Morgunblaðið - 28.03.1996, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 28. MARZ 1996 45
AÐSENPAR GREINAR
Hverra er
ábyrgðin?
AÐ UNDANFÖRNU hafa „for-
varnir“ verið mikið í umræðunni í
þjóðfélaginu. Hefur fíkniefnaneysla
unglinga aðallega vakið upp þá um-
ræðu. Hugtak þetta skýtur upp koll-
inum annað veifið, sérstaklega þegar
tilvist okkar er ógnað með jafn sjálfs-
eyðandi efnum og fíkniefni eru.
Umræðan hefur einkennst af því,
að mér virðist, að reynt
er að forða þeim aðilum
undan í umræðunni sem
eru kjarni málsins, en
það eru foreldrar. Fyrst-
ir allra bera þeir ábyrgð
á þroskaferlinu allt frá
ungbarni til fullorðins
þroskaðs einstaklings.
Foreldrið er fyrsta og
stöðug forvörn barnsins
í gegnum lífið.
Fyrsta uppgötvun
barnsins á umheiminum
er með hjálp móður-
brjóstsins. Næring,
hlýja og snerting frá
gefandi móðurbijóstinu
kennir barninu að á
umheiminn er hægt að
treysta, heimurinn er góður. Þannig
er hægt að tala um upphaf forvarna
og jafnvel þær mikilvægustu. Barnið
skynjar umheiminn í gegnum foreldr-
ið og á lífsskeiðinu vitnar einstakl-
ingurinn í, og hefur á tilfinningunni,
meðvitað eða dulið innra með sér
Samfélagsleg ábyrgð og
foreldrahlutverkið, segir
Elín Elísabet Hall-
dórsdóttir, hlaupa
samhliða allt æviskeið
barnsins.
hvernig viðbrögð foreldra voru við
ýmsar aðstæður.
Fyrsta ár barnsins er eitt það
mikilvægasta á þroskaferli þess þeg-
ar talað er um barnið út frá sálfræði-
legu sjónarhorni eða sem félagsleg-
an- og líffræðilegan einstakling.
Þroski barns gengur í gegnum skeið
eða tímabil, hvert tímabil hefur
ákveðin einkenni. Þarfir barnsins eru
mismunandi eftir því hvar á þroska-
skeiðinu/tímabilinu barnið er. En
grundvallarþörfin hjá barninu er allt-
af sú sama, en hún er: andleg og
líkamleg næring, hlýja og snerting,
ásamt góðum ytri aðstæðum. Að
barnið þroskist með því hugarfari
og við þau skilyrði, að það hafi rétti-
lega á tilfinningunni að það sé mikil-
vægur einstaklingur. Ef barnið, og
síðarmeir unglingur, vex upp við slík
skilyrði hefur dómgreind unglingsins
fengið að þroskast við bestu og ákjós-
anlegustu skilyrði. Unglingurinn get-
ur því lagt út á lífsbrautina og greint
á milli réttra og rangra athafna og
leiða í lífinu. Ef brestur verður á að
tillitssöm tengsl geti myndast á milli
foreldra og barns höfum við þegar
lagt grunn að tilfinningavanda
barnsins. Ef foreldrinu hefur ekki
tekist að spegla sig í lífsgleði barns-
ins og fullnægja frumþörfum þess
er lagður grunnur að neikvæðri til-
finningalegri reynslu barnsins. Með
reynslu fer barnið út í heiminn og
túlkar hann, góðan, vondan, falleg-
an, ljótan, réttlátan eða ósanngjarn-
an. Fjölmargar sálfræðilegar rann-
sóknir á ungbörnum hafa verið birtar
síðustu ár sem benda á að s.k.
snemmskemmdir verði flestar til á
fyrstu þremur árum barnsins og
verður barnið að lifa við afleiðingarn-
ar það sem eftir er. Til að forvarnir
, foreldris geti komist til skila, þarf
foreldrið að gera sér grein fyrir því
að barnið er ekki til fyrir foreldrið
heldur foreldrið fyrir barnið. Því án
foreldris verður ekkert barn að full-
burða einstaklingi.
Foreldrahlutverkið er líklega eitt
erfiðasta verkefni sem nokkur ein-
staklingur þarf að glíma við. Ekki
er hægt að leika hlutverk foreldris,
hlutverkið verður að byggjast á
ósvikinni tilfinningu fyrir því að vilja
takast á við að gera bamið að full-
burða einstaklingi. Að vera meðvit-
aður/uð um hvað þarf svo að vel
takist til, t.d. að hlutverkið er mjög
tímafrekt lengi framan af ævi barns
og foreldris. Foreldra- .
hlutverkið kallar á það
að foreldri skoði sinn
eigin uppvöxt, íhugi
samband sitt og tengsl
við eigið foreldri og
aðra. Óll verðum við
foreldrar með einu eða
öðru móti og það er eina
hlutverkið sem flestum
okkar er ætlað til við-
halds og þróunar mann-
kynsins. Innan samfé-
lags- og félagsvísinda
hafa rannsóknir marg-
sinnis bent okkur á end-
urtekningar í uppeldis-
venjum og viðhorfum
sem eiga sér stöðugt
stað hjá manneskjunni.
