Morgunblaðið - 28.03.1996, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 28. MARZ 1996 33
AÐSEMPAR GREIIMAR
Vandamál
eða ástæðu-
laus ótti?
Eyjólfur
Sturlaugsson
A UNDANFORN-
UM 10-15 árum hef-
ur orðið mikil
fólksfækkun í mörg-
um sveitum um land
allt. Fjölmargar blóm-
legar sveitir hafa á
hverju ári þurft að sjá
á eftir fólki yfirgefa
heimabyggðina eða
æskuslóðirnar. Ekkert
bendir til að botni
þessarar þróunar sé
náð þrátt fyrir að sum
ár fækki minna en
áður eða það kunni að
íjölga eitt árið eitt-
hvað lítillega. Þessar
byggðir eru byggðar-
lög landbúnaðar, þar sem hlutur
hefðbundins búskapar er stærstur.
Samdráttur í landbúnaði og þá
sérstaklega erfiðleikar í sauðfjár-
rækt hafa leikið þessar byggðir
grátt. Tekjur lækka og lífsafkoman
Meirihluti íbúa
í sveitunum, segir
Eyjólfur Sturlaugs-
son, er duglegt og
óeigingjarnt fólk.
verður sífellt erfiðari og erfiðari.
Endurnýjun á býlum verður sjald-
gæfari og meðalaldur bænda
hækkar stöðugt. Félagslíf, sem
fyrir tveimur áratugum stóð með
blóma, fer nú mjög dvínandi og
erfiðlega gengur að fá fólk til fé-
lagsstarfa. Þetta eru ekki nokkur
kreppuár í sveitum heldur er þetta
að verða margra ára hnignun. Svo
mörg eru kreppuárin orðin að ungl-
ingar á þessum svæðum hafa ekki
alist upp við öðruvísi ástand en
hnignun öll sín uppvaxtar ár.
Eg spyr mig stundum hvort
meira en áratuga hnignun, sem
heijar á sömu sveitirnar, geti hugs-
anlega haft í för með sér neikvæð;
ar afleiðingar á uppvöxt barna. í
því sambandi hafa nokkrar áleitnar
spurningar leitað á mig:
• Börn og unglingar, sem alast
upp í hnignun, sjá ekki mannlega
athafnasemi birtast í nýbygging-
um, nýsköpun eða fjölgun búpen-
ings. Hver verður skilningur þeirra
á framförum og velmegun og
hvernig þroskast þeirra eigin at-
hafnasemi og framfaraþrá?
• Hvaða afleiðingar hefur það fyr-
ir sjálfsmynd unglinga og ung-
menna í sveitum að hlusta á þjóðfé-
lagsumræðuna ár eftir ár fjalla á
neikvæðan hátt um landbúnað,
bændur og sveitir?
• Hvaða áhrif hefur það á uppvöxt
barna að menntun þeirra verður
oftast að miðast við að flytja að
heiman, því atvinnutækifæri eru
svo fá á heimaslóðum?
• Flestallur samanburður við
byggðarlög í uppgangi verður nei-
kvæður, t.d. samanburður á þjón-
ustu, afþreyingu, vel-
megun, vöruverði og
íbúaþróun.
Hvaða áhrif hefur
það á trú ungmenna á
getu eigin byggðar-
lags til að standa sig
í framtíðinni?
• Hvernig áhrif hefur
endurtekin afkomu-
skerðing hjá fjölskyld-
um á uppeldisaðstæð-
ur barna þegar til
lengdar lætur? Ekki er
mér kunnugt um nein-
ar rannsóknir, sem
kunna að gefa svör við
ofangreindum spurn-
ingum. Hins vegar
held ég að þarna kunni að vera
vandamál á ferð sem lítill gaumur
hefur verið gefinn undanfarin ár.
Trygg afkoma, örugg búseta og
bjartsýni á framtíðina eru lykil-
atriði til hagsældar í hverri fjöl-
skyldu. Þegar ekkert þessara at-
riða er til staðar árum saman og
skarðið fyllt með óvissu og ótta
er að mínu mati full ástæða til að
huga að uppvaxtarskilyrðum
þeirra barna sem fæðast inn í þess-
ar aðstæður.
Mér er heldur ekki kunnugt um
að heilu starfsstéttirnar hafi átt í
sambærilegum erfiðleikum við þá
sem bændastéttin á í núna. En
sannarlega er tilefni til þess að
vinna að greiningu á félagslegum
erfiðleikum þessarar stéttar og
vinna að úrræðum fyrir hana. Þeg-
ar fólk missir atvinnuna missir það
ekki bara tekjur heldur hrynur
afkomugrundvöllur þess. Það er
opinberlega viðurkennt að atvinnu-
lausir eigi oft í andlegum og félags-
legum erfiðleikum. Þeir eiga því
oft kost á úrræðum, fyrir utan
atvinnuleysisbæturnar, þá standa
oft til boða námskeið og átaksverk-
efni. Þótt atvinnugrundvöllur
bænda hafi svo gott sem hrunið í
sumum tilvikum ber ekkert á sam-
bærilegum félagslegum úrræðum.
Þetta þýðir að afkomuvandi
bændastéttarinar er ekki talinn
mjög alvarlegur af samfélaginu og
ráðamönnum og félagslegur vandi
bænda er ekki talinn vera til stað-
ar.
Þrátt fyrir kreppu árum saman
er meirihluti þeirra íbúa, sem eftir
eru í sveitunum, duglegt og óeigin-
gjarnt fólk, sem reynir að búa
komandi kynslóð betri framtíð.
Þolinmæði og þrautseigja einkenn-
ir þessa íbúa, sem eiga sér þá ósk
heitasta að brátt fari að rofa til
og sveitirnar blómstri að nýju af
athafnasemi og framförum.
Vonandi eru þessar vangaveltur
mínar sprottnar af ástæðulausum
ótta og ekki séu hér vaxandi
vandamál á ferð. En því meir sem
ég hugsa um þessi mál, því stærra
verður spurningarmerkið í huga
mínum.
Höfundur er kennari við Líiugn-
skóla í Dalasýslu.
Qpecjar tslenski ostuzinn er kominn 4
ostabakkann, þerjar, hann kóvónm niMamevðina
- b/reWnr eða ðþípsteiktm - eða er einfplðleeja
settur beint t munninn
, % '?X\ ' K. tssæzzzM ABT-BAÐÞIUUR
. I ■ .•• • 'í' ' i M.í- ■ Irt. Stórglæsilegar amerískar flísabaöþiljur í miklu úrvali á hreint ótrúlega lágu verði!
Stærð 122x244 cm.
Þ.ÞOR6RÍMSSON &CO Ármúla 29, 108 Rvík., símar 553 8640 og 568 6100