Morgunblaðið - 09.06.1996, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ 1996 11
duga fingur beggja handa ekki til. Ég held að
það skipti máli, ekki síst fyrir uppvaxandi kyn-
slóðir, að konur séu í lykilstöðum.
Það ánægjulega er að það hefur í raun ekki
staðið ágreiningur um ráðningu þessara kvenna.
Þær hafa einfaldlega verið fremstar meðal jafn-
ingja. Ég skynja þróunina þannig að nú sækja
fleiri konur um vegna þess að þær vita að þær
hafa jafna möguleika á við karlana að hreppa
þessar' stöður.“
- í kosningabaráttunni taiaði R-listinn mikið
um lokað, háifsovéskt stjórn- og embættis-
mannakerfi borgarinnar. Hvernig var að koma
inn í það keríi eftir kosningar?
Drakk í sig nýjungar
„Kerfið var lokað og vant því að þjóna einum
flokki. Það kom mér í raun á óvart hvað mér
fannst kerfið staðnað og hvað það var lokað,
m.a. fyrir nýju blóði. Þar er fyrst og fremst við
Sjálfstæðisflokkinn að sakast.
Þetta er ekki vegna þess að hér væri ekki
hæft fólk, því hér er mikill vannýttur mannauð-
ur og mikið af fólki, sem sýnir frumkvæði og
hefur mikinn áhuga á að takast á við breyting-
ar. Þá á ég ekki við póltískar breytingar heldur
breytingar í stjórnun og skipulagi á vinnuaðferð-
um.
Þegar ég kom hingað fannst mér sláandi að
starfsmenntun og endurmenntun hafði lítið ver-
ið sinnt. Við höfum verið að gera mikið átak í
menntunarmálum starfsmanna. Það var mikill
þorsti eftir fræðslu og endurmenntun, svo mik-
ill að fólk var eins og svampur sem drakk í sig
nýjungar. Mér finnst illa farið með fólk að veita
því ekki þjálfun og menntun til að fylgjast með
vegna þess að þá kemur hræðsla í einstakling-
inn og menn eiga miklu færri kosta völ - minni
möguleika á að hreyfa sig til.
Varðandi reksturinn og stjórnkerfið held ég
að borgin hafi verið aftarlega á merinni, miðað
við fyrirtækin í landinu. Það hefur vantað skýr-
ari skilgreiningu á hlutverki borgarinnar og
hlutverki borgarstofnana. Hvaða markmið eiga
þær að uppfylla? Þetta eru hlutir sem fyrirtæk-
in hafa farið í gegnum hvert á fætur öðru en
Reykjavíkurborg er að feta sig inn í þessa þró-
un á síðustu tveimur árum.
Ég hef mikinn áhuga á að dreifa valdi og
ábyrgð í borgarkerfinu, út á stofnanir borgar-
innar, t.d. í starfsmannamálum. Til þess þarf
að hafa eftirlit með því hvernig starfsmanna-
stefnan er framkvæmd. Þá verður að hafa ein-
hveija starfsmannastefnu sem er sett á blað
og menn verða að vita eftir hveiju þeir eru að
fara. Hún var ekki til í öðru formi en því að
menn áttu bara að standa á bremsunni.
Eins er með íjárhagsáætlunina. Ég vil að hún
verði meira á ábyrgð stofnana Reykjavíkurborg-
ar. En þá þarf tæki til að fylgjast með fram-
kvæmd fjárhagsáætlunar. Bókhalds- og upplýs-
ingakerfi borgarinnar hefur verið mjög vanþró-
að og erfítt að hafa eftirlit í gegnum það með
því sem er að gerast í einstökum einingum
borgarinnar.“
Ekki tími til að stjórna
„Annað dæmi snertir íjármálastjórnunina.
