Morgunblaðið - 09.06.1996, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Ljósi varpað á upphaf
hins skapandi manns
HOMO sapiens, hinn viti
borni maður, er talinn
hafa komið fram á sjón-
arsviðið í núverandi
mynd fyrir um 100.000 til 130.000
árum. Þessum mannverum svipaði
mjög til okkar sem nú lifum. Sam-
kvæmt flestum skólabókum komu
þó ekki fram merki um sanna
mannlega hegðun - ástundun and-
legs lífs, listiðkun, þróaða hagnýt-
ingu umhverfisins og samofna heild
fjölskyldna og vina sem mynda
samfélagið - fyrr en fyrir um
40.000 árum, þegar „menningar-
sprenging" hafi orðið í Evrópu
fremur en í Afríku, þar sem marg-
ir fræðimenn telja að Homo sapiens
hafi fyrst komið fram.
Nokkrir nýlegir fornleifafundir
benda hins vegar til þess að maður-
inn kunni að hafa tekið að rækta
sköpunarhæfileika sína mun fyrr
og sköpunarmáttar hans hafi gætt
á miklu stærra svæði en áður var
talið.
Hófst í Afríku, ekki Evrópu
Sally McBrearty, fornleifafræð-
ingur við Connecticut-háskóla,
skýrir frá því í grein í Journal of
Human Evolution að fundist hafi í
Afríku haglega gerð steinblöð sem
hafi verið búin til hundruðum þús-
unda ára áður en slík áhöld komu
fram í Evrópu. í annarri grein, sem
birt var í fyrra, greindu fornleifa-
fræðingar frá því að fundist hefðu
Nýlegir fornleifafundir varpa ljósi á hvemig
maðurinn skapaði listaverk, áhöld og
blómleg samfélög fyrir óralöngu.
Rannsóknir benda til þess að maðurinn
hafí tekið að rækta sköpunarhæfileika
sína fyrr en talið hefur verið.
beittir beinskutl-
ar í Afríku sem
væru meira en
40.000 árum
eldri en þekktar
hellamyndir í
Evrópu frá síð-
asta jökulskeiði.
Vísindamenn,
sem aldurs-
greindu ný-.
fundnar hella-
myndir í Frakk-
landi segja að
þær séu 30.000
ára gamlar,
næstum tvöfalt eldri en svipaðar
myndir sem höfðu fundist í Lascaux
í Frakklandi. Þá bendir fornleifa-
fundur djúpt í helli til þess að ne-
anderdalsmaðurinn, sem var uppi
á síðasta jökulskeiði í Evrópu, hafi
tileinkað sér „mannlega hegðun“,
sem hafí því ekki einskorðast við
nútímamanninn.
Þessir nýju
fornleifafundir
benda til þess að
það hefðbundna
mat að hinn
skapandi maður
hafi skyndilega
ruðst fram á
sjónarsviðið í
Evrópu sé rangt.
„Upphaf þess
sem við köllum
mannlega hegð-
un var miklu fyrr
en fyrir 40.000
árum,“ segir Ali-
son Brooks, við George Washing-
ton-háskóla, sem fann skutlana í
Zaire ásamt fornleifafræðingnum
John Yellen, við Bandarísku vís-
indastofnunina. „Og hún hófst í
Afríku, ekki Evrópu."
Plast fornsteinaldar
Rannsóknir Brooks og Yellens
TÖLUR með þráðargati
eru á meðal elstu dæmanna
um listsköpun mannsins.
benda einnig til þess að sköpunar-
máttur forfeðra okkar hafi ekki
risið hæst við gerð áhalda og
mynda í hellum heldur við þróun
samfélagsins sjálfs.
Rannsóknir fornleifafræðing-
anna benda tii mikilla umskipta í
sköpunarmætti mannsins tugum
þúsunda ára áður en hellamyndirn-
ar voru gerðar á jökulskeiðinu í
Evrópu. Á þessum tíma hafi maður-
inn ekki aðeins notað steina og við
til áhaldagerðar, heidur einnig bein,
hjartarhorn og fílabein, sem segja
má að hafi verið plast fornsteinald-
ar: hart, sveigjanlegt, varanlegt og
nýtanlegt í hluti eins og spjóts-
odda, nálar og flautur.
Á þeim stað þar sem skutlarnir
fundust er einnig mikið af ieifum
af stórri leirgeddutegund og rann-
sóknirnar benda til þess að þeir sem
gerðu skutlana hafi haft vitneskju
um hvernig þessi fisktegund lifði
og getað hagnýtt sér hana. Svo
virðist sem þeir hafi vitað að fiskur-
inn hrygndi aðeins á ákveðnum
tímum og skipulagt ferðir sínar á
staðinn samkvæmt því.
Neanderdalsmaðurinn ekki
forfaðir nútímamannsins
Neanderdalsmaðurinn, sem kom
fram á sjónarsviðið í Evrópu fyrir
300.000 árum og hvarf fyrir um
30.000 árum, hagnýtti sér ekki
umhverfið með sama hætti. Vís-
indamenn töldu lengi að neander-
dalsmaðurinn væri forfaðir nútíma-
mannsins en rannsóknir leiddu í
ljós að þessar tvær tegundir lifðu
samtímis í tugi þúsunda ára. Nýleg
rannsókn á 30.000 ára gamalli
höfuðkúpu neanderdalsmanns
bendir til þess að hann hafi haldið
sérkennum tegundarinnar, sem er
vísbending um að þessar tvær teg-
undir hafi ekki blandast.
