Morgunblaðið - 09.06.1996, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ1996 31
á orkuforða jarðvarmans. Nýting
fallorkunnar er nokkru lengra á veg
komin, en jarðvarmans. Bestu virkj-
unarkostirnir eru að sjálfsögðu fyrst
nýttir. Almennt er viðurkennt og
raunar í lög sett, að meta þurfi
umhverfisáhrif stórframkvæmda.
Áætlanir eru til um beislun allra
“virkjanlegra" fallvatna landsins.
Einn sá kostur sem mældur hefur
verið er röð stórvirkjana á Austur-
landi. Þessi hugmynd gengur manna
á meðal undir nafninu LSD, sem
útleggst eftir smekk „Lang Stærsti
Draumurinn" eða „Landsins Stærsti
Draumur". Þarna er áformað að
veita stórfljótunum Jökulsá á Fjöll-
um og Jökulsá á Brú með stíflugerð-
um og jarðgöngum í Lagarfljót.
Orkuávinningur er mikill en ósvarað
er hversu dýru verði hann verði
keyptur í umhverfisáhrifum á öllu
þessu svæði og raunar einnig í sjón-
um sem þessi fljót falla nú til. Það
má augljóst vera að aldrei verður
hægt að virkja jarðvarma eða fall-
orku án þess að það hafi einhver
umhverfisáhrif. Svo mun verða um
öll mannanna verk. Eðli málsins
samkvæmt verður því ætíð að meta
vægi umhverfisáhrifa á móti efna-
legum ávinningi. Ég er einhuga um
að við þurfum og eigum að virkja
orkulindir okkar í verulegum mæli,
en við eigum ekki að kaupa beislun
þeirra hvaða verði sem er og ekki
að sólunda orkunni sem við fáum á
lítt arðbæran máta. Valdaöfl þjóð-
félagsins munu togast á um hvar
virkja ben og til hvers eigi að nota
orkuna. Áður en við tökum slíkar
ákvarðanir er skynsamlegt að horfa
til þess hvað við þurfum að kaupa
og selja umheiminum.
Fyrr í þessum skrifum hef ég leitt
líkur að orkuskorti jarðarbúa. Þessi
orkuskortur mun fyrr aða síðar
koma við okkur “á hinn veginn".
Við erum kaupendur mikillar orku
í formi olíu og bensíns. Hvaða áhrif
mundi margföldun olíuverðs hafa á
efnahag okkar? Margvísleg vafa-
laust, við yrðum m.a. að leggja öllum
okkar togveiðiskipum, svo háð erum
við gengdarlausri orkusóun sam-
tímans. Ekki veit ég hvort meira
mátti sín óprúttnir iðjuhöldar eða
misvitrir ráðgjafar þegar reynt var
að sannfæra þjóðina um að við vær-
um að missa af lestinni í orkumál-
um. Það yrði að virkja og selja ork-
una strax annars væri hún einskis
virði. Þessi áróður glumdi í eyrum
fyrir tæpum þrjátíu árum. Síðan
hefur verið og er verið að gera samn-
inga um orkusölu í stórum stíl og
áforma aðra. Ég ætla ekki að karpa
um það sem liðið er. Vera má að
sú stóriðja sem hér er rekin hafi
fært okkur hagsæld og muni gera
það á næstu áratugum.
Mér líst ekki á raforkusölu með
sæstreng til Evrópu. Notkun þess-
arar orku skilur ekki eftir úrvinnslu
í landinu. Má því segja að slík orku-
sala sé hráefnisútflutningur. Ekki
verður farið út í lagningu sæ-
strengs, nema fyrir liggi langtíma-
orkusölusamningar á miklu afli. Með
því værum við að binda og afsala
okkur stórum hluta af hagkvæ-
mustu orku landsins. Samnings-
staða okkar við endurnýjun samn-
inga við orkukaupendur er íhugun-
arverð. Slæm væri staðan ef einn
voldugur kaupandi, ríki eða stórfyr-
irtæki, gæti einfaldlega sagt sem
svo : “Þið ráðið hvað þið gerið, við
greiðum ekki meira fyrir orkuna,
betra er fyrir ykkur að fá eitthvað
heldur en ekki neitt. Að okkur frá-
gengnum hafið þið enga kaupendur
nema með því að leggja til þeirra
sæstreng". Nú er ástæða til að
stinga niður fæti áður en við verðum
búnir að selja of stóran hluta af
hagkvæmustu orkunni. Ég tel að
við eigum betri kosta völ, heldur en
að binda orkusölu okkar tii langs
tíma og í reynd e.t.v. um aldur og
ævi við þá smápeninga sem nú eru
í boði.
