Morgunblaðið - 01.06.1996, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 1. JÚNÍ 1996
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
630 erlendir gestir á alþjóðlegri ráðstefnu um gigt
Erfðaefni gigtsjúkra
staðsett og lagað
Einn fremsti erfðafræð-
ingur heims, Eric Land-
er, segir í samtali við
Guðjón Guðmundsson
að íslendingar geti
gegnt lykilhlutverki í
alþjóðlegum erfðafræði-
rannsóknum. Bjartar
horfur virðast á því að
hægt sé að einangra
erfðaefni sem orsakar
gigtsjúkdóma
ALÞJÓÐLEG ráðstefna um gigtar-
sjúkdóma á vegum Scandinavian
Society for Rheumatology er haldin
hér á landi um helgina með þáttöku
um 630 erlendra gesta. Kynntar
verða 25 íslenskar rannsóknir á
þessu sviði. í máli sérfræðinga sem
rætt var við kemur fram að læknavís-
indin eru á vissum tímamótum hvað
varðar rannsóknir á erfðafræði gigt-
sjúkra og innan fáeinna ára megi
búast við því að unnt verði að með-
höndla gigtarsjúklinga með því að
gera lagfæringar á erfðaefni þeirra.
Auk þess er nýrra lyfja að vænta sem
gera óvirkar sameindir í erfðaefninu
sem taldar eru orsaka gigt.
Jóhannes Bjömsson er prófessor
og yfirlæknir á meinafræðideild á'
Mayo Clinic í Bandaríkjunum. Hann
er kunnur fyrir rannsóknir á æða-
bólgusjúkdómum, m.a. gagnauga-
æðabólgu. Jóhannes segir að gagn-
augaæðabólga sé mjög algeng meðal
norrænna þjóða og afkomenda
þeirra, t.d. í Bandaríkjunum. 20-30
manns greinast með sjúkdóminn hér
á landi á hveiju ari og er hann einna
algengustur á heimvísu hér á landi.
Sjúkdómseinkenni er bólga í slag-
æðum í höfði sem getur valdið blindu
og ýmsum sjúkdómum í heila.
Jóhannes segir að mest sé nú ver-
ið að rannsaka samspil erfðaþátta
og umhverfís. Allt virðist benda til
þess að gagnaugaæðabólga orsakist
af sýkingu, gagnstætt því sem lengi
hefur verið talið.
Jóhannes segir að endanleg nið-
urstaða erfðafræðirannsókna getl
hugsanlega leitt til breyttrar með-
ferðar á gigtsjúkum. „Með aðferðum
sem líkjast helst líffæraflutningi er
hugsanlega hægt að taka út það
svæði erfðaefnisins sem orsakar
sjúkdóminn, laga það með efnafræði-
legum aðferðum, og koma því fyrir
í sjúklingnum á ný,“ segir Jóhannes.
Hann segir að slíkar aðgerðir verði
mögulegar innan fáeinna ára.
Islensk rannsókn
Verið er að vinna að stórri ís-
lenskri rannsókn á gigtarsjúkdómn-
um rauðum úlfum sem einnig þekk-
ist undir nafninu lupus. Þátt í rann-
sókninni tekur Kristján Steinsson,
yfirlæknir gigtarskorar á Landspít-
alanum sem jafnframt er forseti
Scandinavian Society for Rheuma-
tology. Rauðir úlfar geta haft í för
með sér bólgur í liðum, valdið húð-
útbrotum en einnig áhrifum á öll líf-
færakerfín.
„Við höfum mjög nákvæma skrán-
ingu á sjúklingum með rauða úlfa
sem eru hátt í 200 einstaklingar
hérlendis. Rannsókn okkar snýr að
erfðafræði sjúkdómsins. Við rann-
sökum hvort það séu ákveðin erfða-
mörk sem einkenni hann. Erfðamörk
eru meðfæddir þættir sem einkenna
hvem einstakling og erfast frá for-
eldrunum. Þau má greina með blóð-
rannsóknum. Við höfum rannsakað
Jóhannes Björnsson.
Eric Lander.
Kristján Steinsson.
Þorbjörn Jónsson. Lars Klareskog.
70 sjúklinga og höfum fundið tengsl
við ákveðin erfðamörk," sagði Krist-
ján.
Rannsókn á liðagigt
Þorbjörn Jónsson, læknir á Land-
spítalanum, hefur unnið að rann-
sóknum á liðagigt. „Við höfum aðal-
lega verið að mæla ákveðið mótefni
í blóði sem er kallað gigtarþættir og
fínnst einkum í sjúklingum með ikt-
sýki,“ sagði Þorbjörn.
