Morgunblaðið - 06.12.1996, Page 50

50 FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Er menntun fram-
tíðarauður Islands?
MIKIÐ hefur verið
rætt um menntun að
undanfömu. í þessari
umræðu hefur þó lítið
farið fyrir vangavelt-
um um hvers virði
menntunin er þjóðinni
og hver staða hennar
er í atvinnulífinu.
Menntun er óá-
þreifanleg afurð. í
tímans rás hefur hún
verið byggð upp og
endurnýjuð með
skipulögðum hætti
innan menntastofn-
ana og með óskipu- Bjarni
lögðum hætti úti í Jónsson
þjóðfélaginu. Afurðin
menntun er hluti þeirra aðfanga
sem með beinum eða óbeinum hætti
ganga inn í framleiðslu sem skilar
nýjum afurðum í formi vöru eða
þjónustu. Menntun er t.d. eitt af
aðföngum í matvælaframleiðslu.
Það má segja að menntun sé á
meðal aðfanga í nánast öllum fram-
* leiðsluferlum, aðeins í mismunandi
miklum mæli. Til dæmis er menntun
hlutfallslega stór framleiðsluþáttur
við hugbúnaðargerð, lyljaiðnað og
listsköpun, en hlutfallslega lítill í
hefðbundnum fiskiðnaði og orku-
Við þurfum, segja
Bjarni Jónsson og Víf-
ill Karlsson, að auka
- framboð menntunar
sem nýtist atvinnulífinu.
Vífill
Karlsson
vinnslu. Samkvæmt Orðabók Menn-
ingarsjóðs þá er auðlind skilgreind
sem uppspretta auðs. A sama hátt
og fiskistofn er uppspretta auðs í
formi aðfanga og afurða er mennt-
un það líka. Þar af leiðandi er óhætt
að líta á menntun sem auðlind.
Nýting menntunar
En hvernig verður hagkvæmustu
nýtingu auðlindarinnar best lýst.
Til að svara þessu þarf að skoða
málið bæði frá sjónarhorni auðlind-
arinnar og arðseminnar.
Auðlindum er gjarnan skipt í
endurnýjanlegar og óendurnýjan-
legar. I ljósi þess er menntun end-
urnýjanleg auðlind. Við stjórnun
endurnýjanlegra náttúruauðljnda á
borð við bolfisk eru flestir fræði-
menn sammála um að hagkvæmust
þjóðfélagsleg nýting sé sú sem jafn-
gildi hreinni endurnýjun stofnsins.
Menntun er hinsvegar auðlind sem
er þeim kostum gædd að frekari
nýting rennir styrkari stoðum undir
hana og óhætt er að fullyrða að
hana megi nýta „að fullu“. Þetta
er vegna þess eiginleika menntunar
að sá sem lætur hana af hendi tap-
ar henni ekki.
Almennt gildir, að því nær sem
framleiðandinn kemst neytandan-
um því mun meira eykst sá virðis-
auki sem hann uppsker. Þær þjóðir
sem mynda hlutfallslega mestu út-
flutningsverðmæti sín í fullunnum
vörum sýna fram á mun meiri hag-
vöxt en ella (sbr. kenningar Krug-
mans). Til þess að auka hlut full-
unninna vara í útflutningi þarf sér-
hæft og betur menntað vinnuafl.
Þar af leiðir bendir margt til þess
að hagvöxt þjóða mætti auka með
því að auka hlut menntunar meðal
aðfanga atvinnuveganna.
Hver er þá staða og horfur á
íslandi hvað varðar menntun? Er
menntun sú auðlind sem við viljum
eða ætlum að byggja framtíð þjóð-
arinnar á? Hér að neðan munum
við ræða þá spurningu út frá þrem-
ur mismunandi sjónarhornum.
Framboð menntunar
Fellur það framboð af menntun
sem við búum við i dag og til lengri
tíma litið að þeirri eftirspurn sem
menntunarfrekir atvinnuvegir
gera? Eða verðum við áfram að
reiða okkur á önnur aðföng, svo sem
orku, hráefni og vinnuafl sem meg-
inaðföng framleiðslunnar og þar
með treysta á hráefnis-, orku- eða
vinnuaflsfrekar atvinnugreinar?