Ég held að varla nokkrum manni, sem rekur
þó ekki sé nema eigið ávísanahefti, detti í hug
að byggja sínar lántökur eingöngu á yfírdrætti
nema hann eiga engra annarra kosta völ. Hér
var það alsiða að vera með 1,5 milljarða og upp
í 2 milljarða króna í yfírdráttarlán. Af þessu
voru borgaðir gífurlegir vextir. Þetta mundi
engum detta í hug nema þeim fulltnium D-list-
ans sem stjórnuðu borgarkerfinu. Þetta höfum
við verið að færa út á markaðinn."
- Yfírstjórnarkostnaður borgarinnar hefur
aukist í ykkar tíð um 13,3%. Var þetta staðn-
aða kerfi þá ekki nógu stórt?
„Þetta er ekki spurningin um hversu stórt
kerfíð er. Ég held hins vegar að það hafi vant-
að á stjórnun. Hluti af vandanum er að menn
hafa ekki nægan tíma til að sinna stjórnun.
Það er farið að tala um þetta sem hluta af
því vandamáli hvað framleiðnin er almennt lítil
í landinu. Að það sé ekki við launafólk að sak-
ast heldur sé stjórnunin einfaldlega ekki nógu
góð.
Það er ekki talið til pólitískra vinsælda fallið
að bæta við í stjórnun en ég kannast ekki við
þessa tölu, 13,3%. Ég veit hins vegar að launa-
kostnaður á skrifstofu borgarstjóra lækkaði um
5 milljónir á síðasta ári.“
- Þegar Reykvíkingar horfa á stjórnkerfí
borgarinnar fyrir kosningar 1998 hvað verður
þá breytt, miðað við 1994?
Viðskiptavinir en ekki óreiti
„Ég á mér þann draum að það verði öðru-
vísi um að litast. Þá kem ég að því að megin-
hlutverk borgarinnar sé þjónustuhlutverk við
borgarbúa. Þá þarf kerfið að vera þjónustuvin-
samlegt og taka á móti borgarbúum sem hveij-
um öðrum viðskiptavinum en ekki sem óþægi-
legu áreiti. Það er ekki þar með sagt að allir
eigi rétt á að fá sínar óskir uppfylltar en fólk
á rétt á svörum hvort sem í svarinu felst synjun
eða samþykki.
Mér fínnst líka skipta máli að nefndirnar
haldi opna fundi þannig að fólki gefíst kostur
á að koma og gera upp sín mál. Það hafa allar
nefndir borgarinnar haldið slíka fundi á síðasta
*
Eg leyfi mér að
fullyrða að það er mun
samhentari hópur sem
fer með stjórn borgar-
innar núna heldur en
sá sem sljórnaði henni
á síðasta kjörtímabili
og var það þó bara
einn flokkur.
ári og þessu. Ég hef sjálf verið með slíka fundi
og stefni að því að halda þá einu sinni á ári í
tengslum við ijárhagsáætlun.
Annað, sem er liður í að gera kerfíð lýðræð-
islegra, eru hugmyndir okkar um reynsluhverfi
sem við ætlum að hrinda í framkvæmd í Grafar-
vogi. Þá gerum við ráð fyrir að öll félagsleg
þjónusta verði á einum stað og að það verði
sérstök stjórn yfir þessu reynsluhverfí sem í
eigi sæti íbúar eða fulltrúar í hverfinu. Þetta
hefur gefist mjög vel víða, t.d. í Osló. Norð-
menn segjast hafa sparað 10-15% í rekstri á
þessu vegna þess að samþætting sé meiri, starfs-
menn nýtist betur og frumkvæði íbúa og félaga
til að taka á ýmsum málum aukist.
Einum þætti má ekki gleyma og hann er sá
að það séu skýrar leikreglur í borgarkerfínu
þannig að það séu ekki geðþóttaákvarðanir sem
ráða. Fólk treysti því að hér sé raunverulegt
jafnræði og að flokksskírteini og kunningja-
tengsl ráði ekki.
Þetta hefur verið gert meðal annars með því
að endurskoða innkaupa- og útboðsstefnu borg-
arinnar sem bæði hefur gert leikreglurnar gagn-
særri og sparað tugi milljóna."