Iktsýki er gigtarsjúkdómur sem
lýsir sér með miklum liðbólgum sem
geta valdið mismikilli bæklun. Talið
er að 1-2% af mannkyninu sé með
iktsýki.
„Við höfum athugað hvort ákveðn-
ar gerðir mótefna geti hjálpað okkur
til þess að greina að mismunandi
gigtarsjúkdóma því oft er mjög óljóst
hvaða sjúkdómur er á ferð í upp-
hafí. Einnig er markmiðið með mæl-
ingunum að fínna þá sjúklinga sem
koma til með að fá slæman sjúkdóm
svo hægt sé að meðhöndla þá með
sterkari lyfjum strax í upphafi,"
sagði Þorbjörn.
Kortlagning erfðaefnisins
Eric Lander stjórnar stærstu
erfðafræðirannsóknarstöð Banda-
ríkjanna sem staðsett er í Boston.
„Verkefni sem hrundið var af stað
árið 1990 og á að standa yfír í fímmt-
án ár miðar að því að kortleggja
erfðaefni mannsins. Ég lýsti í erindi
mínu niðurstöðum úr tveimur stigum
af þremur í verkefninu. Nú er verið
að hefja starf við þriðja stigið sem
er að lesa í erfðaefnið. Ég lýsti því
hvernig mætti nota þessar upplýs-
ingar til þess að rekja arfgengi sjúk-
dóma innan fjölskyldna. Þarna er í
raun óplægður akur læknavísind-
anna, þ.e.a.s. að fínna hvaða gen það
eru sem valda því að sumum er
hættara við sjúkdómum en öðrum,“
sagði Lander.
Lander segir að við erfðafræði-
rannsóknir henti langbest að hafa
aðgang að einangruðum og einsleit-
um samfélögum.
„Ég er fæddur í New York en það
er hræðilegt samfélag til þess að
framkvæma vísindarannsóknir af
þessum toga vegna þess hve fjöl-
breytilegt og alþjóðlegt það er. Land
eins og ísland á eftir að gegna afar
mikilvægu hlutverki innan erfða-
fræðinnar. íslendingar eru einsleit
þjóð sem á rætur að
rekja til lítils hóps for-
feðra. Auk þess eru hér
til staðar afbragðs
upplýsingar um ættir í
kirkjuskrám. Af þess-
um ástæðum er hægt
að stunda rannsóknir á
íslandi sem aldrei yrði
hægt að gera í Banda-
ríkjunum.
Sameindalíffræði
hefur þegar eignast
mjög öflug verkfæri en
ef við viljum skilja eðli
sjúkdóma út í hörgul
verðum við að stunda
rannsóknir í hentug-
asta umhverfinu. Ég
vona að Islendingar skilji að þótt
landið sé lítið þá geta þeir leikið
mjög stórt hlutverk á þessu sviði
vísindanna. íslenskir vísindamenn
verða þó að hafa frumkvæði að sam-
starfí við erlenda starfsbræður sína
sem búa við þá tækni sem slíkar
rannsóknir krefjast," sagði Lander.
Ný vitnesly'a fyrir
allan heiminn
Lars Klareskog, prófessor við
Karolinska sjúkrahúsið í Stokk-
hólmi, flutti erindi um erfðafræði
legar orsakir gigtarsjúkdóma. „Það
sem er mikilvægt núna er að við
erum að afla okkur vitneskju um
erfðafræði og hvernig hún nýtist á
hinum mismunandi sviðum læknis-
fræðinnar. Með því að staðsetja þau
gen sem valda auknum líkum á gigt-
arsjúkdómum eykst ekki aðeins
skilningur okkar á því hvaða sam-
eindir eiga hlut að máli heldur get-
um við einnig beitt nýrri meðferð
með mun meiri árangri en áður.
Ég heid að ísland gegni mjög
mikilvægu hlutverki i þessu sam-
bandi því fslendingar geta rakið
ættir sínar aftur um margar aldir
sem er afar mikilvægt í erfðafræði.
Við teljum því að samstarf við ís-
lenska vísindamenn, einkum á sviði
erfðafræði, geti aflað nýrrar vitn-
eskju fyrir allan heiminn," segir
Lars.