Uppeldisvenjur og viðhorf sem ganga
frá einum ættlið til annars. Gerðar
hafa verið kannanir á þroskafrávik-
um barna í þeim tilgangi að mæla
bæði einkenni þroskafrávika og pró-
sentuhlutfall barna með þroskafrá-
vik. Við getum gefíð okkur að 10%
barna í dag séu með einhver þroska-
frávik. Samtímis getum við gefið
okkur að 10% allra unglinga í land-
inu eigi á hættu að ánetjast áfengi
og fíkniefnum.
Forvarnimar sem nefndar voru
hér að framan eru bestu og ákjósan-
legustu forvarnir sem völ er á. Nú
mátt þú, lesandi góður, ekki halda
að allri samfélagslegri ábyrgð sé
varpað fyrir róða. Samfélagsleg
ábyrgð og foreldrahlutverkið hlaupa
samhliða allt æviskeið barnsins og
upp að fullorðinsárum. Ábyrgðin
ýmist þyngist eða léttist á viðkom-
andi aðilum eftir því á hvaða þroska-
skeiði barnið er. Samfélaginu er skylt
að veita börnum uppvaxtarskilyrði
af bestu og ákjósanlegustu gerð.
Kostnaðurinn skal greiddur úr okkar
sameiginlegu sjóðum eða ríkissjóði.
Hver er þá hin samfélagslega
ábyrgð og í hvaða formi getur hún
lýst sér í samfélaginu gagnvart börn-
um og foreldrum? I eiginlegri merk-
ingu byijar samfélagsleg ábyrgð á
barni fyrir fæðingu.
Fylgst er með móður á meðgöngu
barnsins og við fæðingu tekur við
áþreifanlegri ábyrgð samfélagsins.
Með slíkri ábyrgð höfum við komið
upp góðum forvörnum gegn ýmsum
sjúkdómum. í nágrannalöndum okk-
ar er veitt samskonar samfélagsleg
foi'vörn og getið er um hér að fram-
an, nema hvað sálfræðileg þjónusta
við einstaklinga er hluti hennar.
Mæður/feður eiga þar aðgang að
sálfræðilegri þjónustu á meðgöngu-
tíma barnsins. Foreldrar sem koma
til ungbarnaeftirlitsins hafa einnig
aðgang að sálfræðilegri þjónustu.
Sömuleiðis er hægt að fá viðtal við
sálfræðing á næstu heilsugæslustöð.
Skólakerfinu hér á landi er þröng-
ur stakkur skorinn varðandi sál-
fræðilega þjónustu. Tilfinningalegir
erfiðleikar hafa oft á tíðum ekki
uppgötvast fyrr en barn byijar í
skóla. Að fyrirbyggja vanheilsu í fjöl-
skyldu með því að veita henni greið-
an aðgang að sálfræðilegri þjónustu
í námunda við heimili hennar er hag-
kvæmt fyrir þjóðina og samfélag
okkar.
Út frá uppeldislegu sjónarmiði er
stytting vinnudagsins og lenging
fæðingarorlofsins í heilt ár góð leið
til árangurs. Álag og streita sem
skapast vegna margra vinnustunda
og of stutts fæðingarorlofs kostar
þjóðarbúið vafalaust milljarða á ári
hveiju.
Höfundur er sálfræðingvr og
vinnur á Fræðsluskrifstofu
Rcykjavíkur.
Elín Elísabet
Halldórsdóttir
Gildir
26/3-03/4
MKT0\-V1!ISL1
Gildir
26/3-03/4
TILltOl)
Kaupir þú
innrömmun
færðu
kartonið
frítt
LSIJ<i\SK
mnxDusT
Gott úrval
SPEGLAll
m/grá-tónuðu
, m/brún-tónuðu
spegilgleri
TILBOfl
Kaupir þú
tilbúna rammal
færðu
kartonið
frítt
Súper-gler
Gler sem ekki
glampar á
RAMMA
INNROMMUN
MIÐSTOÐIN
Sigtúni 10 (Sóltún), sími 511 1616
VHNUBtASÝNMG
Opið fimmtudag og föstudag frá kl. 8-18. Laugardag frá kl. 10-16.
Ennfremur kynnum við allar gerðir af EFFER bílkrönum
Komið og skoðið IVECO bílana, sem nú fara sigurför i
IVECO
(•EFFERj
Smiðsbúð 2 - P.O. Box 193-212 Garðabær
Sími 565 6580 - Fax 565 7980
IVECO EuroTech Tíu hjóla bíll með EATON hálfsjálfsklptingu. Draumabíll flutningabílstjórans.
Sjón er sögu ríkari og líttu á verðið, það er forvitnilegt!
IVECO EuroCargo Luxus sendiferða- eða vörubíll. Bíll, sem setur nýja viðmiðun í þessum flokki.
Ótrúlegur sýningarafsláttur á þessum bíl, hlöðnum aukahlutum!
IVECO Daily 4X4 Bíllinn sem björgunarsveitir kaupa.
Sæti fyrir allt að 12 farþega, bíll með endalausa notkunarmöguleika!
IVECO Daily Háþekjusendibíll, fæst í fjölmörgum stærðum. Einn þeirra hentar þér örugglega.
Nú bjóðum við þennan frábæra vinnuhest á verði sem enginn stenst!