Við erum að sjálfsögðu ekki einir
þjóða að velta fyrir okkur möguleik-
anum á orkuskorti. Þar er hver sjálf-
um sér næstur. Grunur minn er sá
að alþjóðlegt auðvald horfi með
sömu augum til íslenskra orkulinda
og til fiskimiða okkar. Verður samn-
ingurinn um Evrópskt efnahags-
svæði okkur að fótakefli í orkumál-
um. Lítill vafí er á að Evrópuþjóðir
munu leita allra leiða til að fá sem
mest af íslenskum auðlihdum fyrir
sem minnst.
íslensk orkusala
Við skulum aftur leiða hugann
að því hvernig jarðarbúar muni lík-
lega leysa orkuöfiun sína. Bruni
jarðefnaeldsneytis verður takmark-
aður eins og kostur er með verðlagn-
ingu og lagaákvæðum. Afleiðing
þess verður að meginhluti frumorku-
vinnslu verður kjarnorka og sólar-
orka. Mengunarvarnir vegna kjarn-
orku verða umfangsmiklar og dýrar.
Söfnun sólarorku með ræktun
plantna, sem síðan er breitt 5 olíu
er auðveldur og öruggur ferill.
Umbreyting jurta eða jurtaleifa í
olíu er ferill sem Þjóðveijar þróuðu
í síðari heimsstyijöldinni, en þeir
umbreyttu þá brúnkolum í bensín
og notuðust nær eingöngu við þá
framleiðslu síðustu misseri stríðsins.
Slík framleiðsla þarf engin önnur
hráefni en vetni og jarðargróðurinn,
hvort sem hann er mjúk blöð eða
harðir kvistir. Vetnið fæst með raf-
greiningu. Vatn er æskilegt að fjar-
lægja úr hráefninu áður en hvörfun
efnanna er látin fara fram. Til slíks
er ekki ónýtt að eiga jarðvarma.
Ræktun jurta til þessara þarfa er
rekin á núllgrunni með tilliti til kolt-
vísýrings í andrúmslofti. Þessi leið
verður því farin þar sem ræktarland
er ekki of dýrmætt vegna matvæla-
framleiðslu.Ymsar þjóðir stunda nú
miklar rannsóknir og tilraunir á
notkun annarra orkugjafa en jarð-
efnaeldsneytis. Verði gerð gangskör
að því að minnka bruna má reikna
með að hús á norðlægum breidd-
argráðum verði hituð með raf-
magni, sem ekki verður þá framleitt
með bruna jarðkolvetna.
Önnur leið til að safna sólarorku
er að reisa mannvirki sem nota
geislaorkuna til þess að framleiða
rafmagn. Hugsanlega tekst vísinda-
mönnum að kljúfa vatn í vetni og
súrefni á sama rnáta og jurtir gera
við ljóstillífun. Á suðlægum breidd-
argráðum verður hægt að nota sól-
arorkuna bæði til að hita og kæla
hús. Notkun gasolíu og bensíns held-
ur lengst áfram í bílum. íblöndun
alkahóls er raunar þegar hafín t.d.
í Brasilíu. Notkun á hreinu étanoli
á bifreiðar hefur þá annmarka að
etanolið er töluvert oxuð sameind
og því ekki eins orkurík og bensín.
Auk þess tapast einn þriðji hluti
hins lífræna efnis við getjun í formi
koltvísýrings. Sá koltvísýringur er
að sjálfsögðu jafn óæskilegur fyrir
andrúmsloftið. og annar koltvísýr-
ingur. Jurt sem breytt er í eldsneyti
með geijun kemur að hálfu gagni á
móti því að henni væri breytt í olíu,
því báðir þessir þættir leggjast á
eitt. Líklegt er að innan fárra ára-
tuga verði vetni notað verulega sem
eldsneyti á flugvélar og skip. Það
er hægt að gera með hefðbundnUm
brunavélum, hverflum og einnig með
því að láta vetnið hvarfast við súr-
efni og mynda rafmagn, sem síðan
knýr rafhreyfii. Á þennan síðasta
máta verður nýting eldsneytisins
yfir 90 % á móti 30 % nýtingu í
brunahreyfli. Öll tækni við geymslu
fljótandi lofttegunda er þrautreynd
í eldflaugatækni nútímans og raunar
allt frá dögum V-2 flauga Þjóðveija
í síðari heimsstyijöld. Notkun raf-
knúinna bíla, sem hlaðnir eru upp
frá venjulegri húsveitu er einnig
innan seilingar. í þriðja tímariti
þessa árgangs þýska tímaritsins Der
Spiegel kemur fram að Þjóðveijar
eru nú að smíða röð kafbáta, sem
knýja á með súrefni og vetni. Tækn-
in er því fyrir hendi.
Við stefnumótun í orku og umhverf-
ismálum er álitlegt að fara fram
eitthvað á þessa leið.
