Morgunblaðið - 25.06.1996, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 25. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIVIAR • FORSETAKJÖR
Opið bréf
til Olafs Ragnars
Gamli æskufélagi!
Ég 'á við þig dulítið erindi og til
að skýra það nánar verðum við að
hverfa stutta stund rúm 40 ár aftur
til fortíðar okkar beggja.
Nýtt skólaár er að heíjast í Mið-
bæjarskólanum við Tjömina í Reykja-
vík, löngu frímínúturnar standa yfir
- og portið bergmálar af ærslafullum
leik drengja, sem reyna með sér
krafta og fimi í heimatilbúnum leik
liðinna skólaára. Álengdar stendur
einsamall drengur, rauðhærður og
kinnamikill, og fylgist með - úr
svipnum má lesa sambland af feimni
og áhuga - hann ýmist brosir eða
hlær að ærslunum, en blandar sér
ekki í leikinn.
„Hvaða strákur er þetta?“ spyr ég
ei'nn skólafélaganna úr annarri bekkj-
ardeild. „Þetta er strákur að vestan
- nýfluttur í bæinn - hann heitir
Ólafur Ragnar - er það ekki að vera
nafni þinn?“
Æskuárin
Þennan eftirminnilega dag tókum
við nafnamir strax tal saman og var
þar lagður grunnur að kunningsskap,
sem fljótlega átti eftir að breytast í
margra ára nána vináttu. Síðar iá
leiðin úr Miðbæjarskólanum í Gagn-
fræðaskólann við Vonarstræti í
„landspróf". Þar kynntumst við náið
þeim Ólafí Davíðssyni, nú ráðuneytis-
stjóra í forsætisráðuneytinu, og Garð-
ari Halldórssyni, nú húsameistara
ríkisins. Úr varð góð vinátta og sam-
heldni, sem m.a. leiddi til þess að við
tókum okkur saman og stofnuðum,
nýkomnir í MR, „Menningarfélag ís-
lenskrar æsku“, sem átti ekki síst
að helga sig baráttunni fyrir endur-
heimt handritanna frá Danmörku.
Segja má að fjölskyldur okkar
beggja hafí í upphafí blandast inn í
málið því hugmyndin að átakinu varð
til við matarborðið á æskuheimili
mínu og faðir þinn, Grimur, taldi
stofnun sérstaks félags líklegasta
formið til að gera hugmynd að raun-
veruleika. Það þóttu mikil fírn að
ungir drengir, nýskriðnir úr lands-
prófí, skyldu gerast svo djarfir að
stofna til slíkra samtaka á eigin spýt-
ur og safna nær 7 þúsund undirskrift-
um til stuðnings kröfunni um endur-
heimt handritanna og gefa síðan út
fræðsluritið „Árnasafn" um íslensku
handritin til dreifingar meðal fram-
haldsskólanemenda. Skólayfirvöld í
Reykjavík voru ekki mjög hrifin af
slíku frumkvæði - það væri hugsan-
lega aðeins til þess fallið að styggja
Dani - betra væri að vinna að lausn
málsins að tjaldabaki. Þessum vin-
skap okkar fylgdu opin æskuheimili
- ósjaldan naust þú gestrisni á æsku-
heimili mínu og atbeina móður
minnar og ég kynntist
gestrisni foreldra þinna
- þannig lá leið okkar
og vinskapur saman
þótt ég hyrfi úr Mennta-
skólanum til annars
náms og starfa. Þegar
þú komst t.d. frá námi
erlendis mörgum árum
seinna gekkstu á minn
fund og gafst mér
skýrslu um áform þín
að leggja Framsóknar-
flokkinn að fótum þér -
þar byðust tækifæri
fyrir kraftmikinn, ung-
an mann. Þetta gerðir
þú þrátt fyrir að ég
væri á sama tíma
starfsmaður annars
stjórnmálaflokks, sem segir nokkuð
um hvað eftir lifði af vináttu og trún-
aðartrausti æskuáranna.
Manndómsárin
Smám saman röknuðu þó þessi
vináttubönd, menn voru hver um sig
að hasla sér völl í lífinu. En stútt var
í eðli æskuvináttunnar, þannig hélst
samband milli gamla vinahópsins og
hann hittist annað slagið allt fram á
áttunda áratuginn. Er mér síðasta
sameiginlega samverustund okkar
sérstaklega minnisstæð því þá fékk
ég tækifæri til að færa þér, Ólafi og
Garðari, að gjöf bókina „Handritin
og fornsögurnar“, sem bókaforlag
með minni aðild gaf út - bókin átti
einmitt skírskotun til 15 ára gamalla
bemskubreka og okkur var skemmt
þetta síðkvöld á heimili Ólafs Davíðs-
sonar.
