Morgunblaðið - 06.12.1996, Blaðsíða 38
38 FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 1996 39
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDl: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
BATNANDITÍÐ
HJÁ BORGARS JÓÐI
STEFNT er að því að borgarsjóður Reykjavíkur verði
rekinn án halla á næsta ári, í fyrsta sinn í sjö ár. í
fjárhagsáætlun fyrir árið 1997, sem lögð var fram í fyrra-
dag, er gert ráð fyrir að borgin taki engin ný lán á næsta
ári. Það vekur þó athygli að því markmiði að leggja fram
hallalausa fjárhagsáætlun er náð með þvi að tekjufæra
andvirði íbúða í eigu borgarinnar, sem nýtt hlutafélag einn-
ig í eigu borgarinnar mun leysa til sín.
Þetta eru góð tíðindi fyrir skattgreiðendur í Reykjavík.
Vegna efnahagskreppu síðustu ára hefur Reykjavíkurborg,
iíkt og önnur sveitarfélög og ríkisva'dið, varið talsverðu
fé til framkvæmda og atvinnusköpunar, á sama tíma og
tekjur hafa dregizt saman. Hluta þess tekjumissis hefur
þó verið mætt með nýjum álögum á borgarbúa.
Nú, þegar efnahagslífið réttir úr kútnum, komast fjár-
mál borgarinnar í betra horf. Á næstu árum hlýtur mark-
miðið að vera að nýta góðærið til að reka borgarsjóð með
afgangi og greiða niður skuldir. Jafnframt eiga skattgreið-
endur í Reykjavík heimtingu á að skattar, sem voru hækk-
aðir á erfiðleikatímabilinu, verði lækkaðir á ný.
Tvö atriði í fjárhagsáætluninni vekja sérstaka athygli.
Annars vegar er gert ráð fyrir að sérstakt hlutafélag leysi
til sín smátt og smátt leiguíbúðir í eigu borgarinnar. Þetta
hlutafélag á að reyna að koma hreyfingu á þessar íbúðir,
þannig að þeir, sem eru í stakk búnir til að greiða markaðs-
leigu, borgi meira fyrir íbúðirnar eða flytji sig yfir á al-
mennan húsnæðismarkað, en þeir, sem beðið hafa eftir
íbúð og þurfa á henni að halda, fái úrlausn sinna mála.
Þetta er þörf aðgerð, enda of mörg dæmi um að fólk búi
í borgaríbúð árum saman án þess að þurfa raunverulega
á niðurgreiðslu húsaleigunnar að halda.
Hitt atriðið, sem athygli vekur, er að tekizt hefur að
lækka risnuútgjöld Reykjavíkurborgar um tvo þriðjuhluta
frá því árið 1992. Fleiri opinberir aðilar mættu taka borg-
ina sér til fyrirmyndar í þessu efni. Meira svigrúm kann
að vera til sparnaðar á þessum útgjaldalið en menn vilja
oft vera láta.
HRINGLANDI
í SKATTAMÁLUM
HRINGLANDAHÁTTUR í skattamálum er orðinn veru-
legt vandamál, því hvað eftir annað eru stjórnmála-
menn að breyta lögum er snerta fjárskuldbindingar ein-
staklinga og fyrirtækja, stundum með litlum eða engum
fyrirvara. Gott dæmi um þetta er enn ein breytingin, sem
til stendur að gera á heimild einstaklinga til skattafsláttar
vegna hlutafjárkaupa.
Ríkisstjórnin tilkynnti fyrr í haust, að heimildin yrði
felld niður um næstu áramót. Þessu vill meirihluti efna-
hags- og viðskiptanefndar nú breyta þannig, að afsláttar-
heimildin falli niður í áföngum á þremur árum, verði 60%
á næsta ári, 40% 1998 og 20% 1999 og gildi þessar regl-
ur jafnframt um heimild til að flytja afslátt vegna hluta-
bréfakaupa milli ára. Rök nefndarinnar fyrir breytingunni
nú eru þau, að milda þurfi áhrif niðurfellingarinnar á hluta-
bréfamarkaðinn. Það er sannarlega rétt, því íslenzkur
hlutabréfamarkaður er ungur og í raun enn í mótun. Fyrir-
varalausar breytingar á starfsumhverfi hans eru því
óheppilegar.
