Morgunblaðið - 09.06.1996, Blaðsíða 29

28 SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ1996 29

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
SKIPULAGSSTJÓRI ríkisins
hefur ákveðið að fram skuli
fara frekara mat á umhverfis-
áhrifum fyrirhugaðs miðlunar-
lóns í Köldukvísl við Hágöngur.
Landsvirkjun hefur kært þennan
úrskurð til umhverfisráðherra.
Krefst Landsvirkjun þess, að
úrskurður skipulagsstjóra verði
felldur úr gildi og að fallizt verði
á miðlun þessa á grundvelli
frumathugunar um mat á um-
hverfisáhrifum.
Upplýsingafulltrúi Lands-
virkjunar segir, að kröfur skipu-
lagsstjóra seinki fyrirhuguðum
framkvæmdum um eitt til tvö
ár. í niðurstöðu skipulagsstjóra
segir: „í Ijósi þess hve víðtækar
rannsóknir eiga eftir að fara
fram og óljóst er um niðurstöður
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
þeirra er niðurstaða skipulags-
stjóra ríkisins sú, að fram skuli
fara frekara mat á umhverfis-
áhrifum. Þetta er gert til þess
að hægt sé að fjalla um fram-
kvæmdina á nýjan leik í ljósi
niðurstaðna frekari rannsókna
og ítarlegri upplýsinga.“
í athugasemdum Lands-
virkjunar segir hins vegar:
„Takmörk eru fyrir því til hvers
megi ætlast af framkvæmdarað-
ila og telja verður, að Lands-
virkjun hafi nú þegar lagt fram
þau gögn, sem með sanngirni
er hægt að ætlast til að gert
verði.“
Stefán Thors, skipulagsstjóri
ríkisins, segir í samtali við
Morgunblaðið í gær um athuga-
semdir Landsvirkjunar: „Að
fengnum athugasemdum og
umsögnum vár málið athugað
og lagt mat á það, hvort í skýrslu
Landsvirkjunar væri nægjan-
lega vel gerð grein fyrir fram-
kvæmdinni, áhrifum hennar á
umhverfið og hugsanlegum mót-
vægisaðgerðum. Okkar mat var,
að svo væri ekki og var sú niður-
staða rökstudd með, að frekari
rannsóknir skorti."
í hvert sinn, sem nýjar fram-
kvæmdir eru fyrirhugaðar á
hálendi íslands er ástæða til að
fara varlega. Óbyggðir og öræfi
eru einhver mesta auðlind þess-
arar þjóðar. Þær framkvæmdir,
sem ráðizt er í á þessu svæði
verða ekki aftur teknar. Þess
vegna verður að kanna ræki-
lega, hvort þörf sé á slíkum
framkvæmdum, hvort hægt sé
að ná sama markmiði með öðr-
um hætti, hvaða verðmætum sé
fórnað með framkvæmdum
o.s.frv.
Af þessum sökum er sérstök
ástæða til að fagna því, að
skipulagsstjóri ríkisins vill fara
varlega og er ekki tilbúinn til
þess fyrir sitt leyti að fallast á
framkvæmdir, sem hann telur
bersýnilega, að ekki séu nægi-
lega vel undirbúnar. Því verður
að treysta, að umhverfisráð-
herra fari jafn varlega og að
ítarlegri rannsóknir fari fram á
þessu svæði, kannað verði hvort
aðrir kostir séu fyrir hendi og
rækilegar umræður fari fram á
opinberum vettvangi, á Alþingi
og í þjóðfélaginu áður en ráðizt
verður í nýjar, viðamiklar fram-
kvæmdir á hálendi íslands.
AÐGÁT
SKAL HÖFÐ
1 34 VI-Ð
10^£*saum
ekki alls fyrir löngu
hina miklu strind-
bergsku kvikmynd
um Knut Hamsun sem
Svíar hafa gert í sam-
vinnu við Norðmenn og Dani því
öll tungumálin heyrast í þessari
mynd, Max von Sydow í hlutverki
Hamsuns hefur aldrei leikið betur
en hann talar sænsku, Ghita Nerby
sem varpar nýju ljósi á andstæðum-
ar í Maríu Hamsun talar dönsku
og er jafningi von Sydows á sviðinu
en aðrir tala norsku.
