Morgunblaðið - 28.03.1996, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 28. MARZ 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Erubörnin
okkar
svefnvana?
FYRIR nokkru átti ég leið í
stóra verslunarmiðstöð hér í bæ,
þetta var rétt fyrir lokun og fátt
um manninn enda klukkan að
verða 21. í stað þess venjulega
kliðs sem mynast á svona stöðum,
bergmálaði barnsgrátur um húsið,
móðir ein armæðufull mjög reyndi
allt sem hún gat til
þess að sefa örþreytt
barnið sitt, sem mót-
mælti því svo kröftug-
lega að þurfa að sitja
í hnipri í innkaupa-
körfu síðla kvölds. Við
þessa sjón spruttu upp
í huga mér fleiri svip-
aðar myndir þar sem
örvæntingafullur
barnsgrátur í baráttu
við svefninn barst til
eyrna í kvöldkyrrð-
inni.
Uppeldi grundvall-
ast á samskiptum full-
orðinna og barna, það
er sú hjálp sem barni
er veitt til þess að þroskast líkam-
lega og andlega og í uppeldinu
felst einnig aðlögun að samfélag-
inu og gildismati þess. í aldanna
rás hefur eðli mannsins í sjálfu
sér lítið sem ekkert breyst. Það
eru samfélagsþættir, lífssýn, lífs-
máti og skilyrði sem leiða til breyt-
inga í áhersluþáttum uppeldis.
Aðgerðarleysi
í mjög stuttu máli felst uppeldi
í því að undirbúa einstaklinginn
til að takast á við það sem lífið ber
í skauti sér og hæfni til að vinna
úr þeim vandamálum sem verða á
vegi hans án þess að missa jafn-
vægið.
Undanfarna áratugi hafa orðið
miklar breytingar í okkar þjóðfé-
lagi sem hafa leitt til gífurlegs
álags á fjölskylduna og breytingar
á fjölskyldumynstri. Þetta hefur
orðið til þess að mörg börn í dag
njóta ekki þeirrar handleiðslu sem
okkur ber siðferðilega skylda að
veita. Sem dæmi mætti nefna
langan vinnudag foreldra og því
lítinn tíma aflögu til samskipta
innan ijöiskyldunnar, þessar að-
stæður geta leitt til ráðaleysis og
afskiptaleysis uppalenda og börn-
unum leyfist óheft sjónvarpsgláp,
óhófleg tölvuleikjanotkun og ótak-
markaðar vökustundir. Við Islend-
ingar eru fljótir að tileinka okkur
ýmsar venjur og hefðir frá öðrum
löndum. En yfir höfuð erum við
sein að temja okkur góða siði eins
og það að virða lögfestan útivistar-
tíma barna eða fastan ákveðinn
svefntíma. Þess vegna má velta
fyrir sér eftirfarandi spurningum.
Eru íslensk börn of þreytt? Fá þau
að vaka of lengi miðað við hvað
þjóðin vaknar snemma?
Helstu einkenni
svefnleysis hjá börnum
Svefn hefur í aldaraðir verið
talin allra meina bót og ekki að
ástæðulausu. Það er stundum erf-
itt að þekkja einkenni svefnleysis
hjá börnum á leikskólaaldri vegna
þess að hegðun svefnvana barna
virkar oft þveröfugt við það sem
hinn fullorðni upplifir sem þreytu.
Barnið getur orðið mjög upprifið
og virkar jafnvel ofvirkt um tíma
og það getur gengið treglega að
koma þreyttu barni í svefn. Svefn-
þörf er að vísu einstaklingsbundin
en góður mælikvarði á það hvort
barnið fái nægilegan svefn er
hvernig það vaknar á morgnanna.
