun-
hæfasta matið sýnir 2 gráðu hlýn-
un sem mun líklega leiða til 50
sm hækkunar sjávarborðs.
- Jöklar, aðrir en Suðurskauts-
jökullinn og Grænlandsjökull,
gætu rýrnað um allt að tveimur
þriðju hlutum og hugsanlegt er
að hafstraumar geti breyst.
Breytingar á hafstraumum -
ógnun við íslenska hagsmuni
í skýrslu ráðgjafahópsins er
ekki sérstaklega vikið að íslandi,
en sagt að á norðanverðu Norður-
Atlantshafí verði hlýnun líklega
ekki eins mikil og annars staðar
á sömu breiddargráðum. Þessu
valdi breytingar á hafstraumum
sem gætu að hlúta vegið upp vax-
andi gróðurhúsaáhrif á hafsvæð-
um í grennd við ísland.
Hafstraumar hafa afgerandi
áhrif á lífríki sjávar og það er
ekki hvað síst af þessum sökum
sem íslensk stjórnvöld hafa fylgst
vel með þessu máli.
Loftslagsbreytingarnar sem vís-
indamennirnir sjá fyrir geta breytt
búsetuskilyrðum ýmissa lífvera og
þannig valdið mikilli röskun á líf-
ríki jarðar. Hætta er á að margar
plöntu- og dýrategundir deyi út
vegna þess hversu hratt þessar
loftslagsbreytingar ganga yfir. Öll
skilyrði til matvælaframleiðslu
munu breytast mjög og landkostir
sumra svæða versna til muna en
batna á öðrum.
Það eru líka ljósir punktar í
skýrslunni og m.a. kemur fram
að ef beitt væri hagkvæmustu
tækni mætti auka orkunýtni um
10-30% á næstu 20-30 árum. Enn-
fremur er bent á að ef beitt væri
bestu fáanlegu tækni, væri mögu-
legt að auka orkunýtni um 50-60%
í mörgum löndum. Þá er sagt að
með því að stöðva eyðingu skóga
og efla skógrækt, væri á hag-
kvæman hátt hægt að binda um
15-30% af þeim koltívísýringi sem
mannkynið losar árlega út í and-
rúmsloftið.
Vaxandi útblástur á fslandi
Þrátt fyrir að endurnýjanlegir
orkugjafar mæti að mestu leyti
þörf Islands fyrir orku til upp-
hitunar og rafmagnsframleiðslu,
losa íslendingar árlega rúmlega 2
milljónir tonna af gróðuhúsaloft-
tegundum. Þessi mikla losun, sem
að stórum hluta á rætur að rekja
til útblásturs vegna brennslu á
bensíni og olíu bifreiða og fiski-
skipa, gerir það að verkum að los-
un gróðurhúsaloftteg-
unda á hvern íbúa á
íslandi er áþekk því
sem hún er að jafnaði
á Vesturlöndum. Þá
bendir nýleg orkuspá !
til þess að losun gróð-
urhúsalofttegunda á
íslandi muni árlega
aukast að jafnaði um
5% frá 1990 til 2000,
verði ekki gripið til
aðgerða.
I ljósi þess hve af-
leiðingar loftslags-
breytinga kunna að
Guðmundur verða alvarlegar fyrir
Bjarnason alla heimsbyggðina
var það mikið lán að nást skyldi
alþjóðlegt samkomulag um að-
gerðir á árinu 1992 með Ramma-
samningi Sameinuðu þjóðanna um
loftslagsbreytingar. Nú er ljóst að
þær aðgerðir sem Rammasamn-
ingurinn mælir fyrir um, nægja
ekki til að koma í veg fyrir þá
alvarlegu þróun sem vísindamenn
telja líklegt að nú eigi sér stað.
Því var á síðasta ári. ákveðið að
hefja samningaviðræður um að
styrkja ákvæði Rammasamnings-
ins.
Aðgerðir ríkisstj órnarinnar
Aðild Islands að Rammasamn-
ingi Sameinuðu þjóðanna um loft-
slagsbreytingar leggur ýmsar
skyldur á herðar okkar og því
Loftslagsbreytingar
gætu valdið mikilli rösk-
un á lífríki jarðar, segir
Guðmundur Bjama-
son, ef mannkynið
bregst ekki rétt við upp-
söfnun gróðurhúsaloft-
tegunda.
hefur ríkisstjórnin samþykkt sér-
staka framkvæmdaáætlun til að
draga úr vexti á losun gróðurhúsa-
lofttegunda á íslandi og gera okk-
ur betur kleift að búa hér við þær
nýju aðstæður sem kunna að skap-
ast ef hitastig hækkar.
Þær aðgerðir sem ríkisstjómin
hyggst beita sér fyrir eru fjölþætt-
ar. Má þar nefna hagrænar að-
gerðir til að hvetjatil orkusparnað- *
ar, m.a. hjá fiskiskipaflotanum,
svo og bætta og samræmda upp-
lýsingaöflun um eldsneytisnotkun
bifreiða. Sumar þessara aðgerða
eru nú þegar komnar á fram-
kvæmdastig, en aðrar verða tekn-
ar fyrir jafnt og þétt á næstu
ámm. Á næstu dögum verður því
í samræmi við samþykkt ríkis-
stjórnarinnar skipuð sérstök um-
sjónarnefnd sjö aðstoðarmanna
ráðherra, sem hafa mun umsjón
með framkvæmdaáætluninni. Þá
hefur ríkisstjórnin ákveðið að taka
virkan þátt í samningaviðræðum
Sameinuðu þjóðanna um að
styrkja Rammasamninginn til að
draga sem mest úr fyrirsjáanleg-
um gróðurhúsaáhrifum. Það verð-
ur eitt af forgangsverkefnum
næstu missera á sviði umhverfis-
mála 'að fylgja eftir fram-
kvæmdaáætlun Rammasamnings-
ins.
Höfundur er umhverfisráðherra.
Elskulegir œttingjar mínir og vinir!
Hjartans þakklœti sendi ég ykkur fyrir gjafir
og kveðjur í tilefni 70 ára afmœlis míns þann
6. janúar sl.
Valdimar Fríðbjörnsson.