Morgunblaðið - 12.10.1996, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 12. OKTÓBER 1996 21
Ráðist
aftan að
Talebönum
Andstæðingar Talebana beita sömu
brögðum og gegn Sovétmönnum
Kabúl. Reuter, The Daily Telegraph.
ANDSTÆÐINGUM Talebana,
sem lögðu undir sig Kabúl, höfuð-
borg Afganistans, fyrir tveimur
vikum, tókst í gær að loka stærsta
veginum norður af Kabúl og ein-
angra herflugvöll Talebana, að því
er haft var eftir sjónarvottum.
Hermenn, sem sennilega eru á
bandi Ahmads Shahs Masoods,
fyrrverandi yfirmanns afganska
hersins, vörpuðu sprengjum á
Bagram-flugvöllinn, sem er 50 km
norður af Kabúl. Þegar dimma tók
virtist aðeins flugstöðin vera í
höndum Talebana.
Gæti gert Talebönum erfitt
fyrir
Ferðamenn sögðu að tveimur
vegum norður af Kabúl hefði verið
lokað og gæti það gert Talebönum
erfítt fyrir því að þeir hafa verið
að sækja að Masood, sem hefur
hreiðrað um sig í Panjsherdal,
norður af höfuðborginni.
„Það ríkir ringulreið á þjóð-
veginum milli [Salang-skarðs] og
Kabúl,“ sagði Abdul Bashir Sa-
langhi, einn af herstjórum Maso-
ods, við blaðamenn skammt frá
Salang-skarði. „Sumir hlutar eru
á þeirra valdi, aðrir á okkar.“
Útsendarar eggja til andstöðu
Talebanar hafa verið að reyna
að sækja að Masood gegnum Sal-
ang-skarð, sem liggur inn í Panjs-
her-dal og er víglína þeirra þar.
Hermt er að útsendarar Masoods
hafi farið um svæðið milli Panjs-
her-dals og Kabúl og eggjað fólk
til að beijast gegn Talebönum.
Kunnugir segja að Masood sé
nú farinn að beita svipuðum
brögðum og hann beitti gegn Sov-
étmönnum á síðasta áratug þegar
þeir studdu kommúnistastjórn
landsins. Masood og menn hans
stóðu þá af sér árásir í Panjsher-
dal, réðust á þá í Salang-skarði
og beittu þá skæruhernaði aftan
frá.
Talebanar gerðu árás á Masood
í Panjsher-dal fyrir viku. Eftir
íjögurra daga bardaga hafði þeim
aðeins tekist að sækja 500 metra.
Á miðvikudag var skyndilega ráð-
ist á Talebana í Salang-skarði og
er hermt að þeir hafi orðið fyrir
miklu mannfalli.
Talebanar tilheyra að mestu
leyti þjóðarbroti Pushtuna, sem
búa flestir í suðurhluta landsins
(og einnig í Pakistan) og skýrir
það að nokkru hve auðvelt Tale-
banar áttu með að ná völdum á
þeim slóðum. Masood tilheyrir hins
vegar þjóðarbroti Tadzhíka, sem
eru fleiri í norðri.
íranar fagna
hernaðarsamningi
Á fimmtudag gerðu þrír stríðs-
herrar, þar á meðal Masood, samn-
ing um hernaðarsamstarf gegn
Talebönum. íranar fögnuðu þess-
um samningi í gær og lýstu yfir
von um að þetta samstarf mundi
leiða til ósigurs Talebana, sem
stjóma samkvæmt strangri bók-
stafstrú á þeim svæðum, sem þeir
ráða yfir.
íranar viðurkenna stjórn Burha-
nuddins Rabbanis, sem Talebanar
steyptu af stóli, sem löglega stjórn
landsins og Ayatollah Ali Kahme-
nei, leiðtogi írans, hefur gagnrýnt
Talebana fyrir að vera „ekki ísl-
amskir".
Sendinefnd Afganistans hjá
Sameinuðu þjóðunum er enn skip-
uð fulltrúum stjórnar Rabbanis.