Eigi það erfit tmeð að vakna er
ágætt ráð að lengja svefntímann
um 1 klst í 1-2 vikur og sjá hvort
ekki verður breyting á. Ónnur ein-
kenni svefnskorts hjá yngri börn-
um eru þau að barnið verður van-
sælt, vælið, það gæti sýnt árásar-
hneigð, reiði af litlu tilefni, eirðar-
leysi og það myndast mikil vöðva-
spenna. Hjá eldri
bömum verður vart
við við einbeitinga-
rörðugleika, skapofsa,
almenna óánægju og
vanlíðan. Það er al-
mennt viðurkennt að
hjá öllum sem eru
svefnþurfi minnkar
úthald og frammis-
staða í nákvæmnis-
verkefnum.
Sú virkni sem á
sér stað í svefni
Á grundvelli heila-
rita gefur skilgreining
fimm stig svefns, sem
flokkast í REM og
NREM. í daglegu tali kallast þetta
kviksvefn og móksvefn, nægir hér
að fjalla um þessar tvær meginteg-
undir svefns.
Þegar ungbarn sefur er margt
að gerast, það vex og dafnar meira
í svefni en í vöku og sú virkni sem
á sér stað í svefni ungbarnsins
Eru íslensk börn
þreytt og svefnvana,
spyr Guðlaug Sjöfn
Jónsdóttir, í þessari
grein um aðbúnað og
uppeldi barna.
heldur áfram allt fram á unglings-
árin í minnkandi mæli en er þó
jafn mikilvæg. Kviksvefn er sú
tegund svefns sem telst nauðsyn-
legur fyrir vöxt, viðhald og efna-
skipti í taugakerfínu, eitt af því
sem á sér stað er „mýelínsering“
þ.e. fituhúð sem myndast utan um
taugafrumur. Þetta er afar mikil-
væg einangrun fyrir taugakerfið
sem stuðlar að aukinni virkni og
hraða á_ flutningi taugaboða til
heilans. í móksvefni eru það hins
vegar viðhald líkamsveíja og aukin
framleiðsla vaxtarhormóns sem
eiga sér stað.
Svefnþörf
Rannsóknir á svefni sem unnar
eru á íslandi sýna að ungbörn
fram að tveggja ára aldri sofna
einu sinni til tvisvar á dag. Sýnt
er að 2-3 ára börn þurfa að sofa
12-13 klst. á nóttu, 3-5 ára
11-12 klst., 5-3 ára 10-11 klst.,
14-18 ára 9-10 klst. og að lokum
19-30 ára 8-10 klst. Svefnþörf
minnkar að meðaltali um 15 mín-
útur á sólarhring þar tii á gelgju-
skeiði.
í umræðunni um bætta heilsu
er Iögð til grundvallar efling á
fræðslu um hollustu og fjölbreytni
í fæðuvali sam'hliða nægilegri
hreyfingu, er það gott og vel en
ég tel brýna þörf á að bæta inn í
umræðuna mikilvægi nægs svefns
hjá bæði börnum og fullorðnum
til þess að viðhalda andlegri og
líkamlegri heilsu og til þess að
geta með jafnaðargeði tekist á við
lífið.
Höfundur cr leikskólakennari.
Guðlaug Sjöfn
Jónsdóttir
„Bókmenntakenningar
síðari alda“ og umfjöllun
gagnrýnanda
RITDÓMUR um
„Bókmenntakenning-
ar síðari alda“ eftir
Áma Sigurjónsson,
sem birtist í Morgun-
blainu 28. febrúar sl.
vottar greinilega
nauðsyn þessa fræði-
rits um kenningar og
bókmenntasögu. Höf-
undur ritdómsins,
Þröstur Helgason, er
bókmenntafræðingur
frá Háskóla íslands.
Ritdómur hans sýnir
að ritdómarinn þarfn-
ast frekari upplýsinga
um almenna grund-
vallarþekkingu í sögu bókmennta-
kenninga og bókmenntasögu.
Rit Árna Siguijónssonar er
efnismikið og vandlega unnið og
kostir þess eru hversu höfundinum
hefur tekist að koma til skila grein-
argóðum fróðleik í ekki lengra
máli. Rit Árna spannar sextándu,
sautjándu, átjándu og nítjándu öld
og er í senn bókmenntasaga og
kenningasaga og snertir um leið
heimspekikenningar og stjórnmál.