Bergljót Ibsen, sem var dóttir
Bjömsons-hjónanna og eiginkona
einkasonar Ibsens-hjónanna skrif-
aði ógleymanlega minningabók um
tengdaforeldra sína og Sigurð eig-
inmann sinn, De tre, en segja má
að þessi nýja stórmynd um
Hamsun-hjónin fjalli í raun og veru
um þau tvö og svo að sjálfsögðu
umhverfi þeirra og samtíð eftirað
þau hjón ganga til liðs við ger-
manska ofurmannsdýrkun þýzkra
nazista. Þá var Knut á hátindi fer-
ils síns, samt lifði hann í fjandsam-
legu umhverfi sem var einskonar
leiktjöld um harmleik, biturleika og
að lokum fátækt. En stórskáldið
stóð af sér öll veður og þráttfyrir
hugsjónaleg vígslspor í lífí sínu
skildi hann eftir ódauðleg verk sem
koma nazisma ekkert við en eru
einhver fegursti og mikilfenglegasti
vitnisburður sem til er um andlegt
þrek norrænna þjóða - og þó einkum
þeirrar þjóðar sem byggir það land
þaðansem við erum komin. Fyrsta
hálftímann var ég farinn að óttast
að þessi mikla kvikmynd sem ég sá
í Osló ásamt fullu húsi af áhuga-
sömum Norðmönnum sem leyfðu
ekki smáhvískur í salnum meðan á
sýningu stóð væri enn ein atlagan
að skáldinu, en svo var þó ekki.
Myndin er svo sterk og áleitin heim-
ild um skáldið mikla og konu hans
að þar er engu saman að jafna -
og samt hefur danski rithöfundur-
inn Thorkild Hansen skrifað klass-
ískt rit um þessi átök en það er
einstakt framlag til heimildaritunar
eftir styrjöldina. í þessa námu leit-
uðu höfundar myndarinnar og fóru
svo sannarlega ekki í geitarhús að
leita þeirrar ullar sem bezt var í
þennan mikla vefnað. Að hálftíma
liðnum hafði ég sannfærzt um að
hér er um þroskamikið og heil-
steypt verk að ræða,
hlutfallagott og byggt
á þeim heimildum sem
nærtækastar eru um
líf skáldsins og Maríu
konu hans. Von
Sydow er eins og lítill
drengur í höndunum á Ingmar
Bergmann miðað við þann stór-
brotna átakaleikara sem birtist í
þessari óviðjafnanlegu kvikmynd
Svíanna (samskonar stórleik sýnir
von Sydow einnig í sjónvarpsmynd-
inni uppúr Radetzkymarsinum eftir
Joseph Roth). Maður hverfur inní
atburðarás myndarinnar einsog um
samtímaviðburði sé að ræða, tekur
þátt í átakamikilli baráttu fyrir því
sem Hamsun-hjónin telja nokkurn
vegin Stórasannleik, en að sjálf-
sögðu var hann á sandi byggður
einsog allur endanlegur sannleikur.
Skáldið hefði aldrei getað lifað í
þeim falska sannleika en hann lifir
því betur í verkum sínum og þeirri
lífshugsjón um manninn sem er silf-
urþráðurinn í þeirri ljóðrænu
prósafegurð sem enginn hefur ögr-
að, hvorki fyrr eða síðar, enda er
hún einstæð í heimsbókmenntunum
og vonlaust að apa hana eftir. Henni
bregður þá einnig fyrir í þessari
miklu kvikmynd en þó er hráslaga-
legur veruleikinn þar nátengdari
efni og örlögum og undir lokin renn-
ur þetta mikla epíska myndljóð í
hægum fallegum straumi að djúp-
um ósi eilífðarinnar einsog jökulsá
hverfí til hafs. Með flúðir og fossa
og mikil þrengsli að baki hverfa þau
Knut og María saman inní þessa
eilífð, rétt einsog verk skáldsins
inní vitund okkar og veröld.