Árið 1985 var Hafskip hf. að ófyr-
irsynju knúið í gjaldþrot við upphaf
stóraukinna umsvifa. Án þess að ég
ætli hér að rekja þá sögu í smáatrið-
um verð ég að varpa örlitlu ljósi á
aðdraganda þess máls til að lýsa er-
indi mínu við þig. Ég og Björgólfur
Guðmundsson vorum í forystu fyrir
hópi fyrirtækja og einstaklinga um
uppbyggingu og endurskipulagningu
á Hafskip hf., sem hafði verið starf-
rækt frá árinu 1958, en stóð ávallt
höllum fæti í erfiðri samkeppni.
Víst er að sú stefna, sem lögð var
til grundvallar við endurskipulagn-
inguna, naut hljómgrunns og átti sér
stað ör þróun í uppbyggingu og þjón-
ustu félagsins, sem hafði mikil og
varanleg áhrif á íslenska kaupskip-
aútgerð. Ný skipatækni var innleidd
og gámaflutningar hófust fyrir al-
vöru, sem leiddi til stóraukinnar hag-
kvæmni og lagði grunn að mikilli
lækkun flutningstaxta. Allir aðrir
rekstrarþættir félagsins voru teknir
til gagngerrar endurskipulagningar
og átti það ekki síst við um þann
mikla kostnað sem starf-
semi erlendis fylgir.
Aukin þekking á hinum
erlenda vettvangi leiddi
m.a. til nýrra landvinn-
inga - íslenskrar útrás-
ar - þegar félagið, fyrst
íslenskra skipafélaga,
setti á stofn eigin þjón-
ustuskrifstofur í Skand-
inavíu, Bretlandi, á meg-
inlandi Evrópu og í
Bandaríkjunum, auk
þess að hefja beinar sigl-
ingar milli Evrópu og
Bandaríkjanna og hasla
sér völl í rekstri flutning-
smiðlunar beggja vegna
Atlantshafsins.
Hugsunin var íslensk
útrás - íslenskt hugvit - handafl og
tæki skyldu skila tekjum í þjóðar-
búið. Nýr vettvangur hafði verið bú-
inn til fyrir íslendinga til þess að
hasla sér völl á - því eins og allir
vita er einhæfni íslenskrar atvinnu-
starfsemi einn meginþröskuldurinn í
sókn þjóðarinnar til betri lífskjara.
Þetta var það sem fyrir okkur vakti
- og ég hefði að óreyndu haldið að
þessi hugsun væri í þínum anda -
sem hefur, a.m.k. á seinni árum, ver-
ið talsmaður íslenskrar útrásar í við-
skiptum.
Það má til sanns vegar færa að
þessi sóknarhugur hafi orðið félaginu
og okkur, sem að því stóðum, þungur
í skauti, áhættuminna hefði verið að
halda sig við heimamarkaðinn einan.
Þessi vaxandi umsvif, sem m.a.
kölluðu á aukið rekstrarfé og hluta-
fjárútboð snemma á árinu 1985,
vöktu athygli Helgarpóstsins á félag-
inu. Sú athygli varð afar dýrkeypt,
því þegar upp var staðið hafði blaðið
varið milli 80-90 blaðsíðum í rúmlega
50 tölublöðum í rógsherferð gegn
félaginu. Fagleg úttekt á þessari ein-
stæðu atlögu fjölmiðils að fyrirtæki
leiddi síðar í ljós um 200 ótvíræðar
lygar/rangfærslur blaðsins auk þess
sem það gerði út á margvíslegan
hálfsannleika, sem að öðru jöfnu er
allri lygi yfírsterkari.
Haustið 1985 einkenndist hvort
tveggja í senn af vaxandi umsvifum
félagsins í beinum Atlantshafssigl-
ingum, auk annarra verkefna erlend-
is, og vikulegrar stigmögnunar í rógs-
herferð Helgarpóstsins á hendur fé-
laginu - frú Gróa á Leiti var einnig
tekin ötullega til starfa í þjóðfélaginu.