Kafíamir um upplýsingartímabil-
ið, franskar, þýskar og enskar bók-
menntir og bókmenntakenningar á
18.-19. öld eru ein-
staklega vel unnir og
þýðingarmestu efnis-
atriðum komið vel til
skila. Jafnframt fjallar
höfundurinn um áhrif
evrópskra stefna í ís-
lenskum bókmenntum
og tengir með því ís-
lenskar bókmenntir
samtímanum. Höfund-
ur ritsins hefur til að
bera þekkingu og
skilning á viðfangsefn-
inu og þann áhuga,
sem gerir rit hans mjög
læsilegt, skemmtilegt.
í ritdómi Þrastar
Helgasonar er mörgu fundið til
foráttu, margt af ásteytingarefni
ritdómara hefði hann getað sleppt,
með því að lesa betur rit Árna eða
þá kynnt sér sambærileg rit er-
lend, t.d. um upplýsingarstefnuna
á Frakklandi. Ritdómari skrifar:
„Nægir í því samhengi að nefna
upplýsinguna sem nemur ekki land
hér fyrr en um miðja átjándu öld,
eða að minnsta kosti 50 árum eft-
ir að hún lítur dagsins ljós á megin-
landi Evrópu, og ríkir hér allt fram-
undir miðja nítjándu öld...“
„Aufklárung" þýtt með upplýs-
Rit Árna Sigurjónsson-.
ar er efnismikið og
vandlega unnið, segir
Siglaugur Brynleifs-
son, í svari við ritdómi.
ing tekur að móta bókmenntir og
menningarlíf Evrópuþjóðanna um
miðja 18. öld, með ritum Voltaire
og Diderot á Frakklandi ásamt
frönsku encycklopædsitunum, á
Þýskalandi Kant. Rit þessara
manna og áhrif þeirra berast fljót-
lega til höfuðborgar íslands, Kaup-
mannahafnar, og svo út hingað.
Það liðu engin 50 ár þar til áhrif-
anna tekur að gæta hér á landi.
Einnig virðist ritdómari gleyma
rómantíkinni.
Ritdómari telur sig taka upp
hanskann fyrir Kant og ófullnægj-
andi umfjöllun Árna um áhrif hans.
Hér er ritdómari á villustíg. Kants
er getið um 30 sinnum í ritinu og,
ekki þijár blaðsíður eins og ritdóm-
ari telur. Að krefjast „fullnægjandi
umfjöllunar" um áhrif Kants á
mótun upplýsingarstefnunnar virð-
Siglaugur
Brynleifsson
Enginn á að silja óvarinn
í bíl, allra síst börn
SLYSUM á börnum
í bílum hefur fjölgað
hlutfallslega meira en
slysum á gangandi
börnum. Ef miðað er
við meðaltal síðustu
fimm ára slasast ár-
lega 85 börn á aldrin-
um frá fæðingu til 14
ára sem farþegar í bíl-
um hér á landi sam-
kvæmt lögregluskýrsl-
um, en 36 böm slasast
sem gangandi vegfar-
endur. Þetta eru háar
tölur þegar haft er í
huga að með því að
nota öryggisbúnað er
hægt að koma í veg fyrir mörg
þessara slysa og draga úr alvarleg-
um áverkum í öðrum. Öllum er
skylt að nota öryggisbúnað í bíl
og umferðarlögin kveða á um að
ökumaður sé ábyrgur fyrir því að
farþegi yngri en 15 ára noti örygg-
is- og verndarbúnað. Samt sem
áður sýna kannanir að 10% barna
eru án öryggisbúnaðar og í mörg-
um tilvikum er öryggisbúnaður
ekki rétt notaður og gerir þá lítið
gagn.
Áróðursvika 25.-30. mars
Slysavarnafélags íslands, Um-
ferðarráð og verkefnið „Betri borg
fyrir börn“ standa að átaki fyrir
bættri notkun öryggisbúnaðar vik-
una 25. til 30. mars. Af því tilefni
verður gerð könnun á notkun ör-
yggisbúnaðar bama víðs vegar um
landið. Ennfremur verður gert yfír-
lit um öryggisbúnað á markaði hér
á landi í samvinnu við innflytjendur.