Lars Roar Langslet, fyrrum
menntamálaráðherra Noregs og nú
greinahöfundur við Aftenposten,
hefur skrifað athyglisverða grein
um Knut Hamsun, hugsjón hans
og töfra, þarsem hann sækir skýr-
ingar í ritverk eftir Sir Isiah Berlin,
Broddgölturinn og refurinn, en
þetta heiti er sótt í 2500 ára gamla
ljóðlínu eftir gríska skáldið Arkílok-
hós: “Refurinn getur marga hluti
en broddgölturinn getur bara einn
stóran hlut.“ Með þessari tilvitnun
reynir Berlin að skilja á milli
tveggja tegunda skálda, ef svo
mætti segja, þeirra sem skýra allt
ogtúlka með einsleitnum lífsháttum
broddgaltarins og hinna sem túlka
lífsviðhorf sitt með margvíslegum
tilbrigðum refsins. Raunar mætti
segja að hér séu skilgreiningar Sig-
urðar Nordals á einlyndi og marg-
lyndi. Dostojevskí er dæmigerður
broddgöltur. Hann lýsir aðvísu
margbreytilegu lífi en það er allt
innan þess stóra mynsturs sem var
hann sjálfur. Þannig varð hann
meira en listamaður, hann varð trú-
boði og spámaður. Shakespeare er
aftur á móti dæmigerður refur; eða
öllu heldur kameljón. Af þeim sök-
um hefur hann kannski ekki sér-
staka lífshugsjón heldur streymir
öll fjölbreytni lífsins um verk hans
og hugsun. Þannig var Hamsun
einnig, refur. Samt hafa ýmsir talið
að hann væri broddgöltur - og þá
ekkisízt vegna daðurs við hugsjón
Hitlers og nazista. En það er mis-
skilningur á eðli hans og verkum,
rétt einsog það var misskilningur
hjá Dostojevskí að rússneska skáld-
ið Pushkin væri broddgöltur.
Dostojevskí vildi líkjast þessu mesta
Ijóðskáldi rússneskrar sögu og átti
sér augsýnilega þá ósk heitasta að
þeir væru á sama báti hvað þetta
varðaði, en óskhyggja er eitt en
raunveruleiki annað. Hamsun hrós-
aði barnsmóður Gríms Thomsens,
norsku skáldkonunni Magdalene
Thoresen fyrir það að hún vildi
ekkert með skáldskap, einsog hann
kemst að orði; hún skrifaði vegna
skáldskaparins en ekki vegna
vandamála og tilgangsbókmennta.
Það var einmitt þetta sem hann
gerði sjálfur. Hann skrifaði og orti
vegna skáldskaparins en ekki í því
skyni að heíja einhveija þjóðfélags-
hugsjón til skýjanna. Hann var
skáldið mikla, það var allt og-sumt.
Og það er hann einnig í þessari
merkilegu mynd þeirra Svíanna.
Segja má að hún sé strindbergskur
dauðadans, en sem betur fer ekki
bergmönsk. Hún er engin eymdar-
sálfræði, heldur átök um skáldskap
og veruleika. Og þegar upp er stað-
ið og fljótið hverfur að ósi þurrkast
veruleikinn út og draumurinn verð-
ur eftir; sá eini veruleiki sem Hall-
dór Laxness taldi að skipti ein-
hveiju máli. Og það er í þennan
draum sem veruleikinn Knut Hams-
un mun enn og ævinlega kalla okk-
ur til samfylgdar við sig; hvaðsem
líður öllu trúboði broddgaltarins og
margeftiröpuðu ofurmannsdaðri
Nietzsche og Georgs Brandes.
M
HELGI
spjall
IVAR GUÐMUNDSSON DÓ INN
í íslenzku sumamóttina. Það
hefði honum sjálfum þótt við
hæfi. Hann yar mikill Íslending-
ur í sér og bar fæðingarbæ sín-
um, Reykjavík, fagurt vitni hvar
sem hann fór. Hann skrifaði á
sínum tíma margt um lífið í
Reykjavík og upplifði það ávallt hvern dag
sem nýja reynslu. Blaðamennskan getur
verið harla endurtekningarsöm eins og
margt annað í hversdagslegu lífí en ívar
sá og upplifði þennan hversdagsleika með
nýjum augum hvern dag enda var hann
ferskur og áhugasamur blaðamaður meðan
hann sinnti fréttastjórn hér við blaðið og
raunar ávallt síðar. Hann skrifaði sér-
stakan þátt í Morgunblaðið og fjallaði þá
ekki sízt um margt það sem fyrir augu bar
í höfuðborginni. Hann var fyrsti Víkveiji
Morgunblaðsins en síðan hafa margir fetað
í fótspor hans í þessum vinsæla þætti.