Talebanar hafa sent bréf frá utan-
ríkisráðuneyti Afganistans þar
sem lýst er yfír því að sendinefnd-
in sé „ekki lögmætur fulltrúi hins
íslamska ríkis Afganistans og
megi ekki fá að tala á fundum
allsheijarþingsins".
Sérstök nefnd allsheijarþings-
ins tók í gær fyrir hvort svipta
ætti núverandi sendinefnd leyfí til
að starfa innan Sameinuðu þjóð-
anna, en frestaði ákvarðanatöku.
ATOK I AFGANISTAN
Fyrrverandi yfirmaður afganska hersins, Ahmad Shah Masood, gerði
árás á hversveitir Talebana, sem lögðu Kabúl undir sig fyrir hálfum
mánuði. Réðust þeir á stóran hluta sveita Talebana og gerðu skyndi-
árásir á þær fyrir aftan fremstu víglínu.
Salang-skarð
Gagnárás sveita gömlu stjórn-
arinnarloka afstóran hluta sveita
Talebana, sem urðu fyrir miklu (
mannfalli á miðvikudag M
Masood hefur höfuðstöðvar
í Panjsher-dal
Barist er um Jabal os-Siraj
Bagram flugstöðin
Liðsmenn Masoods
vörpuðu f gærspreng-
jum á flugstöðina
Saray Khoeja
Sveitir Masoods
réðust á Talebana
um 15 km suður af
Bagram-flugstöðinm j§
igær
ERLEIMT
LEIÐTOGAR aðildarríkja Eystrasaltsráðsins á fundinum í Visby í vor. í efri röð frá vinstri eru
Wlodzimierz Cimoszewicz, Póllandi; Tiit Vahi, Eistlandi; Mindaugas Laurinas Stankevicius, Lithá-
en; Paavo Lipponen, Finnlandi; Lena Hjelm-Wallen, forseti Eystrasaltsráðsins; Davíð Oddsson,
íslandi; Andris Skele, Lettlandi. í fremri röð eru Lamberto Dini, fulltrúi ESB; Víktor Tsjemomyrd-
ín, Rússlandi; Helmut Kohl, Þýskalandi; Göran Persson, Svíþjóð; Gro Harlem Brundtland, Nor-
egi; Poul Nyrup Rasmussen, Danmörku, og Jacques Santer, forseti framkvæmdasfjórnar ESB.
Vilji er allt sem þarf
EYSTRASALTSRAÐIÐ var stofn-
að 1992 og nú eiga 11 ríki aðild
að því, Danmörk, Eistland, Finn-
land, ísland, Lettland, Litháen,
Noregur, Pólland, Rússland, Sví-
þjóð og Þýskaland auk Evrópusam-
bandsins, ESB. Hefur ísland verið
aðili að ráðinu í rúmt ár og fínnst
mér það sérstakt fagnaðarefni og
stjórnvöld í Lettlandi beittu sér
fyrir því frá byijun. Er aðild ís-
lands ekki síst mikilvæg vegna
þess, að með henni eru öll Norður-
lönd innan ráðsins.
Þjóðimar, sem búa við Eystra-
salt, eiga sér allar sína sögu og
sinn uppruna og þær tala hver sitt
tungumál. Samt eiga þær margt
sameiginlegt. Að því viljum við
vinna, að samvinna, lýðræði og
fijáls markaður einkenni þetta
svæði öðru fremur og þótt ekki
komi annað til, mun það verða til
að færa okkur nær hvert öðru og
efla samstarf okkar á öllum svið-
um. Gildir það jafnt um einstak-
linga sem stofnanir og ég er viss
um, að Eystrasaltsráðið muni
gegna lykilhlutverki að þessu leyti.
Þetta ár hefur verið mjög sögu-
legt hvað Eystrasaltsráðið varðar.