Verzlunarráð Islands hefur mótmælt breytingunum og
segir þær munu valda verðlækkun og verulegri röskun á
hlutabréfamarkaði. í bréfi þess til nefndarinnar segir m.a.:
„Með breytingunni er verið að draga úr áhuga einstakl-
inga á þessum markaði og þrengja kaupendahópinn þann-
ig að eftir sitja aðeins stofnanafjárfestar og aðrir fjársterk-
ir aðilar.“
Jónas Fr. Jónsson, aðstoðarframkvæmdastjóri Verzlun-
arráðs, bendir á, að nú eigi að taka þriðju kúvendinguna
á sex árum. „Það er gagnrýnisvert, að tillaga um afnám
skattafsláttarins kemur fram með jafnlitlum fyrirvara og
nú, því hlutabréfakaup eru langtímafjárfesting og kaup-
endur verða að geta treyst því, að stöðugleiki ríki í lagaum-
hverfinu a.m.k. í nokkur ár.“
Verzlunarráð bendir á, að vafasamt sé að afnám heimild-
ar til flutnings afsláttar milli ára standist stjórnarskrár-
ákvæði um afturvirkni skatta. Miðað við lagaákvæðin, sem
voru í gildi við hlutabréfakaupin, sé um íþyngjandi ákvörð-
un að ræða.
ISLENSKUR FYRIRTÆKJAREKSTUR í RUSSLANDI
Gróðir mögfuleikar
ef rétt er á haldið
í Rússlandi leynast víða tækifæri fyrír útlend
fyrirtæki ef rétt er á málum haldið og íslend-
ingar hafa reynt fyrir sér með ágætum
árangri. Guðmundur Sv. Hermannsson
kannaði þá stöðu.
Ríkisendurskoðun gerir athugasemdir við gjaldtöku og skólasjóði í framhaldsskólum
68 milljónir í 18 skólasjóðum
SKÓLAGJÖLD í FRAMHALDSSKÖLUM
Inn- ritunar- gjald Nem.- félag Skóla- sjóður Annað Skóla- gjöld alls** Heima- vist Staðf.- gjald nýnema Þvotta- gjald Trygg- ingar- gjald
Menntaskólinn í Reykjavík 3.230 3.430 90 350 7.100 0 0 0 0
Menntaskólinn á Akureyri 6.000 4.000 900 900 11.800 40.000 0 18.000 0
Menntaskólinn á Laugarvatni 0 0 0 0 0 4.000 3.500 7.000 2.000
Menntaskólinn við Hamrahlíð 3.000 3.000 5.000 0 11.000 0 0 0 0
Menntaskólinn við Sund 3.500 4.500 1.500 0 9.500 0 0 0 0
Framhaldsskóli Vestfjarða 0 5.000 4.000 0 9.000 7.000 0 0 2.000
Menntaskólinn á Egilsstöðum 5.000 5.000 0 0 10.000 10.000 0 0 5.000
Menntaskólinn í Kópavogi 3.000 5.000 4.500 0 12.500 0 0 0 0
Kvennaskólinn í Reykjavík 4.000 4.000 0 3.500 11.500 0 0 0 0
Fjölbrautaskólinn í Breiðholti 8.100 4.200 0 0 12.300 0 0 0 1.500
Fjölbrautaskólinn við Ármúla* 4.720 4.720 2.360 0 11.800 0 0 0 0
Flensborgarskólinn í Hatnarf.* 3.000 6.000 2.600 0 11.600 0 0 0 0
Fjölbrautaskóli Suðurnesja 3.000 5.000 5.000 200 13.200 0 0 0 0
Fjölbrautaskóli Vesturlands 4.000 4.000 4.000 0 12.000 40.000 0 0 0
Framhaldsskólinn i Vestm.eyjum 6.000 4.000 2.000 0 12.000 0 0 0 0
Fjölbrautaskóli Norðurl. vestra 3.000 3.000 3.000 1.000 10.000 0 0 0 0
Fjölbrautaskóli Suðurlands 3.000 2.600 2.600 800 9.000 0 0 0 0
Verkmenntaskóli Austurlands 2.500 2.500 0 0 5.000 20.000 0 0 5.000
Verkmenntaskólinn á Akureyri 6.000 4.450 3.000 0 13.450 40.000 0 0 1.500
Fjölbrautaskólinn í Garðabæ 5.800 5.600 0 0 11.400 0 0 0 0
Framhaldsskólinn í A-Skaftaf. 3.000 3.000 6.000 0 12.000 0 0 0 0