ívar setti persónulegt mark sitt á þennan
þátt og hafði gaman af að skrifa úr dag-
lega lífinu, eins og sagt er, enda var hann
mikill og ódrepandi þátttakandi í þessu
sama mannlífí sem hann fjallaði um í frétt-
um og blaðadálki. Hann rækti starf sitt
eins og aðrir góðir blaðamenn af ástríðu-
fullu tillitsleysi við sjálfan sig.
Sterkasti þáttur Ivars Guðmundssonar
sem blaðamanns var tilfínningin fyrir um-
hverfínu, staðgóð þekking, en þó fyrst og
síðast hafði hann tii að bera það sem kall-
að er á máli blaðamanna „nef fyrir frétt-
um“, en sá eiginleiki er höfuðprýði margra
beztu blaðamanna þótt þeir hafí misjafna
hæfileika til að koma efninu frá sér.
ívar Guðmundsson hætti störfum við
Morgunblaðið 1951 og hvarf til Vestur-
heims þar sem hann var kallaður til starfa
á vegum Sameinuðu þjóðanna og vann á
þeirra vegum í ýmsum löndum næstu fjóra
áratugina. Enda þótt hann hafi að mestu
verið fjarri ættjörðinni um hálfrar aldar
skeið var hún svo rótföst í eðli hans og
tilfinningalífí að engum sem við hann tal-
aði og ekki vissi betur hefði komið til
hugar að hann hefði verið langdvölum
erlendis. Um hann mátti svo sannarlega
segja það sem skáld Vestur-íslendinga
minnist á í kvæði sínu „Úr íslendingadags-
ræðu“ að hugur og hjarta báru ævinlega
mót heimalandsins þótt hann væri langför-
ull og legði undir fót mörg þau lönd sem
bera fremur vitni annarri arfleifð og öðrum
andlegum gróðri en þeim sem prýða lang-
holt og lyngmóa.
ívar Guðmundsson var alla tíð sonur
landvers og skers og það er gott að minn-
ast hans í þeirri björgföstu fullvissu að
um hann mátti segja hvert sem leiðin lá:
Fjærst í eilífðar útsæ
vakir eylendan þín:
nóttlaus voraldar veröld,
þar sem víðsýnið skín.
ívar Guðmundsson hvarf, farinn að
heilsu, inn í þessa sömu nóttlausu voraldar
veröld. Hann er að leiðarlokum kvaddur
með þakklæti og virðingu af þeim sem
með honum störfuðu hér á blaðinu og því
meira þakklæti sem við kynntumst honum
betur. Hann hvarf til þess íslenzka óska-
lands sem hugurinn var bundinn órofa
böndum og kannski engin tilviljun að hann
fékk að kveðja jarðneskt líf sitt í því um-
hverfí sem stóð hjarta hans næst og fylgdi
honum hvert sem hann fór. I þessu reyk-
víska umhverfi var hann eins og höfðingi
smiðjunnar sem hamraði nýjar fréttir og
atburði líkt og stjörnur hrykkju af steðjan-
um. Það var lífið sjálft sem ritaði mark-
verðustu frásagnir Ivars Guðmundssonar.
í þeim eldi var reynsla hans hert.
EITT AFÞVÍ, SEM
Alþingi gerði undir
lok þingtímans var
að samþykkja ný
lög um skattlagn-
ingu fjármagns-
tekna. Um slíka lagasetningu hefur lengi
verið rætt en samstaða ekki tekizt um
fyrr en nú. Að vísu hafa fjármagnstekjur
verið skattlagðar að hluta árum og áratug-
um saman, þ.ám. arður af hlutabréfum,
söluhagnaður af hlutabréfum og fleiri slík-
ar tekjur. Hins vegar hafa vaxtatekjur
ekki verið skattlagðar fyrr en nú að það
verður gert frá og með næstu áramótum.
Lengi voru skiptar skoðanir um, hvort
taka ætti upp skattlagningu á vaxtatekj-
ur. Smátt og smátt hefur þó skapazt póli-
tísk samstaða um það grundvallaratriði,
að eðlilegt væri að skattleggja allar tekjur
fólks, fjármagnstekjur ekki síður en launa-
tekjur. Það eru auðvitað engin efnisleg rök
fyrir því að sumar tekjur skuli skattlagðar
en ekki aðrar. Og það eru engin efnisleg
rök fyrir því, að sumar eignatekjur skuli
skattlagður t.d. húsaleigutekjur en aðrar
eignatekjur skuli skattfijálsar eins og t.d.
vaxtatekjur af sparifjáreign.