Eru merkustu viðburðimir fundur
ráðamanna ríkjanna í Visby á Got-
landi; stefnumótun ESB í málefn-
um Eystrasaltsríkja, sem samþykkt
var í Flórens, og loks árlegur ráð-
herrafundur Eystrasaltsráðsins í
Kalmar í Svíþjóð. Þar var sam-
starfsáætlun aðildarríkjanna sam-
þykkt og Lettland tók við for-
mennsku í ráðinu.
Þessir þrír atburðir staðfesta
nauðsynina á því að hefjast handa.
Stefnumótun ESB og samstarfs-
áætlunin sýna, að rétt sé að skoða
innihald en ekki orðin ein í þessum
mikilvægu samþykktum og það
hefur nú komið í hlut Letta að
hrinda þessum markmiðum í fram-
kvæmd. Almennar stefnuyfirlýs-
ingar verður að skilgreina og koma
fyrir innan ákveðins samstarfs-
ramma. Áætlun og aðgerðir eru
tvær hliðar á sama peningi. Til að
unnt sé að láta hendur standa fram
úr ermum, verða menn að vita
hvernig haga skuli vinnunni. I
þessu starfi mun Eystrasaltsráðið
treysta á ijölda stofnana og ann-
arra samtaka, á einkafyrirtæki og
einstaklinga og því hlýtur það að
verða upphafsverkið okkar að
leggja línumar og skipuleggja
starfíð með það í huga, að sem
mestur árangur náist. Að því er
unnið, að samstarf aðildarríkja
Eystrasaltsráðsins verði með nýju
sniði þar sem áherslan er á raun-
sæi og aðgerðir. Það er gamalt
mál, að -hálfnað sé verk þá hafíð
er og það sýnir um leið hvað fyrstu
skrefín eru mikilvæg. Því ríður á,
að menn beri saman bækurnar vel
og vendilega og allir leggi eitthvað
til málanna.
Að því vilja þjóðimar
við Eystrasalt vinna,
skrifar Valdis
Birkavs, að samvinna,
lýðræði og fijáls mark-
aður einkenni þetta
svæði öðru fremur.
Samkvæmt samstarfsáætluninni
verður starfíð á þremur meginsvið-
um: Almenn samskipti og kynni
milli einstaklinga; samstarf í efna-
hagsmálum og umhverfísvernd.
Rétt er að víkja nokkrum orðum
að hveiju þessara sviða.
Eystrasaltsráðið vill auka sam-
skipti fólks í aðildarríkjunum og
hlúa að lýðræðislegri uppbyggingu,
sem aftur mun tryggja stöðugleika
og eðlilega stjórnmálaþróun á
svæðinu. Það þýðir, að mikilvægi
samstarfs einstakra ríkja innan
ráðsins á eftir að aukast og má í
því sambandi nefna það samstarf,
sem nú þegar er með Eystrasalts-
ríkjunum þremur.
Aðildarríki Eystrasaltsráðsins
verða að leggja harðar að sér í
baráttunni við skipulögð glæpa-
samtök og lettneska stjómin leggur
áherslu á þá ákvörðun Visbyfund-
arins að koma á fót sérstökum
sveitum í þessu skyni. Mun Eystra-
saltsráðið gera betri grein fyrir
hvað felst í orðunum öryggi borgar-
anna og grípa til nauðsynlegra ráð-
stafana til að tryggja það.
Lýðræðislegar hugsjónir eru
grundvöllur Eystrasaltsráðsins og
í fyrstu yfírlýsingu utanríkisráð-
herra Eystrasaltsríkjanna sagði, að
ráðið myndi hafa í heiðri meg-
inreglur stofnskrár Sameinuðu
þjóðanna og ÖSE, Öryggis- og
samvinnustofnunar Evrópu. í því
sambandi er rétt að nefna, að full-
trúi ÖSE í málefnum, sem varða
lýðræðislegar stofnanir og mann-
réttindi, þar með talin réttindi
minnihluta, hefur mikilvægu hlut-
verki að gegna við að fyigjast með
þessum málum á svæðinu.