Fyrsta : íslenska ríkið kaupi
hiutabréf í erlendum fyrirtækjum
sem fást við rannsóknir á rafmagni
og vetni sem orkugjafa í farartækj-
um. Bréfin gætu t.d. verið keypt í
nafni Orkustofnunar og ekki þyrfti
að kaupa stóra hluti til að við fengj-
um einhvern aðgang að þeirri þekk-
ingu og tækni sem verið væri að
þróa.
Að sjálfsögðu þarf að athuga
fyrirfram hvort hluthafar ættu þess
kost að fá upplýsingar um starfsemi
og þekkingaröflun. Annað: Sett
verði upp lítil tilraunastöð sem
framleiði oliu úr jurtum eins og
Beringspunkti og Alaskalúpínu.
Með því værum við að iæra að beita
þeirri tækni sem Þjóðveijar notuðu
fyrir hálfri öld. Einnig yrðu gerðar
athuganir á að breyta sorpi í olíu.
Tilraunastöðin þyrfti að hafa að-
gang að ódýru rafmagni og jarð-
hita; hugsanlega með eigin virkjun-
um.
Auk olíuframleiðslunnar mundi
lærast að hreinsa úr olíunni nitur-
sambönd ofl. Þau gætu síðan nýtst
sem áburður eða í frekari efnaiðn-
að. Þriðja : Hefja þyrfti mikla upp-
græðslu örfoka lands og eyðisanda.
Þessi lönd væri síðar hægt að slá
til að fá hráefni til eldsneytisgerðar
fyrir bíla landsmanna þegar bensín
hefur hækkað svo í verði að innlend
eldsneytisgerð er samkeppnisfær.
Jafnframt yrði öllu því sorpi sem
ekki væri endurunnið breytt í olíu.
Fjórða : Hafin verði samhliða raf-
greining vatns í verksmiðju og
umbreyting íslenska skipaflotans
yfir í vetni sem orkugjafa. Fimmta
: Vetni orðið aðal orkugjafi farar-
tækja um heim allan. Þá eru reistar
stórvirkjanir og hafin stórfelld
framleiðsla á vetni til útflutnings
með tankskipum. Vegna heim-
snotkunar vetnis og mögulegrar
dreifingar hvert sem er þarf ekki
að óttast að við verðum þvingaðir
til að selja vetnið á smánarverði.
Lokaorð
Að lokum er full ástæða til að
benda á þann mikla ávinning sem
er fólginn í því að virkja fallvötn til
að framleiða rafmagn fyrir vetn-»
isframleiðslu á móti t.d. álbræðsiu.
Hefðbundin stóriðja verður því aðeins
rekin með ábata að framleiðslan sé
svo til jöfn aila daga ársins. Þessar
forsendur valda þvi að nauðsynlegt
er að byggja miðlunarvirkjanir. Slík
virkjun jafnar út árstíðabundinn mis-
mun í vatnsrennsli vatnsfalla með
því að safna vatni í mikil miðlunarlón
í úrkomutíð til notkunar í þurrkatíð.
Hérlendis safna jökulámar mest
vatni í slík lón síðsumars og á vorin.
Bygging slíkra lóna með stíflugörð-
um, lekaþéttingum, veituskurðum og
jarðgöngum, eru mjög ijárfrekar.
framkvæmdir og raska auk þess
mjög öllu umhverfi sínu. Vetnisfram-
leiðsla verður ekki mannfrek og
framleiðsluferillinn verður allur sjálf-
virkur ef svo má segja. Því á sveiflu-
kennd framleiðsla ekki að skipta
meginmáli. Aðeins heildarorkan
ákvarðar framleiðslumagnið. Slíkri
framleiðslu nægir því rennslisvirkjun
sem framleiðir mikla orku á sumrin
en litla á vetrum. Byggingarkostnað-
ur verður aðeins brot af kostnaði
vegna miðlunarvirkjunar. Umhverf-
isáhrif verða einnig lítil og víða hægt
að skjóta upp rennslisvirkjun, sem
nýtir sumarrennsli, þar sem nú er
talið óvirkjandi.
Vonandi berum við íslendingar
gæfu til að standa svo að verki að
við getum nýtt okkur þær einstöku
aðstæður á meðal þjóða, sem við
höfum. Þær aðstæður að geta fram-
leitt meira en fylli okkar af mat í
heimi sem stefnir á vit hungurs. Þær
aðstæður að eiga gnægð af mengun-
arlausri endurnýjanlegri orku í heimi
vaxandi mengunar og orkuskorts.
Okkur ber að standa svo að verki
að afkomendur okkar fái notið þess-
ara auðlinda.
Höfundur er líffræðingur.
Horfðu og hlustaðu með opnum huga!
Hvern vilt þú hafa sem forseta næstu ánn?
Allir forsetaframbjóðendurnir verða í Sjónvarpinu
í kvöld kl. 22.30. Nú er kosningabaráttan að hefjast!
Stuðningsmenn
Guðrún Pétursdóttir
ein af okkur