Framhaldsskólinn á Húsavík 3.500 4.500 3.000 0 11.000 40.000 0 0 0
Framhaldsskólinn á Laugum 8.000 9.000 0 0 17.000 10.000 0 10.000 4.900
Vélskóli íslands 9.700 5.000 0 600 15.300 0 0 0 0
Iðnskólinn í Reykjavík 3.400 4.400 2.400 600 10.800 0 0 0 0
Iðnskólinn í Hafnarfirði 6.200 3.200 0 600 10.000 0 0 0 0
Hótel- og veitingaskóli ísl. 40.000 0 0 1.000 41.000 0 0 0 0
Fiskvinnsluskólinn* 5.000 0 0 0 5.000 0 0 0 0
Fósturskóli íslands* 10.000 3.900 0 0 13.900 0 0 0 4.100
Þroskaþjáltaskóli íslands* 10.000 0 0 0 10.000 0 0 0 0
íþróttakennaraskóli íslands 0 0 0 0 6.000 34.000 6.000 0 0
Myndlista- og handíðaskóli ísl. 15.000 0 0 0 15.000 0 0 0 0
* Skólagjöld miduð við árið 1994 ** Samanlögð skólagjöld vegna vorannar og haustannar 1995
ISLENDINGAR og Rússar áttu
töluverð viðskipti meðan Sov-
étríkin voru og hétu, en eftir
fall þeirra opnuðust möguleikar
á nánari samskiptum við rússnesk
fyrirtæki, sem vantaði sárlega fjár-
magn, tækniþekkingu og viðskipta-
reynslu til að bjarga sér í hörðum
heimi markaðsaflanna.
Það er einkum á tveimur stöðum í
Rússlandi sem íslensk fyrirtæki hafa
haslað sér völl. í Pétursborg, næst-
stærstu borg Rússlands sem er vest-
ast í landinu, og á Kamtsjatkaskaga
sem er austast í Rússlandi.
Á Kamtsjatka búa um 350 þúsund
manns, flestir í höfuðborginni
Petropavlovsk. íslendingar fóru að líta
til Kamtsjatka í byijun þessa áratugar
og Utflutningsráð stóð fyrir sérstakri
ferð þangað árið 1992 til að kanna
möguieika á verkefnum þar, einkum í
sjávarútvegi.
Hnit reið á vaðið
Ári síðar hóf verkfræðistofan Hnit
hf. ásamt fleiri aðilum, starfsemi á
Kamtsjatka undir nafninu Kamhnit
hf. Fyrirtækið rekur fulltrúaskrifstofu
í Petropavlovsk og hefur unnið að
framkvæmdum á Kamtsjatka fyrir um
10 milljónir dollara eða tæpar 700
milljónir króna og allur búnaður og
efni hafa verið keypt frá íslandi.
Fyrsta verkefnið var fyrir útgerð-
arfyrirtækið UTRF, við að endurnýja
sundlaug og setja upp vatnsrennibraut
og síðar byggði Kamhnit baðhús við
sundlaugina. 1994 og 1995 endur-
byggði fyrirtækið hótel nálægt
Petropavlovsk. Kamhnit hefur einnig
lagt hitaveituaðveituæðar og neyslu-
vatns- og miðstöðvarlagnir í hús,
virkjað heitavatnsborholur og tekið
þátt í að byggja upp seiðaeldisstöðv-
ar. Á árunum 1994 og 1995 störfuðu
um 25 ísienskir iðnaðarmenn og verk-
fræðingar á Kamtsjatka á vegum
Kamhnits.
Guðmundur Bjömsson fram-
kvæmdastjóri Kamhnits segir að síð-
ustu mánuði hafi ýmis verkefni verið
í undirbúningi á Kamtsjatka en tekið
hafi langan tíma að ganga frá fjár-
mögnun.
Islenskar sjávarafurðir hf. komust
árið 1993 í samband við útgerðarfyr-
irtækið UTRF sem gerir út 26 skip,
bæði fiskiskip og móðurskip og hefur
um 1.600 manns í vinnu. IS aðstoðaði
UTRF fyrst við að gera út eitt frysti-
skip og selja afla þess en árið 1995
var gerður samningur til eins árs milli
UTRF og ÍS, m.a. fyrir miliigöngu
rússnesku einkavæðingarnefndarinn-
ar.