Lengi hefur verið litið á neander-
dalsmanninn sem heimskan hrotta
en nýlegar rannsóknir benda til
þess að hann hafi getað búið til
margslungin bein- og steináhöld,
hagnýtt sér eldinn og hugsanlega
talað. Vísindamenn fundu t.d. ný-
lega fjögurra veggja steinbygg-
ingu, sem neanderdalsmenn eru
taldir hafa gert djúpt inni í dimm-
um helli, og það bendir til þess að
þeir hafi lært að nota kyndla og
samhæfa vinnu sína, ef tii vill
munnlega.
Rannsóknir benda hins vegar til
þess að neanderdalsmaðurinn hafi
haldið sig á sama stað í langan
tíma, óháð árstíðum. Maðurinn
flutti sig aftur á móti milli nokk-
urra staða eftir veðri og hegðun
þeirra dýra sem hann veiddi sér til
matar. Þar sem löng dvöl á sama
stað leiddi óhjákvæmilega til þess
að gengið var á fæðuna í náttúr-
unni varð neanderdalsmaðurinn að
leggja æ harðar að sér til að afla
sér fæðu.
Rannsóknir á tönnum þessara
tveggja tegunda gefa til kynna að
neanderdalsmenn hafi þurft að
ganga í gegnum erfið hungurtíma-
bil en maðurinn hafi ekki liðið mik-
inn matarskort.
Bein neanderdalsmanna benda
til þess að þeir hafi lagt meira upp
úr vöðvastyrk en hugviti. Bein
þeirra voru þykkari og þyngri en
manna og á þeim voru margar
smásprungur og brot. Líkiegt þykir
að þeir hafi haldið á vopnum sínum
við veiðar, en ekki kastað þeim eins
Konan á bak
við tjöldin
CLAUDE, dóttir Jacques
Chirac Frakklandsfor-
seta, er sögð eini ráð-
gjafinn sem faðir hennar
treystir fyililega. Hún hefur
hresst upp á ímynd hans, stýrði
kosingabaráttu hans fyrir ári, stóð
sem klettur við hlið hans þegar
flestir aðrir höfðu snúið baki við
honum og ákveðið að hann ætti
sér ekki viðreisnar von og eftir
kosningasigurinn fyrir ári fylgdi
hún honum í Elysée-höil, þar sem
hún sér um almannatengsl for-
setaembættisins. Það er staða sem
gerir hana að einni valdamestu
konu Frakklands, þrátt fyrir að
hún þvertaki fyrir að það sé rétt.
I marsl sl. ýtti hún enn frekar
undir óvenjulega stöðu sína er hún
fæddi soninn Martin. Hún hefur
ekki í hyggju að giftast föðurnum,
sjónvarpsmanninum Thierry Rey,
sem er fyrrverandi ólympíumeist-
ari í júdó. Móðurafinn var heillað-
ur af barnabarninu og enginn lét
svo mikið sem að gagnrýna hina
ógiftu móður upphátt. Tíu dögum
eftir fæðinguna var hin 32 ára
Claude komin aftur til starfa.
Þekkist ekki í sjón
Rúmt ár er nú frá kosninga-
sigri Chiracs og það virðist al-
mennt viðhorf að hann megi ekki
síður þakka dóttur en föður. Það
var að tillögu Claude sem Chirac
ákvað að leggja áherslu á þær
hliðar sem reyndust eiga greiða
leið að frönskum almenningi; orku
og persónutöfra. Það var hún sem
lagði áherslu á að Chirac væri
óþreytandi við að taka í hendur
kjósenda og sá til þess að hann
Iagði hornspangargleraugunum
og embættismannajakkafötunum
og setti þess í stað upp augnlinsur
og klæddist jakkafötum frá Ralph
Lauren. Og það var dóttirin sem
fékk Chirac til þess að breyta
framkomu sinni við pólitíska and-
stæðinga, en hann þótti gjarn á
að valta yfir þá, gæfist nokkurt
færi á.
Hún verndar föður sinn og nem-
ur allar breytingar. Hann treystir
mjög á tilfinningu hennar fyrir
því hvernig hann kemur fyrir í
fjölmiðlum enda er hún yfirleitt
viðstödd þau viðtöl og stóra fundi
sem hann sækir. Hún er ekki Iangt
undan en sést nær aldrei á mynd-
um eða í sjónvarpi.
Claude kýs að halda sig til hlés.
Hún setur upp dökk sólgleraugu,
klæðist stígvélum og víðum bux-
um. Þrátt fyrir að langflestir
Frakkar hafi heyrt Claude Chirac
getið, þekkja fáir hana í sjón enda
sker hún sig ekki úr hópi jafn-
aldra sinna á nokkurn hátt.
í fyrstu reyndi hún að eyða öll-
um ummerkjum um tilvist sína,
bað blaðamenn um að vitna ekki
í sig og sagðist ekkert hafa um
málin að segja. Nú gengur hún
enn ákveðnari til verks, öllum er
ljóst að hún vill halda sig á bak
við tjöldin en jafnframt að þar
ræður hún. Hún veit hvert gildi
þagnarinnar er. Hún veitir engin
viðtöl og kemur aldrei fram í sjón-
varpi. „Hún er eins og ostra,“ seg-
ir einn vina hennar. „Það er erfitt
að ná nokkru úr henni en það
verður enginn svikinn af því sem
fæst.“
Engar ásakanir
utn klíkuskap
Hlédrægni hennar hefur borgað
sig. Þrátt fyrir að hún hafi nær
óhindraðan aðgang að forsetan-
um, sem hefur vakið afbrýðisemi
CLAUDE Chirac berst ekki á í klæðaburði og þrátt fyrir að flestir Frakkar hafi heyrt
hennar getið, þekkja fæstir hana í sjón.