En fleiri þurftu að njóta gæðanna
og er leið fram á veturinn kom til
kasta Alþingis. Allur þessi atgangur
ásamt fleiru leiddi smátt og smátt
til vaxandi erfiðleika í stjórnun hins
umsvifamikla rekstrar félagsins,
enda bárust reglubundið fréttir héðan
Ragnar
Kjartansson
að heiman til viðskiptaaðila erlendis,
að eldar loguðu allt umhverfís það -
og þá síðast hefði sjálft Alþingi ís-
lendinga hafíð umræðu um málið með
upphrópunum og brigslyrðum á hend-
ur forsvarsmönnum Hafskips hf.
Að lokum varð ekki við neitt ráðið
og hinn 6. desember 1985 var óskað
gjaldþrotaskipta á búi félagsins.
Brostnir strengir
Ég hafði af því fréttir þessa sömu
daga, að þú, gamli æskufélagi, sem
þá varst varaþingmaður, legðir
kappsamá áherslu á það við Guðmund
J. Guðmundsson, alþingismann, að
hann rýmdi sæti fyrir þig syo að þú
gætir blandað þér í umræðuna. Ég
var hvattur af samstarfsmönnum
mínum til að tala við þig og kynna
þér sjónarmið félagsins þannig að þú
byggir yfír upplýsingum um báðar
hliðar málsins.
Þetta taldi ég, „bláeygur", algjör-
lega óþarft, minn gamli æskufélagi
og fomvinur, Olafur Ragnar, myndi
ekki veitast að félagi, sem ég hafði
verið stjórnarformaður fyrir, án þess
í það minnsta að leita upplýsinga hjá
mér fyrst - enda lá ég kylliflatur
ásamt félögum mínum þegar hér var
komið sögu og ætlaði fornvini mínum
síst að veitast að mér liggjandi.
En þá brá svo við að félagið var
ekki fyrr orðið gjaldþrota en þú birt-
ist samdægurs í sjónvarpi og fórst
mikinn í persónulegum ásökunum og
dróst hvergi úr nafngreiningum
gagnvart mér og öðmm. Þú krafðist
utandagskráramræðu á Alþingi og
varst þar máisheijandi 10. desember
1985 (sjá 9. hefti Alþingistíðinda,
bls. 1226 og áfram, frá 1985). Þar
sparaðir þú hvergi stóm orðin né'
órökstuddar ásakanir á forsvarsmenn
félagsins - hljómaðir reyndar eins
og nokkurs konar „alfræðiorðabók"
Helgarpóstsins og Gróu á Leiti - auk
þess sem þér tókst 9 sinnum, í það
minnsta, að nafngreina mig persónu-
lega í tengslum við þær sakargiftir
sem þú fluttir þjóðinni. Hefðir þú
hins vegar látið eftir þér að hafa
samband við mig til þess að fá skýr-
ingar mínar og svör, þó ekki væri
nema við brýnustu spurningunum,
hefði ég auðveldlega, stutt gögnum,
getað gert þér ljósa grein fyrir því
að óþarfí hefði verið að gera Hafskip
hf. gjaldþrota - og að þaðan af síður
væri fótur fyrir ásökunum um þá
glæpi sem Helgarpósturinn hafði á
lofti og þú rataðir nú inn í að kynda
undir. Með því að hafa samband hefð-
ir þú m.a. getað losnað við að flytja
úr ræðustól á Alþingi eftirfarandi
mjög svo alvarlegar og órökstuddar
ásakanir:
„Á sama tíma og þetta er upplýst
þá bendir margt til þess að forstjórar
og stjómendur Hafskips hf., eigendur
og aðrir forráðamenn þess fyrirtækis,
hafí notað þau lán sem veitt voru úr
þjóðarbankanum til þess að flytja
fjármagn í stómm stíl frá'Hafskipi
og yfír til annarra fyrirtækja í eigu
þessara sömu stjórnenda, hliðarfyrir-
tækja, skúffufyrirtækja og platfyrir-
tækja. Þegar upp er staðið þá bendir
margt til þess að þessir stjórnendur,
sem fólkið í landinu þarf nú að borga
fyrir hundmð milljónir króna, muni
verða mun ríkari, eiga fleiri húseign-
ir, eiga öflugri fyrirtæki en þeir áttu
í upphafi vegna þess að þeir hafí
misnotað lánafyrirgreiðslu til annarra
fyrirtækja."