Ástæðan fyrir því að Alþingi hefur lengi
hikað við að skattleggja vaxtatekjur er
hins vegar sú, að menn hafa óttast áhrif
slíkrar skattlagningar á sparnað lands-
manna. Raunar höfðu sparifjáreigendur
engar tekjur af sparifé sínu áratugum sam-
an eða fram yfir 1980. Fram að þeim tíma
hafði það raunar verið skattlagt með stór-
felldum hætti með þeirri aðferð að verðbólg-
an var látin flytja mikla fjármuni frá spari-
fáreigendum til skuldara. Það var ekkert
sérfýrirbæri á Islandi eins og margir virð-
ast halda. Á áratugnum 1970 til 1980 gerð-
ist hið sama í flestum nálægum löndum.
Nú hafa sparifjáreigendur hins vegar
búið við mikið öryggi í einn og hálfan
áratug, sumir segja jafnvel of mikið ör-
yggi og dijúga ávöxtun og sennilega er
það ástæðan fyrir því að nokkuð almenn
samstaða hefur tekizt um það grundvallar-
atriði að skattleggja skuli vaxtatekjur.
Mörgum kom hins vegar á óvart hvaða
tillögur voru gerðar um fyrirkomulag
þeirrar skattlagningar. Eins og áður sagði
hefur hluti fjármagnstekna verið skatt:
lagður með sama hætti og launatekjur. í
því felst, að arður af hlutabréfum umfram
ákveðið mark, söluhagnaður af hlutabréf-
um, húsaleigutekjur umfram ákveðið
mark, allar þessar tekjur hafa verið skatt-
lagðar með 42-47% skatti. Það sem kom
mörgum í opna skjöldu og leiddi til póli-
tísks ágreinings á Alþingi um aðferðina
en ekki grundvallaratriðið var sú stað-
reynd, að lagt var til að jafnframt því að
tekinn yrði upp 10% skattur á vaxtatekjur
yrði skattlagning fyrrnefndra fjármagns-
tekna lækkuð í 10%. Rökin fyrir því voru
og eru þau, að óeðlilegt sé að skattleggja
fjármagnstekjur með mismunandi hætti
enda mundi það leiða til þess að spariféð
mundi leita í það form, sem minnst væri
skattlagt en atvinnulífíð t.d. ekki njóta
góðs af því í formi hlutabréfakaupa. Á
móti má auðvitað segja, að sú mismunun
hafi lengi verið fyrir hendi og ekki komið
í veg fyrir að fólk legði fram fé til hluta-
bréfakaupa.
Þeir sem ekki gátu sætt sig við þessa
niðurstöðu bentu hins vegar á, að í þessu
fælist að skattlagning á fjármagnstekjur
eigenda hlutabréfa og ýmiss konar ann-
arra eigna, sem eigendur hafa tekjur af
mundi stórlækka á sama tíma og nýr skatt-
ur væri lagður á gamla fólkið. Þau rök
eru fyrir staðhæfingunni um gamla fólkið,
ef svo má að orði komast, að ótrúlega
mikill hluti þess sparifjár, sem geymdur er
í bönkum og sparisjóðum er í eigu fólks,
sem er 67 ára og eldra, þ.e. komið á eftir-
iaunaaldur.
í raun og veru snerust umræðurnar um
fjármagnstekjuskattinn um það, hvort
menn væru tilbúnir til að kaupa hann því
verði að stórlækka skattlagningu á
ákveðnum tekjum eignamanna. Þótt nokk-
uð skýrar línur hafi verið á Alþingi um
þetta mál á milli stjórnar og stjórnarand-
stöðu er málið þó flóknara en svo, að það
hafi verið meintir talsmenn stóreigna-
manna í Sjálfstæðisflokki og Framsóknar-
flokki, sem hafí viljað fara þessa leið en
meintir talsmenn launamanna, sem hafi
viljað fara aðra leið. Formaður þeirrar
nefndar, sem lagði fram tillögurnar, sem
löggjöfín byggðist á var nefnilega Ás-
Fjármagns-
tekju-
skattur
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 8. júní

. .. Morgunblaðið/RAX
1ÞORSMORK
mundur Stefánsson, fyrrverandi forseti
Alþýðusambands íslands, sem væntanlega
verður ekki sakaður um að vera sérstakur
talsmaður stóreignamanna og einn þeirra
þingmanna, sem sátu í nefndinni var Bryn-
dís Hlöðversdóttir, þingmaður Alþýðu-
bandalags og áður lögfræðingur ASÍ. Hún
greiddi atkvæði með frumvarpinu á Al-
þingi á dögunum.