í öðrum kafla samstarfsáætl-
unarinnar er nefnt hvað gera skuli
til að greiða fyrir efnahagslegu
samstarfi, framföram og heil-
brigðri þróun á svæðinu. Auk sam-
starfsáætlunarinnar er í því efni
rétt að líta til stefnumótunar ESB
varðandi svæðið og Stokkhólmsyf-
irlýsingarinnar um hagvöxt og þró-
un, sem samþykkt var á ráðstefnu
um viðskipti og atvinnulíf í Eystra-
saltsríkjunum (24.-25. aprfl, 1996).
Þar segir, að nánari samvinna verði
að vera með ráðinu, ESB og alþjóð-
legum fjármálastofnunum og við
hvetjum einnig viðskipta- og at-
vinnulífið til að taka virkan þátt í
samstarfinu. An þátttöku þess mun
það skorta nauðsynlegan kraft.
í þriðrja hluta samstarfsáætlun-
arinnar er kveðið á um umhverfís-
mál og endurheimt náttúralegs
jafnvægis. Mengun og önnur um-
hverfísógn þekkir engin landa-
mæri. Loftið, sem við öndum að
okkur, vatnið, sem við drekkum —
af þessu höfum við áhyggjur, Letti,
sem kemur til íslands, og Islend-
ingur, sem kemur til Lettlands.
Þetta varðar okkur öll og að þessu
skulum við starfa. Mun samstarf
Eystrasaltsráðsins og Helsinki-
nefndarinnar skipta hér miklu máli.
Af þessu má sjá, að við höfum
verk að vinna og hvert eitt skref,
sem við stígum á þessari leið, er
mjög mikilvægt. Mig langar að
þakka Halldóri Ásgrímssyni, ut-
anríkisráðherra íslands, sem lýsti
því yfír á fimmta ráðherrafundi
ráðsins, að Islendingar væru reiðu-
búnir að leggja sitt af mörkum á
þeim sviðum, sem þeir hefðu
nokkra sérþekkingu. Vonandi verð-
ur samstarf allra ríkjanna við Eyst-
rasalt í þeim anda.
Samvinna mun aldrei bera neinn
árangur ef áhugann vantar. Það á
einnig við um aukið tvíhliða sam-
starf milli einstakra aðildarríkja
ráðsins. í því sambandi er ekki úr
vegi að minna á einstaklega góð
samskipti Lettlands og Islands,
sem nú era komin á nýtt stig.
Fyrir skömmu kom Andris Skele,
forsætisráðherra Lettlands, í opin-
bera heimsókn til íslands og var
það jafnframt fyrsta ferð lettnesks
forsætisráðherra til lands ykkar.
Var þá rætt um samstarf ríkjanna,
jafnt þeirra í milli sem á vettvangi
Eystrasaltsráðsins. Kom það fram
hjá lettneska forsætisráðherranum,
að hann teldi vera mikla möguleika
á auknu samstarfí í efnahagsmál-
um og þeir báðir, Andris Skele og
Davíð Oddsson, lögðu áherslu á
mikilvægi viðskipta í auknum sam-
skiptum ríkjanna. Hafa viðskipti
landanna þrefaldast á þremur áram
vegna aukinna tengsla milli fyrir-
tækja í löndunum.
Lettneska þjóðin mun seint
gleyma því, að íslendingar urðu
fyrstir þjóða til að viðurkenna end-
urheimt sjálfstæði Lettlands. Til
þess þurfti hugrekki fyrir fímm
árum. Vegna þess var afhjúpuð í
Reykjavík höggmynd þegar for-
sætisráðherra vor var þar á ferð.
Heitir hún „Atbalsts" eða Stuðn-
ingur og er gjöf frá Lettum til ís-
lendinga með þökkum fyrir stuðn-
inginn 1991. Við trúum því, að
þessi mynd sé táknræn fyrir vin-
áttu þjóðanna, hún er gjöf okkar
til þess hugrakka fólks, sem fyrst
varð til að rétta okkur hönd yfír
hafið og fagna sjálfstæði Lettlands.
Höfundur er utnnríkisráðherra
Lettlands