Ég læt ofangreint sýnishorn af
ummælunum nægja, þótt af fjöl-
mörgu sé að taka í hinni löngu ræðu
þinni á Alþingi, sem ætla má að þú
vildir nú ekki hafa flutt í ljósi þess
sem síðar kom á daginn úr niður-
stöðu dómstóla.
Móðir mín heitin sat sem þmmu
lostin undir fréttaflutningnum og
fékk ekki skilið hvernig æskuvinur
minn, sem tíðum naut gestrisni á
heimili hennar, gat nafngreint son
hennar á Alþingi og borið þungum
sökum um glæpsamlegt athæfí,
byggðum á Helgarpóstskrifum og
götuslúðri. „Hvað hefurðu gert hon-
um Ólafi Ragnari?“ spurði hún endur-
tekið. „Þið sem voruð svo góðir vin-
ir.“ Þá áttu eftir að líða tæp 10 ár
þar til hún féll frá á sl. sumri, en
spyijandi með beiskju allt til hins síð-
asta: j,Hvað gerðir þú eiginlega hon-
- um Ólafí Ragnari?" - brennandi
spurning sem ég átti ekkert nothæft
svar við.
Við mat á Hafskipsmálinu eru nú
mjög margir sem telja að utandag-
skrámmræðan, sem þú settir af stað
á Alþingi með hinum þungu persónu-
legu ásökunum og kröfu um opinn
rannsóknarrétt, hafi haft afgerandi
áhrif á að beina málinu að ófyrir-
synju í þann „glæpafarveg“ sem við
tók næstu árin með þeim alvarlegu
afleiðingum fyrir einstaklinga og fjöl-
skyldur, sem raun baf vitni.
Að vera sannur
Gamli æskufélagi!
Það er vissulega rétt og ábyrgðar-
fullt grundvallarviðhorf að láta ekki
eigin hagsmuni eða gamla vináttu
hindra framgang „réttlætisins" og sú
skoðun kann að hafa knúið þig til
þess að keyra svo rækilega yfir æsku-
félaga þinn. En rétt skal vera rétt
og framkoma þín í málinu hlýtur að
kalla fram í hugann spurningar, ekki
síst til frambjóðanda í embætti for-
seta íslands:
Náir þú kjöri brennur á mér spurn-
ingin hvernig þú sem forseti íslands
og sameiningartákn þjóðarinnar
hyggst þá ræða við hana:...
... um mikilvægi drengskapar og
vináttu í mannlegum samskiptum.
... um að betra sé að líða órétt
en beita aðra rangindum.
... um réttlætið sem kennir að
betra sé að sýkna 10 seka en að
dæma einn saklausan.
... um mannvirðingu, réttsýni og
góðvild sem ófrávíkjanlega horn-
steina í lífinu.
. . . um hinn æðsta dómara sem
ekki spyr hvort þú sigraðir eða tapað-
ir þegar hann dæmir lífsferil þinn,
heldur hvaða leikaðferðum þú beittir.
Hvernig ætlar þú, Ólafur Ragnar,
að vera fyrirmynd okkar hinna -
hvernig ætlar þú að efla manngildið
hjá hinni íslensku þjóð?
RAGNAR KJARTANSSON
Bréfritarí er framkvæmdastjóri.
Á forsetinn að vera sam-
einingartákn þjóðarinnar?
ÞEGAR fólk gerir endanlega upp
hug sinn um það hvem það kýs sem
forseta skiptir höfuðmáli að það hafí
hugleitt rækilega hlutverk forseta ís-
lands og hvern frambjóðenda það telji
líklegastan til að rækja það með þeirri
reisn og virðingu sem því ber.
Hlutverk forseta íslands em í meg-
inatriðum ljós. Hann staðfestir lög
Alþingis, hann stendur fyrir myndun
nýrrar ríkisstjómar, hann er fulltrúi
þjóðarinnar á erlendri gmnd og gest-
gjafí erlendra þjóðhöfðingja, hann er
tákn fullveldis okkar og sjálfstæðis í
samfélagi þjóðanna. Allt þetta er óum-
deilt og margsagt. En að auki hafa
menn sagt: „Forsetinn er sameiningar-
tákn þjóðarinnar.“ Þetta er livorki
sjálfsagt né óumdeilt. Islensk tunga
sameinar okkar Islendinga, sagan og
landið gera það líka. En það er ekkert
sem segir að forsetinn geri það - jafn-
. vel þótt hann sé þjóðkjörinn. Spurning-
in er þessi: Viljum við
forseta sem er hafínn
yfír flokkadrætti og
helgar sig þeim gildum
sem geta sameinað_ okk-
ur sem eina þjóð? Á for-
setinn að vera eiginlegt
og trúverðugt samein-
ingartákn þjóðarinnar?