Sveitarfélög og atvinnuleysi
„Mér er nákvæmlega sama hvort sá sem ég
ræð til verka er sjálfstæðismaður, allaballi,
framsóknarmaður, í Alþýðuflokknum eða
Kvennalistanum ef hann vinnur það verk sem
honum er falið vel og selur það á sanngjörnu
verði."
- Atvinnumál voru stórmái í kosningunum.
Þið sögðuð atvinnuleysi stríð á hendur og boð-
uðuð atvinnu fyrir alla.
„Ég sagði aldrei: atvinnu fyrir alla, ég sagði
að það væri ekki í valdi sveitarfélaganna að
leysa atvinnuleysið. Það gerðu sjálfstæðismenn
hins vegar. Það er rangt að tala um atvinnu-
leysi á þeim nótum að sveitarfélögjn geti leyst
það. Það dytti engum heilvita manni í hug í
nágrannalöndunum, sem hafa barist við það
árum og áratugum saman. Þetta eru svo marg-
ir samverkandi þættir sem koma inn á hag-
stjórnina.
Það er vissulega áhyggjuefni að atvinnuleysi
fer ekki minnkandi í Reykjavík á sama tíma og
í mörgum öðrum sveitarfélögum. Það er eins
og við séum að sigla inn í sama far og höfuð-
borgir í löndunum í kringum okkur þar sem
hið kerfislæga atvinnuleysi virðist meira en á
svæðunum í kring. Þegar atvinnuleysi fer
minnkandi virðist það síður gera það í höfuð-
borgunum. í Reykjavík höfum við t.d. miklu
stærra hlutfall langtímaatvinnulausra en aðrir,
og einnig fleira atvinnulaust ungt fólk, 16-25
ára, með litla menntun og litla möguleika á
atvinnumarkaði.
A síðasta ári var talað um að starfandi fólki
á landinu hefði fjölgað um fímm þúsund. Í
Reykjavík fjölgaði því um 3 þúsund þannig að
Reykjavík er með 60% fjölgun starfandi fólks
þó að vinnandi fólk hér sé ekki nema um 37%
af vinnuafli á landinu. Þannig að fjölgun starfa
er meiri í Reykjavík en annars staðar á landinu.
Við finnum að við fáum færri tilboð í verk,
sem við erum að bjóða út, vegna þess að fyrir-
tækin hafa í mörg horn að líta. Við erum að
fá fleiri umsóknir um atvinnulóðir en áður, og
færri umsóknir um sumai’vinnu skólafólks en
áður. Þannig að við sjáum að það er að rofa
til. Samt hróflar það ekki við atvinnuleysistölun-
um. Það er áhyggjuefni."
og gufuorka sem við hljótum að
nýta. Höfnin hefur verið í mikilli
sókn. Það eru þessi atriði og þessi
fýrirtæki sem við getum helst notað
í sókn í atvinnumálum.
Ataksverkefni eru bara plástur á
sárið í raun og veru. Þótt maður
vilji sinna fólki, sem hefur verið lengi
atvinnulaust, og ungu fólk, 16-25
ára, svo það festist ekki í atvinnu-
leysinu, þá sér maður að vissu leyti
eftir þessum peningum því fólk er
jafnatvinnulaust og áður þegar
átaksverkefninu er lokið. Átaksverk-
efni eru þess vegna í raun ekki at-
vinnuuppbygging en ég get nefnt tvö
dæmi um atvinnuuppbyggingu sem
við erum að fara út í.
í fyrsta lagi rannsóknir fyrir um
200 m.kr. við Trölladyngju í sam-
starfí við iðnaðarráðuneyti og Hafn-
arfjarðarbæ til að svara því hvort
við getum séð erlendum fjárfestum
fyrir nægilegri gufuorku. Við höfum
stefnt að því að laða að erlenda fjár-
festingu. Þetta er til marks um hvernig hægt
er að nýta fyrirtæki eins og Hitaveituna.