Brýnt að fara eftir
leiðbeiningum
Notkun öryggisbúnaðar fyrir
börn hefur mikið verið rannsökuð
erlendis. I Svíþjóð kom í ljós að um
helmingur alls búnaðar var ekki
rétt notaður. Annaðhvort vegna
þess að fólk hafði ekki fengið rétt-
ar leiðbeiningar eða
vegna þess að það
kynnti sér þær ekki.
Starfsmenn bifreiða-
skoðunarstöðva hér á
landi hafa líka séð
dæmi um mjög slæm-
an frágang á öryggis-
' búnaði fyrir börn.
Miklar líkur eru því á
að ástandið sé svipað
hér á landi og í Svíþjóð.
Hvaða
öryggisbúnað á að
nota fyrir börn?
Fyrsta árið vex
barnið svo hratt að
öryggisbúnaður sem hentar ný-
fæddu barni á ekki við þegar það
er tveggja til þriggja ára, foreldrar
þurfa því að breyta um öryggis-
búnað eftir því sem barnið stækk-
ar. Öryggisbúnaði fyrir börn má
skipta í fimm flokka eftir þyngd
barna:
Um 10% barna, segir
Margrét Sæmunds-
dóttir, eru án öryggis-
búnaðar í bílum.
1. Ungbarnabílstóll sem snýr
baki í akstursstefnu eða barna-
vagnskarfa er réttur búnaður
fyrstu mánuðina eða þar til barnið
er 10 kg að þyngd.
2. Barnabílstóll sem snýr baki
í akstursstefnu er næsta stig og
eru þeir miðaðir við að barnið sé
9-18 kg að þyngd.
3. Barnabílstóll sem snýr baki
í aksturstefnu eða fram. Þeir stólar
eru miðaðir við að barnið sé 15-25
kg að þyngd.
4. Bílpúði og bílbelti. Öryggis-
búnaður fyrir börn frá 22-36 kg
að þyngd.
5. Venjuleg þriggja festu bíl-
belti.
Umferðarráð hefur á undan-
förnum árum verið með markvissa
fræðslu um öryggisbúnað fyrir
börn. í verkefnum umferðarskól-
ans Ungir vegfarendur er fjallað á
margvíslegan hátt um nauðsyn
þess að nota öryggisbúnað fyrir
börn. Leikskólakennarar, og heil-
sugæsluhjúkrunarfræðingar taka
þessi mál einnig fyrir reglulega.
Lögreglumenn sem sinna umferð-
arfræðslu í skólum, leggja einnig
áherslu á að ræða um öryggisbún-
að í bílum við nemendur grunn-
skóla.
Algengnstu mistökin
Nýlega gaf Umferðarráð út
bækling um öryggisbúnað fyrir
börn í bílum. Markmiðið er að
benda á hvað hentar hveiju aldurs-
stigi og hvernig á að nota búnað-
inn. Algengustu mistökin sem fólk
gerir eru eftirfarandi:
Barnið er stundum í barnabílstól
og stundum ekki.
Öryggisbúnaðurinn er notaður
öðruvísi en leiðbeiningar segja til
um.
Barnið er fest í barnabílstólinn
en það gleymist að festa stólinn í
bílinn.
Barn fer of ungt úr barnabílstól
á bílpúða.
Barn er látið nota bílbelti fyrir
fullorðna of snemma og án hjálpar-
búnaðar svo sem bílpúða.
Barnið er án bílbelta.
I könnunum sem lögregla gerir
ár hvert víðs vegar um landið fyr-
ir Umferðarráð á notkun öryggis-
búnaðar hefur komið í ljós að um
10% barna eru án öryggisbúnaðar
í bílum, þessi börn eru í mikilii
hættu á að slasast. Enginn á að
sitja óvarinn í bíl, allra síst börn,
velferð þeirra er okkar ábyrgð.
Höfundur er fræðslufulltrúi l\j&
Vmfcrðarráði.
Margrét
Sæmundsdóttir