Ég svara þessari
spumingu játandi. For-
seti, sem sameinar þjóð-
ina, tryggir andlegt sjálf-
stæði hennar og gefur
henni framtíðarsýn.
Bæði Kristján Eldjám og
Vigdís Finnbogadóttir
urðu sameiningartákn
þjóðarinnar. Þau urðu
það - hvort.á sinn persónulega hátt
- með því að helga sig þeim gildum
menningar og manniífs sem gera okk-
ur að Islendingum. Ég tel að það kunni
Páll Skúlason
að skipta sköpum fyrir
þjóðina að verðandi for-
seti feti í fótspor þeirra
og leggi sig allan fram
um að bæta og styrkja
gildismat þjóðarinnar og
skilning á því sem betur
má fara í lífi hennar.
Hver hinna fjögurra
frambjóðenda er líkleg-
astur til að geta orðið
sameiningartákn þjóðar-
innar? í mínum huga
leikur ekki minnsti vafí
á því. Það er Guðrún
Agnarsdóttir. En hvers
vegna hún? Lítum fyrst
á kosti annarra fram-
bjóðenda. Öryggi Ólafs
Ragnars er óumdeilt. Fágun og ná-
kvæmni Péturs Hafsteins fer ekki á
milli mála. Og viðleitni Ástþórs Magn-
ússonar til að kynna málstað friðar
og mannúðar í heiminum fyrir íslend-
ingum er lofsverð, því að eyjarskeggj-
um veitir sannarlega ekki af að heyra
slíkan boðskap. Hvaða kosti hefur
Guðrún Agnarsdóttir sem valda því
að hún er líklegri en nokkur þessara
þriggja manna til að geta orðið samein-
ingartákn íslendinga? Hún er ekki
aðeins gædd öryggi Ólafs Ragnars,
fágun Péturs Hafsteins og eldmóði
Ástþórs Magnússonar, heldur einnig
réttlætiskennd og djúpum skilningi á
vandamálum mannlegs lífs. Hún á sér
hugsjón sem á erindi til allra íslend-
inga.
Hver er sú hugsjón? í mínum huga
er hún þessi: Framtíð okkar íslendinga
veltur öll á því að okkur takist að
breyta í vissum grundvallaratriðum
afstöðu okkar til þess sem máli skiptir
í lífínu. Við eigum ekki og megum
ekki einblína á efnahagsleg gæði og
hugsa um það eitt að framleiða og
selja æ meira, afkasta sem mestu og
verða ríkari og ríkari af hverfulum
veraldarauði sem við kunnum ekki
með að fara. Þórarinn Bjömsson skóla-
meistari kemst svo að orði á einum
stað:
„Áður var vandi íslendinga sá, „að
láta ekki baslið smækka sig,“ eins og
Stephan kvað. Nú er vandinn hinn,
að láta ekki velsældina gera okkur
litla. Fyrri raunina stóðst þjóðin. Það
hefur hún sýnt með bjartsýni og fram-
taki síðustu áratuga. Síðari raunina
óttast ég meira. Hættur allsnægtanna
eru viðsjálli en hættur vöntunarinnar.
Þær læðast að okkur. En vöntunin
skapar drauminn, og draumurinn er
efniviður alira framtíðardáða. Þar sem
draumurinn hverfur, og eltingarleikur
við stundargaman og stundarþægindi
kemur í staðinn, er framtíðin í hættu."
Framtíð okkar íslendinga er í hættu
um þessar mundir. Við söfnum æ
meiri veraldarauði en nýtúm hann
ekki sem skyldi til að bæta heiminn,
gera mannlífíð réttlátara og fegurra.
Þess vegna þörfnumst við núna for-
seta sem sýnir okkur hvert stefna ber
— forseta sem við getum treyst til að
þroska og leiða þjóðina til fyllra og
betra lífs þar sem réttlæti og kærleik-
ur í garð þeirra sem minna mega sín
eru sett í öndvegi.
Ég treysti Guðrúnu Agnarsdóttur
til að takast það hlutverk á hendur
og sameina þjóðina á bak við sig.
Megi hún verða forseti íslands.
PÁLL SKÚLASON.
Höfundur cr prófessor í
heimspeki.