Við íslendingar viljum gjarnan
líta á okkur sem vel menntaða þjóð.
Það kemur því nokkuð á óvart að
ísland er í 6. sæti - neðan frá talið
- á lista yfir vegið meðalmenntun-
arstig (educational attainment)
vinnuafls 21 OECD þjóða (sjá
töflu). Við erum í 16. sæti, aðeins
írland, Ítalía, Spánn, Tyrkland og
Portúgal eru neðar en við. Hvað
háskólamenntun varðar eru íslend-
ingar í 3. sæti. Hins vegar vantar
mjög mikið upp á að menntun á
Stakir stólar
í miklu úrvali
í alkantra og teflon áklæði
Vegið meðal menntunarstig
vinnuafls OECD þjóða 1991
(Þjóðhagsstofnun, 1996)
Vegið Háskóla-
meðalL alls menntun
Landið vinnuafls eingöngu
Bandaríkin 219,7 26,0
Kanada 216,0 18,7
Noregur 204,0 14,7
Þýskaland 203,6 14,5
Sviss 201,0 9,6
Svíþjóð 194,2 13,9
Astralía 186,9 12,3
Bretland 181,7 12,4
Danmörk 179,9 13,3
Nýja Sjáland 178,6 12,5
Finnland 178,1 11,6
Holland 175,7 8,5
Austuríki 174,0 8,0
Frakkland 165,7 10,8
Belgia 162,6 12,5
ísland 160,0 16,0
írland 156,1 9,5
ftalía 134,3 7,0
Spánn 131,7 10,7
Tyrkland 124,0 7,6
Portúgal 111,1 3,0
framhaldsskólastigi sé sambærileg
við aðra, ef til vill sérstaklega í
iðn-, tækni- og listgreinum, en það
er sú menntun sem víða erlendis
ber uppi framleiðsluna. Hér höfum
við í grófum dráttum háskóla-
menntaða ríkisstarfsmenn (emb-
ættismenn) annars vegar og lítt
menntað vinnuafl hinsvegar. Sá
menntunarforði hentar atvinnu-
vegunum afar illa.
Eftirspurn menntunar
Er framboð annarra aðfanga en
menntunar, þ.e. framboð hráefnis,
orku og vinnuafls það mikið, á það
lágu verði, að það fullnægi þeirri
arðsemiskröfu sem við gerum til
framleiðslunnar, þannig að lítil
þörf er á eða eftirspurn eftir
menntun frá atvinnuvegunum?
Er nokkur þörf á breytingum
meðan við náum settu marki hvað
varðar arðsemi eða tekjur? Við
höfum byggt upp velferðarkerfi
með nýtingu náttúruauðlinda, sem
eru með því mesta á íbúa sem
þekkist. Aukin verðmæti eru feng-
in með meira magni, t.d. fleiri tonn
fisks, eða virkjuðum fallvötnum,
en ekki með óáþreifanlegum að-
ferðum svo sem vöruþróun, mark-
aðsstarfi og hönnun sem krefst
menntunar sem aðfangs.
Áhrif okkar gjöfulu náttúruauð-
linda, orku og fiskimiða, eru þver-
stæðukennd. Þær hafa gefið okkur
gífurlegan arð til að byggja upp
nútímalegt þjóðfélag en um leið
dregið úr þörfinni á að byggja upp
atvinnuvegi sem nota menntun
sem meginaðfang.
Sögulegt sjónarhorn
Hefur hin öra þróun á tiltölulega
skömmum tíma úr bændasamfélagi
valdið því að þjóðin hefur ekki enn
lært að nýta hugvitsauð eða mennt-
un sem þátt í framleiðslunni? Með
öðrum orðum, hefur ríkjandi við-
horf, venjur og gildismat ekki viður-
kennt eða ekki samþykkt að mennt-
un geti verið mikilvægur þáttur í
framleiðslunni? Framleiðslan skal
byggjast á náttúruauðlindum og
vöðvaafli en ekki hugviti og mennt-
un.