Samningurinn var um aðstoð við
veiðar og vinnslu afurða úr 120 þús-
und tonnum af bolfiski og sölu afurð-
anna. ÍS kaupir inn olíu, umbúðir og
vistir en fær greitt með aflanum sem
unninn er um borð í skipum fyrirtækis-
ins. í október sl. voru gerðir nýir
samningar milli fyrirtækjanna til 2
og 3 ára um veiðar fyrir móðurskip,
vinnslu og sölu á afurðum og veiðar
tveggja frystitogara.
Að sögn Benedjkts Sveinssonar
framkvæmdastjóra ÍS þýða samning-
arnir um 4 milljarða króna veltu, eða
um 20% af heildarveltu ÍS. Um 25
manns vinna á vegum ÍS á Kamtsj-
atka, bæði á sjó og í landi.
Rússagos
í Pétursborg, þar sem um 5 millj-
ónir manna búa, hafa íslendingar
stofnað fyrirtæki í tveimur atvinnu-
greinum, gosframleiðslu og síldarsölu.
Upphafið má rekja til þess að átöppun-
arvélar sem höfðu verið í gömlu Sanit-
asverksmiðjunni á Akureyri, voru sett-
ar upp í Pétursborg á vegum fyrirtæk-
isins Baltic Bottling Plant (BBP) árið
1993. Fyrirtækið var upphaflega í eigu
íslenskra, rússneskra og breskra aðila
og hefur starfað undir stjóm íslend-
inga. Framkvæmdastjóri er nú Björg-
ólfur Thor Björgólfsson og Ragnar
Tryggvason er verksmiðjustjóri.
Einn hluthafahópurinn, ' Baltic
Group, er nú farinn út úr fyrirtækinu
og hafa verið deilur og málaferli milli
þeirra og annarra hluthafa um upp-
haflegt kaupverð á verksmiðjunni og
söluverð á hlutabréfum. íslendingar
eiga meirihluta í félaginu, og segir
Björgólfur Guðmundsson, sem fer fyr-
ir íslenska hluthafahópnum, að lyrstu
tvö árin hafi verið erfið en nú sé starf-
semin farin að ganga vel. Ársfram-
leiðslan sé nú um 60 milljón lítrar af
gosdrykkjum og áfengisblönduðum
drykkjum, og veltan sé á við stórt
fyrirtæki á Islandi. Ársframleiðsla á
gosdrykkjum hér á landi er talin vera
innan við 40 milljónir lítra.
Ný verksmiðja
Nú er verið að ljúka við nýja gos-
drykkjaverksmiðju í Pétursborg sem
á að opna í janúar. Björgólfur Guð-
mundsson segir að verksmiðjan sé á
vegum nýs félags en hluthafarnir
flestir þeir sömu og í BBP. Björgólfur
Thor Björgólfsson er stjórnarformaður
og Ragnar Tryggvason verður yfir-
maður tæknimála.
Björgólfur segir að í nýju verksmiðj-
unni verði hægt að framleiða 140-150
milljónir lítra árlega, bæði gosdrykki
og áfengisblandaða drykki. Verk-
smiðjan sé á besta stað nálægt mið-
borg Pétursborgar en gamla verk-
smiðjan sé aðeins fyrir utan borgina.
Húsnæðið er um 8.000 fermetrar að
grunnfleti en 18 metra lofthæð sé
nýtt með fullkomnu hillukerfí. Bygg-
ingameistari er Ólafur Auðunsson,
sem unnið hefur að ýmsum verkefnum
í Rússlandi, m.a. byggt stóran nætur-
klúbb við Nóví Arbat í Moskvu ásamt
Hlédísi Sveinsdóttur arkítekt. Þá er
hönnun að mestu íslensk og hafa ís-
lenskir iðnaðarmenn unnið að verkinu.
Björgólfur segir að tekist hafi að
fjármagna verksmiðjuna að mestu í
Rússlandi og í gegnum erlenda véla-
framleiðendur. Stefnt er að sölu um
allt Rússland en einnig að útflutningi
til nálægra landa.
Ekki liggur fyrir hvað verður um
gömlu verksmiðjuna en Björgólfur
segir erfitt og dýrt að halda henni
við, enda sé hún komin til ára sinna.
Verið sé að skoða aðra möguleika á
starfsemi í verksmiðjuhúsinu, m.a. á
rekstri tollvörugeymslu.