í erindi sínu ræddi Klareskog
einnig um tilraunir á dýrum með
gigt sem gerðar eru við Karolinska
sjúkrahúsið. Á síðustu árum hafi
tekist að skilgreina nokkur slík
módel sem svipi mjög til gigtar í
mönnum. Þá rísi sú spurning hvort
unnt sé að beita sömu meðferð til
þess að lækna menn sem þjást af
gigt sem orsakast af sömu tegund
sameindar.
Klareskog segir að þau vatnaskil
séu að verða í læknavísindunum að
innan tíðar verði hægt að beita Iyfja-
meðferð við gigt í mönnum með mun
meiri nákvæmni en áður. Lyfunum
sé ætlað að gera sameindir óvirkar
í erfðaefninu sem orsaka gigt.
„Á næstu tveimur til þremur
árum koma ný gigtarlyf en þau
verða aðeins upphafið að öðru og
meira. Við vitum ekki enn um virkni
þeirra og e.t.v. verða þau mjög dýr.
Hvenær virk og ódýr lyf koma vitum
við ekki enn,“ sagði Klareskog.
Fyrirlestur
Ferenc
Somogyi
FYRIRLESTUR dr. Ferenc
Somogyi, ráðuneytisstjóra í
ungverska utanríkisráðuneyt-
inu á vegum
Samtaka um
vestræna
samvinnu
(SVS) og
Varðbergs
verður í dag
kl. 12 í Skála
á Hótel
Sögu.
Somogyi
mun í fyrir-
lestri sínum fjalla um mikilvægi
þess að Ungverjar og grannar
þeirra fái fulla aðild að Atlants-
hafsbandalaginu, bæði vegna
öryggishagsmuna og til að
skjóta styrkari stoðum undir
lýðræðisþróunina í þessum
löndum. Somogyi hefur víð-
tæka reynslu innan ungversku
utanríkisþjónustunnar.
■ FJÖLSKYLDUDAGUR
verður í dag í Sundlaug Kópa-
vogs í samvinnu laugarinnar
og Skólahljómsveitar Kópa-
vogs. Margt verður á dagskrá,
s.s. hin árlega rennibraut-
arkeppni. Skólahljómsveit
Kópavogs mun leika fyrir sund-
laugargesti frá kl. 10. Skóla-
hljómsveitin mun einnig selja
kaffi og kökur til styrktar
starfseminni. í dag verður opn-
að nýtt vatnsgufubað við laug-
ina. Eimbaðið rúmar 18 manns
í sæti og framan við það er
rými til kælingar og sturta.
Ekki er selt sérstaklega í eim-
baðið.
■ SENDIHERRA Noregs á
íslandi, Nils O. Dietz, opnar
sýningu, „Norsk Olympisk
Design“, í Ráðhúsi Reykja-
víkur, í dag kl. 15. Sýningin
fjallar um hina yfirgripsmiklu
hönnunarvinnu, sem fram fór
vegna XVII. Vetrarólympíu-
leikanna í Lillehammer. For-
maður Arkitektafélags Nor-
egs, Ketil Moe mun halda stutt
erindi við opnun. Hann var einn
helsti hönnuður við undirbún-
ing leikanna og þessarar sýn-
ingar.
■ FUGLAVERNDARFÉ-
LAG íslands og Eyrarbakka-
hreppur hafa í hyggju að
koma á fót friðlandi fyrir fugla
við austurbakka Ölfusárósa.
Farið verður í skoðunarferð á
svæðið í dag, á einkabílum frá
Hlemmi kl. 16. Hópurinn hittir
Eyrbekkinga og þá sem fara
uppá eigin spýtur við afleggjar-
ann upp í engjarnar (við Sól-
vang) íd. 17. Ekið verður á
svæðið og síðan gengið um
eftir því sem aðstæður leyfa.
■ ALÞJÓÐLEGA hafn-
firzka grínhátíðin verður sett
við íþróttahúsið við Strandgötu
í dag klukkan 14 af Ingvari
Viktorssyni bæjarstjóra. Að
því loknu koma helstu grínarar
bæjarins siglandi á nútíma vík-
ingafleyjum, syngja og fara
með gamanmál. Það eru Sig-
urður Siguiýónsson, Magnús
Ólafsson, Laddi og Radíus-
bræður. Karlakórinn Þrestir
syngur nokkur lög og hljóm-
sveitin Roll-on heldur uppi
stuði.
■ OPIÐ hús verður í leikskó-
lanum Kirkjubóli við Kirkju-
lund, Garðabæ, í dag laugar-
daginn 1. júní frá kl. 11-13.
Dr. Ferenc
Somogyi.