Verkmenntun og menntun al-
Frjálst val til
lækninga
HVAÐ er eðlilegra
en að fólk taki ábyrgð
á sinni heilsu, fari eftir
sínum hugmyndum og
annarra ef það hefur
fyrirbyggjandi áhrif,
þannig að fólk kemur
sjálft í veg fyrir sjúk-
dóma og í mörgum til-
fellum getur læknað
það sem að er?
Já, ekki tekur nokk-
ur maður ábyrgð á
okkar heilsu, hvorki
læknar né lyljafræð-
ingar og þó vilja marg-
ir þeirra banna margt
sem getur hjálpað fólki
í átt til betri heilsu.
Linda G.
Samúelsdóttir
Öðruvísi húsgögn
Suðurlandsbraut 54, sími 568 2866
Tvö atriði vil ég nefna hér sem
eru bönnuð í þjóðfélaginu. Fyrir
rúmum ijórum árum var litla dóttir
mín veik í eyrum og hún fékk
fúkkalyf, aftur fúkkalyf, aftur
fúkkalyf og í fjórða sinn fúkkalyf.
Þá var nú mælirinn hjá mér fullur,
Það er eitthvað mikið
að, segir Linda G.
Samúelsdóttir,
þegar bannað er að selja
ógerilsneydda mjólk.
barnið var farið að léttast og víða
komin á það sveppasýking og lækn-
ar vildu bara setja rör í eyrun og
tíikið eftir, þeir viidu bara gera eitt-
hvað á yfirborðinu en ekki kafa
dýpra og komast fyrir rót vandans
en þarna hafði ég sem betur fer
það fijálsræði að geta leitað eitt-
hvað annað og byijunin var hjá
Ævari Jóhannessyni og konu hans
Kristbjörgu sem búa til lúpínuseyð-
ið. Þau eiga heiður skilinn fyrir sína
óeigingjörnu hjálp sem
þau veita ótal mörgum.
Strax næsta dag eft-
ir að dóttir mín fór að
fá seyðið urðu á henni
stórkostlegar breyting-
ar til batnaðar. Hún
hætti að fá verki í eyr-
un, var öll frísklegri og
fékk matarlyst og sama
var með sveppasýking-
una sem var hér og þar
um líkamann en þún
hvarf á nokkrum dög-
um. En fleira kom til,
það þurfti að komast
íyrir rót vandans og
ráðlagði Ævar mér um
leið að gefa henni ekki
gerilsneydda mjólk. Eg bý í sveit
þannig að það var lítið mál með
mjólkina. Síðan þá, í meira en fjög-
ur ár, hefur hún ásamt ljölskyld-
unni drukkið ógerilsneydda mjólk
og hún hefur aldrei fengið í eyrun
síðan.
Það er bannað að selja ógeril-
sneydda mjólk úti í búð, það er eitt-
hvað meiri háttar að þarna, að fólk
skuli ekki hafa val og trúi ég ekki
öðru en að þessi stöðnun eigi eftir
að lagast hvort sem þeir eiga eftir
að selja ógerilsneydda mjólk frá
mjólkursamsölu eða aðrir að sjá um
þá sölu. Börnum þjóðfélagsins til
heilla og betri heilsu.
Önnur dóttir mín, sem er níu
ára, fékk líka öðru hveiju í eyrun
áður en ég skipti yfir með mjólk-
ina. Það urðu sömu breytingar með
hana. Hún fær aldrei í eyrun nema
ef hún getur ekki staðist það að fá
sér mjólk (sem er gerilsneydd) í
skólanum, þar hefur hún ekki val.
Eplaedik, hunang og joð er frábær
fæðubót þó að það sé einstaklings-
bundið hvað hæfir hveijum og hvað
hver þolir, en ég vil sérstaklega
taka fram með joð-dropana, vegna
þess hve ómissandi þeir hafa verið
mennt hefur aldrei verið hátt skrif-
uð hér á landi. Háskólamenntun var
löngum bundin við embættismenn,
sem lítið komu nálægt framleiðslu
í hefðbundnum skilningi. Bókvitið
verður ekki í askana látið, segir
máltækið. Þetta viðhorf til mennt-
unar hefur loðað við þjóðina og
mótað gildismat hennar og er áber-
andi enn í dag. Hve hratt það breyt-
ist, og í hvaða átt er erfitt að spá
um eða hafa áhrif á, en hér hljóta
skólamir og menntastofnanir að
skipta miklu og hvernig búið er að
þeim. Kannski má segja að mennta-
stefna stjórnvalda á hveijum tíma
endurspegli viðhorf þjóðarinnar til
menntunar, og því erum við enn
einu sinni stödd í þversögn. Viðhorf-
in móta menntastefnuna og
menntastefnan mótar viðhorfin.