Kannski hefði verið nær að fjárfesta fyrr í slík-
um hlutum og skapa möguleika til framtíðar
heldur en að fjárfesta eins mikið og raun ber
vitni í Perlunni.
Það sama á við um Nesjavallavirkjun. Það
bendir allt til að það verði farið í raforkufram-
leiðslu við Nesjavelli fyrir aldamót, ekki síst
fyrir frumkvæði borgarinnar. Það getur skipt
verulegu máli varðandi atvinnuuppbyggingu til
framtíðar."
- Hve langt tímabil er framundan þar sem
afborganir skulda verða baggi á rekstri borgar-
innar?
„Það fer m.a. eftir því hvort skatttekjur okk-
ar aukast, efnahagsbata og hagvexti en með
óbreyttu ástandi sjáum við fram á aðhaid á
komandi árum. Við erum komin að ystu mörk-
um með þennan rekstur. Það er vandinn.“
Kostar átök að draga saman
„Það er auðveldara að bæta við rekstur og
auka útgjöld en að draga saman. Það kostar
átök að draga saman í rekstri vegna þess að
því fylgir óhjákvæmilega einhver fækkun starfs-
manna og að einhveiju lejdi lakari þjónusta á
einhveijum sviðum.
Þess vegna er ég svo skelfílega ósátt við það
- og finnst borgarbúum misboðið - þegar sjálf-
stæðismenn koma fram og segjast ætla að
lækka skatta, greiða niður skuldir og veita betri
þjónustu. Þetta kemur ekki heim og saman.
Þeir geta ekki boðið manni upp á þetta, sömu
menn sem stóðu að því að auka rekstrarútgjöld
borgarinnar um 34% frá 1991 til 1994 á sama
tíma og byggingavísitalan hækkaði um 7%.
Þetta er loddaraskapur. Ég trúi ekki fyrr en
ég tek á að borgarbúar kaupi þetta. Vaxta-
byrði og afborganir iána hjá borginni fimmföld-
uðust frá 1993 þegar greiðslubyrðin var 269
milljónir til 1995 þegar greiðslubyrðin var kom-
in í 1.300 milljónir. Hver skyldi nú bera ábyrgð
á þessu?“
- Þú segir að þín forgangsröðun miðist við
þjónustu við barnafjölskyldur en tvær af ykkar
umdeildustu aðgerðum hafa ekki síst bitnað á
barnafjölskyldum cg láglaunafólki. Holræsa-
gjaldið, sem jók útgjöld hvers heimilis um 10-30
þúsund á ári, og 100% hækkun strætisvagnafar-
gjalda.
„Það er villandi að nota svona tölur, 100%
hækkun. Um hvaða tölur er verið að tala í krón-
um. Þetta eru fjárhæðir sem skipta fólk litlu
máli.“
- Allt að 1.000 kr. á mánuði hjá þeim sem
notar strætó tvisvar á dag. Það er afstætt við
tekjur fólks hvaða máli þær tölur skipta.
„Þarna ertu að tala um ellilífeyrisþegar en
fargjald til þeirra hækkaði úr 25 krónum í 50
krónum. Flnnst þér það ósanngjarnt fargjald?
Auk þess er ósennilegt að ellilífeyrisþegar noti
strætó tvisvar á dag fímm daga vikunnar.
Algjörlega sannfærð
Ekki ón innstæðu
- Þið sögðuð að Reykjavíkurlistinn sætti sig
ekki við atvinnuleysi, og legði mikla áherslu á
að beitn borginni til að gangsetja hjól atvinnu-
lífsins. I maí 1996 voru atvinnulausir fleiri en
í maí 1994. Voru þetta innstæðulaus kosninga-
loforð?
„Nei, ég hef ekki sætt mig við atvinnuleysið
og við höfum gripið til margvíslegra aðgerða.
Ég vil t.d. nefna styrki til smáfyrirtækja, við-
skiptaráðgjöf og ýmislegt slíkt sem atvinnu- og
ferðamátastofan hefur verið með. Það skilar
kannski ekki mjög mörgum atvinnutækifærum.