Þessa stundina er Björgólfur að
kanna möguleika á stofnun útgerð-
arfélags í Pétursborg sem yrði í eigu
íslenskra aðila og rússnesks fjárfest-
ingafélags. Fjárfestingafélagið á skip
sem gerð eru út á síld, makríl og aðr-
ar tegundir. Hefur Björgólfi verið fal-
ið að kanna möguleika á að stofna
félag um útgerð skipanna með þátt-
töku íslenskra aðila.
Magnús Þorsteinsson, sem var
fyrsti framkvæmdastjóri BBP, stofn-
aði árið 1994 fyrirtækið Viking Group
í Pétursborg ásamt Rússanum Victor
Anitsev. Nú er þetta fyrirtæki stærsti
kaupandi íslenskrar saltsíldar í Rúss-
landi og selur afurðir víðsvegar um
landið. I sumar ákvað Síldarútvegs-
nefnd að kaupa helmings hlut í fyrir-
tækinu og í dag opnar það nýja sölu-
skrifstofu í Pétursborg. Innan nokk-
urra vikna mun fyrirtækið einnig taka
í notkun nýjar frysti- og kæligeymslur
í borginni.
Magnús segir að Viking Group hafi
selt um 25 þúsund tunnur af saltsíld
árlega frá því það tók til starfa og
auk þess frysta loðnu.
Óstöðugt ástand
Mönnum ber saman um að víða
geti verið miklir möguleikar í Rúss-
landi fyrir íslensk fyrirtæki, einkum í
samstarfi við rússnesk, enda leiti
Rússar mjög eftir samstarfsaðilum í
ýmsum greinum. Hins vegar sé
ástandið óstöðugt um þessar mundir
og varasamt geti verið að flárfesta
mikið í Rússlandi.
María Ingvadóttir viðskiptafulltrúi
Útflutningsráðs í Moskvu segir hins
vegar að ýmislegt sé í deiglunni varð-
andi viðskipti við Rússa, einkum með
fisk, ull og fleiri iðnaðarvörur og jafn-
vei lambakjöt, en hún sagðist hafa
kannað möguleika á að selja íslenskt
lambakjöt í munaðarvöruverslunum.
Hún segir að Smugudeitan hafi
ekki staðið í vegi fyrir viðskiptum ís-
lendinga við aðila í Múrmansk og
svæðinu þar í kring. Sölumiðstöð hrað-
frystihúsanna hefur átt þar töluverð
viðskipti með sjávarafurðir og bæði
selt afurðir fyrir rússnesk fyrirtæki
og selt afurðir til Rússlands. Fleiri
fyrirtæki, þ. á m. Marel hf. og Hamp-
iðjan, hafa selt vörur til Múrmansk.
María sagðist þó hafa heyrt það
utan að sér, að vegna Smugudeilunn-
ar hefðu yfirvöld i Rússlandi haft í
hótunum við fyrirtæki sem ættu í við-
skiptum við íslendinga. Nú væri verið
að úthluta fiskveiðikvótum í Barents-
hafi fyrir næsta ár og þar kynnu
stjórnvöld að nota þá sem refsivönd.
Því myndi lausn á Smugudeilu án efa
liðka fyrir samskiptum á þessu svæði.
Það er ekki auðvelt fyrjr íslensk
fyrirtæki að hefja starfsemi í Rúss-
landi af ýmsum ástæðum. Allar að-
stæður eru ólíkar því sem þekkist hér
á landi. Þar koma tungumálaerfiðleik-
ar m.a. við sögu því fáir tala ensku.
Einnig þykjast menn hafa orðið varir
við að útlendingar eru oft lengi að
vinna traust Rússa í viðskiptum.
Guðmundur Björnsson segir að
samningar við Rússa séu erfiðir. Þeir
velti málum lengi fyrir sér og kaupi
ekki köttinn í sekknum. Samningar
fari fram gegnum túlka og viðskipta-
samningar séu að jafnaði gerðir á rúss-
nesku, þótt fengist hafi í gegn að gera
einnig jafnrétthá afrit á ensku. Það sé
því mjög langt ferli frá því viðræður
heflast til undirskriftar og því þurfi
fyrirtæki að hafa fjárhagslegt bolmagn
og þraútseigju til að bera.