Niðurstaða
Ef til vill er niðurstaða þessara
vangaveltna sú að menntun er
ekki sá framtíðarauður sem við
höfum oft í blindni freistast til að
halda og það er fátt sem bendir
til þess í dag að menntun verði það
í framtíðinni. Við getum samt ekki
annað en trúað því að enn sé tæki-
færi til að bæta hér úr, tækifæri
sem er tvíþætt. Við þurfum í fyrsta
lagi með einhveijum ráðum að
auka framboð nothæfrar menntun-
ar fyrir atvinnulífið. í öðru lagi
þurfum við að nota næsta góðæri,
þegar geta og metnaður er í há-
marki, til að byggja upp atvinnu-
greinar þar sem menntun er ráð-
andi þáttur aðfanga.
Bjarni er rekstrarhagfræðingvr,
aðjúnkt i Samvinnuháskólanum á
Bifröst. Vífiller
þjóðhagfræðingur, aðjúnkt í
Samvinnuháskólanaum á Bifröst.
fyrir fjölskyldu mína. Við erum átta
í fjölskyldunni og enginn fær nokk-
urn tímann orðið hálsbólgu, en fyr-
ir níu til tíu árum fengum við oft
hálsbólgu og aðra kvilla í hálsinn,
eftir að við fórum að nota joð-
dropa, angrar þessi krankleiki okk-
ur ekki. En ekki er allstaðar hægt
að fá keypta joð-dropa sem er joð-
upplausn og ódýrt lyf. Árið 1880
bjó franskur læknir, Lugol að nafni,
til upplausn sem í voru 5% af hreinu
joði og 10% af kalíumjoðíti, það
hefur verið í stöðugri notkun síðan
og er kennt við höfund sinn. Ég
hef rætt við háls-, nef- og eyrnasér-
fræðing og spurði af hveiju lokað
hafi verið á sölu joðs? Svarið sem
ég fékk er læknastéttinni til
skammar, því að miðað við það vilja
þeir hafa fólk veikt en ekki heil-
brigt, allavega ekki heilbrigt fyrir
eigin tilstilli. Svarið var að hann
vildi heldur taka hálskirtla eða
pensla háls að innan og svo treysti
hann ekki fólki til að ofnota ekki
joð, sem gæti þá valdið eitrun. En
læknar ávísa allskonar lyfjum sem
ekki má taka of mikið af en þeir
verða að treysta fólki til að taka
réttan skammt.
Síðan er eitt sem mig langar til
að víkja að, það tengist líka fijálsu
vali til lækninga, (þótt alltaf sé
best ef fólk getur verið með fyrir-
byggjandi aðgerðir sjálft), það eru
huglæknar, (læknamiðlar), sem
margir leita til og ejgum við marga
góða læknamiðla. Islenska lækna-
stéttin ætti að bijóta odd af oflæti
sínu og vinna mep þessu fólki innan
sjúkrahúsanna. Árið 1963 störfuðu
huglæknar við allt að 1.500 sjúkra-
hús í Bretlandi og veit ég að sumir
læknar leituðu líka til þeirra við
sjúkdómsgreiningu. Þessir læknar
vissu að huglæknarnir sæju og
heyrðu lengra en nef þeirra náði
og þeir voru menn til að viðurkenna
það, til mikillar blessunar, því sam-
eiginlega tekst þeim betur að draga
úr heilsuleysi og þjáningum manna.
Ég veit að við eigum sem betur fer
marga góða og víðsýna lækna og
sérstaklega góðan og mannlegan
heilbrigðisráðherra hana Ingibjörgu
Pálmadóttur.
Lifið heil.
Höfundur er bóndi.