Það eru aðrir hlutir sem gera það, t.d. raforka
„Ég fékk bágt fyrir strætóhækkunina en var
algjörlega sannfærð um að það var óhjákvæmi-
leg ákvörðun. Þegar maður hefur fullkomna
sannfæringu er manni sama þótt einhveijir
mótmæli eða þótt á móti blási. Þetta varð að
gerast. Við vissum á hvaða gagnrýni við áttum
von, hvaðan hún kæmi og að þetta væri ekki
eitthvað sem fagnaðarlæti yrðu útaf.
Strætó á ekki að vera félagslegt úrræði held-
ur ferðamáti fyrir alla. Þetta var ein af forsend-
unum fyrir því að hægt sé að efla strætósam-
göngur sem ferðamáta fyrir alla. Við eigum að
reyna að hafa leiðakerfi okkar þannig og veita
strætisvögnum þann forgang í umferðinni að
fólk noti þá í auknum mæli og sjái sér hag í því.
Það getur auðvitað verið pólitík út af fyrir
sig að halda öllum þjónustugjöldum í lágmarki.
Þar sem borgin veitir þjónustu er hún í mjög
mörgum tilvikum að veita hópum eins og barna-
fólki og öldruðum þjónustu. Það liggur í eðli
sveitarfélaganna. Þau eru að sinna velferðar-
þjónustu. Ef það má ekki hrófla við þjónustu-
gjöldunum þá koma menn að skatttekjunum.
Ef menn vilja ekki heldur hrófla við skatttekjun-
um - útsvarinu - þá veit ég ekki hvernig á
að fara að þessu nema með niðurskurði á þjón-
ustu. Við eigum ekki margra kosta völ.“
Hljótum að hækka gjöld
„Sveitarfélag hefur ekki þau tekjujöfnunar-
úrræði sem ríkið hefur. Það hefur ekki yfir að
ráða ellilífeyri né barnabótum. Það getur bara
veitt þjónustu sem allir þurfa að greiða það
sama fyrir, alveg eins og allir greiða sama út-
svarið. Þess vegna hljóta hækkanir að lenda á
barnafjölskyldum og öldruðum. Hvernig eigum
við að ná til hinna? Eftir stendur svo sú stað-
reynd að það er mun ódýrara fyrir barnafólk
að búa í Reykjavík en t.d. í Kópavogi hvort sem
iitið er til skatta en til þjónustugjalda."
- Það er mikil breyting framundan þegar
sveitarfélögin taka við rekstri grunnskólans.
Hvernig er Reykjavíkurborg í stakk búin til þess?
„Það er gríðarlegt verkefni. Það er ekki ein-
göngu verið að sameina Skólaskrifstofu Reykja-
víkur og Fræðsluskrifstofuna og búa til nýja
stofnun, Fræðslumiðstöð Reykjavíkur, heldur
erum við auk þess að taka yfír verkefni sem
voru að hluta hjá fjármálaráðuneytinu og að
hluta hjá menntamálaráðuneytinu. Þar á meðal
er umsjón með launamálum kennara, samninga-
gerð, í samvinnu við Samband ísl. sveitarfé-
laga, eftirlit með skólastarfí, umsjón með sér-
skólum og fleira."
„Við erum að tala um stofnun sem veltir 5
milljörðum króna, er með um 2.200 starfsmenn
og um 15.000 nemendur. Þetta er sjálfsagt
stærsta menntastofnun landsins.
Þessi flutningur er unninn í miklum flýti,
þótt ýmsum fínnist þetta mál hafa verið lengi
í umræðunni og því máli er ekki lokið.
Ég trúi því að, - þegar búið verður að stofna
þessa Fræðslumiðstöð og umsjón alls grunn-
skólastigsins verður hjá Reykjavíkurborg - þá
eigi og geti Reykjavíkurborg orðið fyrirmynd í
skólamálum. Hún á að hafa þá burði sem
stærsta sveitarfélag landsins.