Óvæntir erfiðleikar
Viðskiptalöggjöfin í Rússlandi er
ófullkomin, þótt stöðugt sé unnið að
úrbótum, og það er erfitt að afla upp-
lýsinga um rússnesk fyrirtæki, svo
sem um 1J"árha.gslcga stöðu þeirra.
Magnús Þorsteinsson segir að tals-
verðan tíma taki að venjast rússnesku
viðskiptalífi og þar reki menn sig á
ýmsa óvænta erfiðleika. Flutninga-
tækni sé vanþróuð sem komi niður á
dreifingu, og góðar frystigeymslur séu
ekki á hveiju strái. Bankakerfið er
ekki upp á marga fiska og bannað
er að að greiða fyrir vörur í öðrum
gjaldmiðli en rúblum þótt dollari sé
ávallt notaður sem viðmiðun. Verð-
bólga er enn mikil, þótt hún mælist
ekki Iengur í hundruðum prósentna,
Að sögn Magnúsar' eru lægstu árs-
vextir á rúblulánum 50% og að auki
er ekki hægt að fá lán til lengri tíma
en 6 mánaða.
Björgólfur Guðmundsson segir að
tekist hafi að leysa öll vandamál sem
komið hafi upp í samstarfi við Rússa.
Þjónusta rússneska sendiráðsins í
Reykjavík hafi verið góð og opinberir
aðilar, sem leitað hafi verið til, hafi
veitt umbeðna þjónustu. Þá hafí feng-
ist góð fyrirgreiðsla hjá yfirvöldum í
Pétursborg og bönkum þar, enda skapi
verksmiðjurnar atvinnu fyrir hundruð
manna. „Við höfum öðlast traust og
það skiptir öllu í Rússlandi," sagði
Björgólfur.
Það þarf einnig að taka rússnesku
mafíuna með í reikninginn í fyrirtækja-
rekstri í Rússlandi og það er erfítt að
starfa þar í landi án þess að mynda
einhverskonar sambönd sem hér á landi
væru sjálfsagt talin á gráu svæði. Einn
viðmælandi Morgunblaðsins sagði í því
sambandi að á Islandi hefði opinbera
aðstöðugjaldið verið lagt af fyrir þrem-
ur árum. Það væri hins vegar enn við
lýði í Rússlandi, að vísu ekki innheimt
af opinberum aðilum.
"1“
Lítið samræmi
í innheimtu
skólagjalda
■w—^ ÍKISENDURSKOÐUN
gerir ýmsar athugasemdir
við innheimtu skólagjalda
í framhaldsskólum og
skólasjóði í nýútkominni skýrslu um
endurskoðun ríkisreiknings fyrir
1995. Bent er á að skólagjöld eru
mjög mismunandi há milli skóla og
lítið samræmi í innheimtu þeirra. Þá
telur Ríkisendurskoðun óheimilt að
láta hluta skólagjalda rennatil skóla-
sjóða þar sem þeir teljast hvorki
vera í eigu skólans né hluti af fjár-
reiðum hans.
Ríkisendurskoðun tók fjáfhags-
lega þætti í starfi 34 framhaldsskóla
til sérstakrar endurskoðunar sem
fjallað er um í skýrslunni. „Á liðnum
árum hafa skólasjóðir náð að safna
umtalsverðum fjámnmum sem eiga
uppruna sinn að rekja til ónotaðra
tekna af hlut þeirra í skólagjöldum
og öðrum tekjum sem þeim hafa
verið lagðar til. í lok ársins 1995
námu eignir 18 sjóða samtals um
68 m.kr. Þar af eiga 3 sjóðir 37
m.kr. Að mati Ríkisendurskoðunar á
að leggja fjármuni þessara sjóða til
viðkomandi skóla þar sem heimild
til að leggja þeim til þessar tekjur
var og er ekki fyrir hendi,“ segir í
skýrslu Ríkisendurskoðunar.
Fram kemur í skýrslunni að tekjur
sjóðanna eru að meginstofni til hluti
skólagjalda nemenda og útgjöld
þeirra eru margvísleg. „Dæmi eru
um að útgjöld sjóða renni nánast öll
til starfsmanna sem stríðir gegn
þeirri stefnu menntamálaráðuneytis-
ins að tekjur sjóðanna skuli ganga
til skólastarfs og nemenda með ein-
um eða öðrum hætti,“ segir einnig
í skýrslunni. Þá er það skoðun Ríkis-
endurskoðunar að hvorki standi að
leiga af húsnæði og búnaði fram-
haldsskóla skuli renna í skólasjóð
né að það sé samrýmanlegt fram-
haldsskólalögunum að skólasjóður
standi undir kostnaði við viðhald
skólahúsnæðis og rekstur. Bendir
stofnunin á að í nýju framhaldsskóla-
lögunum séu ákvæði um innritunar-
og efnisgjöld og sérstaka sjóði efnis-
lega óbreytt en þó sé skýrar kveðið
á um að þessi gjöld eigi að ganga
til skólanna.