Þetta fólk hefur áreiðanlega ekki haft
sérstakan áhuga á því að beita sér fyrir
skattaívilnun til handa stóreignamönnum
heldur fyrst og fremst að koma í fram-
kvæmd skattlagningu fjármagnstekna og
sjá til hvers það mundi leiða.
Þótt sú pólitíska röksemd sé sterk, að
með löggjöfinni um íjármagnstekjuskatt
sé verið að lækka skatta á þeim, sem
hafa umtalsverðar tekjur af t.d. hluta-
bréfaeign eru hin efnisleg rök þó enn sterk-
ari að lítið vit er í því að skattleggja fjár-
magnstekjur með mismunandi hætti. Og
væntanlega hefur mönnum verið ljóst, að
42-47% skattlagning vaxtatekna væri ein-
faldlega óhugsandi vegna þess hvaða af-
leiðingar það mundi hafa á sparifjársöfnun
landsmanna.
EKKI ER þar með
sagt, að landsmenn
mundu hætta að
spara en á tímum
fijálsra fjármagns-
flutninga á milli
landa er ljóst að spariféð yrði einfaldlega
flutt til annarra landa og geymt og ávaxt-
að þar sem skattayfirvöld á Islandi næðu
ekki til þess. Að vísu er það svo, að þeir
sem flytja sparifé sitt til annarra landa
eiga iögum samkvæmt eftir sem áður að
gefa það upp á skattskýrslum og þ.á m.
vaxtatekjur, sem þeir hafa, þótt í öðru
iandi sé og greiða skatta af því hér, sem
þýðir m.ö.o. að frá næstu áramótum eiga
menn að greiða skatta af vaxtatekjum,
sem þeir kunna að hafa í öðrum löndum.
Veruleikinn er hins vegar sá, að mikill
hluti sparifjár landsmanna hefur aldrei
komið fram á skattskýrslum og 42-47%
skattlagning vaxtatekna mundi enn draga
úr líkum þess, að þessar eignir verði gefn-
ar upp með löglegum hætti. Það er heldur
ekki séríslenzkt fyrirbæri heldur alþekkt
um allan heim.
Samanburð-
ur við önn-
ur lönd
Jafnframt því, sem viðurkenna verður,
hvort sem mönnum líkar betur eða verr,
að annaðhvort er að skattleggja allar
eignatekjur með sama hætti eða svipuðum
hætti eða búa við óbreytt kerfi enn um
sinn, þ.e. skattfrelsi vaxtatekna, er hitt
ljóst að við verðum að taka mið af því
fyrirkomulagi, sem ríkir með öðrum þjóð-
um. Og ástæðan fyrir því, að við verðum
að gera það er sú, sem áður var vikið að;
sparifjáreigendur flytja fé sitt úr landi og
geta gert það með einföldum hætti nú
orðið, ef þeir telja illa með sig farið hér
heima fyrir.
í flestum nálægum löndum er skattur
greiddur af vaxtatekjum en hann er mis-
munandi eftir löndum. Sum ríki hafa stað-
ið frammi fyrir stórfelldum vandamálum
af þessum sökum. Þannig er t.d. mikill
fjárflótti frá Þýzkalandi vegna skattlagn-
ingar á vaxtatekjum þar. Það er auðvelt
verk fyrir Þjóðverja að flytja sparifé sitt
á milli landa. í Lúxemborg er enginn fjár-
magnstekjuskattur svo að dæmi sé nefnt.
Innan Evrópusambandsins gera menn
sér grein fyrir nauðsyn þess að samræma
skattlagningu fjármagnstekna á milli
landa og benda á, að samráð þurfl að
hafa bæði við Svisslendinga og Banda-
ríkjamenn en einnig verði að taka tillit til
þess, að eigendur mikilla fjármuna t.d. í
Miðausturlöndum eigi fleiri kosta völ og
geti flutt fé sitt til Suðaustur-Asíu, ef of
hart er að þeim gengið á Vesturlöndum.