Já, ég held að við þurfum að gera átak í
skólamálum. í þessum efnum eins og öðrum
er alltaf verið að horfa á húsbyggingar og við
eigum miklar byggingar framundan ef okkur á
að takast að uppfylla lagaskyldu um einsetn-
ingu. Við erum að gera fímm ára áætlun um
hvernig við náum því. Síðan er spurningin um
inntak i skólastarfínu sem ég held að við þurf-
um að leggja mikla áherslu á þannig að skólar
verði góður vinnustaður fyrir nemendur og
kennara. Þá er ég ekki bara að tala um launa-
mál heldur svo margt annað.“
- Hefur þú einangrast frá Kvennalistanum,
enn frekar en áður, eftir að þú ert orðin fyrsti
raunverulegi valdamaðurinn sem kemur úrþess-
ari grasrótarhreyfíngu?
„Nei. Náttúrlega fara allir mínir starfskraftar
í að vinna fyrir Reykjavíkurlistann. Reykjavíkur-
listinn er kannski mitt daglega pólitíska bak-
iand, en ég held ennþá tengslum við Kvennalist-
ann og hef ekki klippt á þau.“
Mín nónasta framtíð er í
Reykjavíkurlistanum
- Hvernig sérðu fyrir þér pólitíska framtíð
Kvennalistans?
„Það væri kannski nærtækara að spyija
hvernig ég sé pólitíska framtíð flokkanna fyrir
mér. Ég held að Kennalistinn sé ekki einangr-
aður í því sambandi. Ég hef löngum sagt það
að þessi pólitíska flokkaskipting, sem mótaðist
á öðrum áratug aldarinnar, er löngu hætt að
endurspegla þetta samfélag sem við búum í.
Auðvitað geta flokkarnir lifað sjálfa sig nokkuð
lengi en mér fínnst að það sé komið að því að
þeir stokkist upp. Það verður kannski ekki al-
veg á næstunni en það mun áreiðaniega gerast.
Ég held að í stjórnmálum eigi flokkar og
einstaklingar tvo möguleika til að hafa áhrif.
Annarsvegar að starfa í samtökum sem eru á
jaðrinum, róttæk og eru beinlínis til þess að
skerpa á umræðunni. Slík samtök hafa alltaf
verið til og þau geta haft mikla pólitíska þýð-
ingu og flýtt fyrir allri pólitískri umræðu. En
þau eru kannski ekki vel fallin til þess að vera
fjöldahreyfing.
Hins vegar á maður svo þann möguleika að
starfa í breiðari pólitískri fylkingu sem hefur
það frekar að markmiði að ná pólitískum völdum
til að koma málum í framkvæmd í þágu þess
fólks sem maður vill beijast fyrir.
Ég lít á Reykjavíkurlistann sem þessa breiðu
samfylkingu, sem ætlar sér að ná völdum til
að koma fram málum sem alltaf hafa setið á
hakanum. Ég held að hann hefði aldrei orðið
til ef Kvennalistinn hefði ekki verið til.“
- Hvernig sérðu fyrir þér þína pólitísku fram-
tíð?
„Ég hef ekki einhver stefnumið framundan
sem ég ætla persónulega að stefna að fyrir sjálfa
mig. Eg veit bara það að ég ætla að leiða
Reykjavíkurlistann í næstu borgarstjómarkosn-
ingum. Ég er sannfærð um það að þegar þetta
kjörtímabil verður gert upp þá mun Reykjavíkur-
listinn halda velli og halda borginni áfram. Ég
held að það skipti sköpum.
Það var pólitískt mikilvægt að vinna borgina
en það er ennþá mikilvægara að halda henni.
Og það er það verk sem ég ætla að vinna núna.
Þannig að ég sé mina nánustu framtíð fyrir mér
í Reykjavíkurlistanum. Ég fer ekki héðan frá
hálfkláruðu verki.“