Óheimil gjaldtaka
Fram kemur í skýrslunni að í
þremur framhaldsskólum hefur verið
tekið upp sérstakt gjald vegna endur-
tekningarprófa, frá 900 kr. til 6.000
kr. eftir skólum. „Af þeim skólum
hefur einn auk þess innheimt sér-
stakt leyfisgjald, kr. 1.000, fyrir þá
nemendur sem taka sér ársfrí frá
skóla. Ríkisendurskoðun telur að
þessi gjaldtaka sé ekki heimil sam-
kvæmt lögum um framhaldsskóla,“
segir í skýrslunni.
Einnig kemur fram að sérstakt
refsiálag til viðbótar skólagjöldum
hefur verið tekið upp í sex fram-
haldsskólum vegna þeirra nemenda
sem ekki greiða skólagjöld sín á
gjalddaga og þeirra nemenda sem
fá skólavist eftir að gríróseðlar fyrir
skólagjöldin hafa verið send út.
Athugun stofnunarinnar leiddi í
ljós að skólagjöld sem nemendur
greiddu á árinu 1995 námu samtals
187.963 þús. kr. þar af voru innrit-
unargjöld rúmlega 92 milljónir kr.
26 skólar innheimtu nemendasjóðs-
gjöld fyrir nemendafélög með skóla-
gjöldunum, sem námu samtals 61,6
millj. kr. og 17 skólar innheimtu og
lögðu hluta skólagjalda í skólasjóði
sem þeir hafa sett á stofn.
Mjög misjafnt er hvað felst í inn-
ritunargjaldi skólanna og í sumum
skólum er þar einnig um að ræða
pappírs- og efnisgjald en skólagjöld-
in eru einnig mishá. I Menntaskólan-
um að Laugarvatni er t.d. eingöngu
innheimt staðfestingargjald af ný-
nemum á meðan nemendur Fram-
haldsskólans á Laugum greiða átta
þúsund kr. í innritunar- og pappírs-
gjald. íbúar í heimavist Menntaskól-
ans að Laugarvatni greiða einnig
tífalt lægra heimavistargjald en
nemendur á Akureyri, Akranesi og
Húsavík. Bendir stofnunin á að í
nýjum lögum um framhaldsskóla
sem tóku gildi 1. ágúst sl. er há-
mark sett á innheimtu innritunar-
gjalda eða sex þús. kr. á skólaári.
HÖFUÐSTÓLL A-hluta ríkissjóðs
var neikvæður um 224 milljarða
króna á síðasta ári, að mati Ríkis-
endurskoðunar, að þvi er fram
kemur í nýrri skýrslu um endur-
skoðun ríkisreiknings vegna síð-
asta árs. „Neikvæður höfuðstóll
ríkissjóðs um 224 milljarða króna
er því sú fjárhæð sem búið er að
ráðstafa af skatttekjum framtíð-
arinnar. Benda má á i þessu sam-
hengi að heildartekjur ríkissjóðs
á árinu 1995 voru 114 milljarðar
króna,“ segir í skýrslunni.
Rikisendurskoðun skoðaði sér-
staklega tilurð þessa uppsafnaða
tekjuhalla ríkissjóðs á tímabilinu
frá 1985 til 1995. Höfuðstóll A-
hluta ríkissjóðs sýnir mismun á
peningalegum eignum og skuld-
um en varanlegir rekstrarfjár-
munir eru ekki eignfærðir í reikn-
ingsskilum heldur gjaldfærðir í
rekstrarreikningi.