í heimi nútímans eru fjármagnsflutningar
á milli landa svo auðveldir og einfaldir í
framkvæmd að peningarnir eru fljótir í
ferðum, ef nauðsyn krefur.
Við Islendingar getum ekki komizt hjá
því að taka tillit til þessarar þróunar. Við
getum ekki tekið upp fjármagnstekjuskatt
Jiér, sem er með allt öðrum hætti en tíðk-
ast í löndunum í kringum okkur eða geng-
ur þvert á þá þróun, sem þar er að verða.
Að þessu leyti eins og í svo mörgum öðrum
málum hefur einangrun okkar verið rofin.
Það er svo önnur saga, að gagnrýna
má þessa löggjöf á ýmsum öðrum forsend-
um. Það er t.d. ljóst, að þeir sem starfa
að framkvæmd skattalaga líta svo á, að
löggjöfín um fjármagnstekjuskatt sé ekki
nægilega vel undirbúin og að meiriháttar
vandamál eigi eftir að koma upp við fram-
kvæmd hennar. í annan stað má færa rök
að því, eins og Morgunblaðið hefur oft
áður haldið fram, að það verði að gefa
lengri aðlögunartíma áður en nýjar reglur
taki gildi um breytingar á sköttum. Þann-
ig hefði t.d. verið eðlilegt að fjármagns-
tekjuskattur tæki gildi í upphafi árs 1998
en ekki að hálfu ári liðnu til þess að fólk
hefði heilt ár til að laga sig að breyttum
aðstæðum. Það er óþolandi að lögggjafinn
breyti forsendum fyrir fjárráðstöfunum
fólks með jafn skömmum fyrii-vara og hér
er sífellt gert.
Þá á eftir að koma í ljós hvaða áhrif
skattlagning vaxtatekna hefur. Lands-
bankinn tilkynnir í auglýsingu í Morgun-
blaðinu í dag, laugardag, að bankinn muni
sjá til þess að eigendur sparifjár í bankan-
um verði skaðlausir. Forráðamenn Lands-
bankans eiga eftir að gera grein fyrir því
með hvaða hætti það verður gert. Verður
fjármagnstekjuskatturinn í raun færður
yfir á aðra viðskiptavini bankans? Hvernig
bregðast þeir við? Hvaða áhrif hefur það
á efnahags- og atvinnulíf landsmanna
verði það gert?
Svör við spurningum sem þessum liggja
ekki fyrir á þessari stundu. Enginn getur
svarað því hver áhrifín af vaxtaskattinum
verða. Hins vegar má telja líklegt að áhrif-
in af lækkun skatta á arði og söluhagnaði
af hlutabréfum verði til þess, að viðskipti
aukizt með hlutabréf, að fólk verði reiðu-
búnara til að leggja fjármuni sína í hluta-
bréfakaup. En því fylgir líka áhætta. Þótt
hlutabréfamarkaðurinn hér hafi nú gengið
í gegnum bæði hæðir og lægðir er hann
enn ungur að árum. Að margra mati eru
hlutabréf í sumum tilvikum í alltof háu
verði um þessar mundir bæði hér á ís-
landi og í öðrum löndum. í Bandaríkjunum
t.d. er búizt við því, að hlutabréfamarkað-
urinn geti fallið á næstu mánuðum vegna
þess að markaðsverðmæti fyrirtækja sé
komið langt upp fyrir endurnýjunai-verð
þeirra.
Fyrsta skrefið hefur hins vegar verið
stigið. Margir spá því, að þótt lagt sé upp
með 10% skatt muni sú skattaprósenta
eiga eftir að hækka eins og allar skattapró-
sentur. Það verður kannski ekki alveg ein-
falt fyrir ríkisstjórnir framtíðarinnar að
auka þessa skattlagningu, ef þróunin í
nálægum löndum verður á allt annan veg.
Kannski verður það aðhaldið, sem dugar
til þess að koma í veg fyrir að of langt
verði gengið.
„Þótt sú pólitíska
röksemd sé sterk,
að með löggjöf-
inni um fjár-
magnstekjuskatt
sé verið að lækka
skatta á þeim,
sem hafa umtals-
verðar tekjur af
t.d. hlutabréfa-
eign, eru hin efn-
islegu rök þó enn
sterkari að lítið
vit sé í því að
skattleggja fjár-
magnstekjur með
mismunandi
hætti.“