I ársbyrjun árið 1985 var höfuð-
stóll ríkissjóðs neikvæður um
tæpa 5,5 milljarða króna, en Ríkis-
endurskoðun bendir á, að á þeim
tíma voru ýmsar skuldbindingar
ríkissjóðs sem færðar eru í ríkis-
reikningi í dag ekki meðtaldar. Á
undanförnum tíu árum hafa verið
gerðar ýmsar breytingar á þeim
Gjald fyrir ljósritun nýtt
sem kaffisjóður kennara
Fram kom í athugun stofnunar-
innar að algengt er að starfsmenn
skóla ljósriti blöð fyrir nemendur
gegn gjaldi. „í sumum skólum hafa
stjórnendur þó talið að ljósritunar-
kostnaður tilheyrði pappírsgjöldum
sem nemendur greiða með skóla-
gjöldum nema um verulegt magn sé
að ræða. Aðrir skólar hafa hins veg-
reikningsskilaaðferðum sem beitt
er við gerð ríkisreiknings og eru
nú sýndar áfallnar lífeyrisskuld-
bindingar og áfallnir ógreiddir
vextir, auk þess sem byijað var
að afskrifa skattkröfur óbeint í
formi niðurfærslu skattskulda.
Að mati Ríkisendurskoðunar
eru 120 milljarðar kr. tilkomnir á
tíu ára tímabili vegna þessara
breyttu reikningsskilaaðferða en
sú breyting sem orðið hefur á
höfuðstólnum á þessu tíu ára tíma-
bili vegna uppsafnaðs tekjuhalla
og verðbótahækkunar á lánum
ríkissjóðs er tæplega 98 milljarðar
kr. Þar af er uppsafnaður tekju-
halli án verðbóta áætlaður tæpir
60 milljarðar kr. á verðlagi hvers
árs.
Vaxtagjöld jukust
um 1,6 milljarða ífyrra
I skýrslunni kemur einnig fram
að vaxtagjöld ríkissjóðs hækkuðu
á seinasta ári um rúma 1,6 millj-
arða frá árinu á undan og voru
tæplega 16 milljarða kr. sem svar-
ar til nærri alls tekjuskatts ein-
staklinga á árinu. Hefur hlutdeild
vaxtagjalda ríkissjóðs vaxið úr
10,66% af heildargjöldum ríkisins
á árinu 1990 í 12,35% á seinasta ári.
ar verið að innheimta frá kr. 5 til
15 fyrir hvert ljósrit. Verulegur mis-
brestur er á innheimtu þessa gjalds
og ráðstöfun. Þannig var t.d. inn-
heimtan nýtt í einum skólanum sem
kaffisjóður kennara. Yfirleitt hafa
skólastjórnendur þó reynt að inn-
heimta gjaldið samviskusamlega og
nýtt til þess hinar ýmsu aðferðir með
misjöfnum árangri,“ segir í skýrslu
Ríkisendurskoðunar.
Ríkisábyrgðir
vegna raðsmíðaskipa
Tap ríkisins
áætlað 800
millj. kr.
ÁÆTLA má að mati Ríkisendur-
skoðunar að tap ríkissjóðs vegna
uppgjörs á skuldum íjögurra út-
gerðaraðila vegna raðsmíðaskipa hjá
endurlánum ríkissjóðs hafi numið
rúmlega 800 milljónum króna.
Endurlán ríkissjóðs áttu kröfur á
hendur eigendum fjögurra raðsmíða-
skipa en þar var um að ræða Odd-
eyri hf., Nökkva hf., Ljósavík hf, og
Leiti hf. Hefur Ríkisendurskoðun
áður fjallað um frágang skulda
vegna þessara skipasmíða. Nú er
uppgjöri hins vegar lokið og var
bókfærð krafa ríkissjóðs samtals um
l, 3 milljarðar kr. og bókfært tap 338
millj. kr. Útgefin skuldabréf námu
968 milljónum kr.
„Ríkisendurskoðun hefur reiknað
út stöðu 10 lána vegna raðsmíða-
skipa frá útgáfudegi til 1. janúar
1996 miðað við að gengið hefði ver-
ið frá skuldabréfum með lánskjara-
vísitölu og 6% raunvöxtum. Rétt er
þó að geta þess að lánin voru öll í
erlendri mynt. Samkvæmt þessu
hefði krafan numið tæplega 1,8 millj-
örðum króna samanborið við greiðslu
með skuldabréfum að fjárhæð 968
m. kr. Miðað við ofangreindar for-
sendur má því ætla að tap ríkissjóðs
hafi numið yfir 800 m.kr.,“ segir í
skýrslu Ríkisendurskoðunar.
Höfuðstóll ríkissjóðs
neikvæður um
224milljarða