Morgunblaðið - 21.12.1996, Blaðsíða 35
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1996 35
AÐSENDAR GREINAR
Nýtt atvinnuleysisfrum-
- kolrangar áherslur
varp -
MEÐ frumvarpi til laga um
atvinnuleysistryggingar sem fé-
lagsmálaráðherra hefur lagt fyrir
Alþingi eru stjórnvöld að slá því
föstu í eitt skipti fyrir öll að það
séu þeir atvinnulausu sem séu
vandinn, en ekki atvinnuleysið.
Þetta þarf auðvitað ekki að koma
á óvart miðað við fyrri aðgerðir
og yfirlýsingar síðustu tveggja
ríkisstjórna og þá neikvæðu al-
þjóðlegu umræðu sem hingað hef-
ur verið flutt inn um þessi mál.
Afstaða ráðamanna kom skýrt
fram í greinargerð með fjárlaga-
frumvarpinu fyrir árið 1994 en
þar stóð m.a. þetta um atvinnu-
leysisvandann: „Langt bótatíma-
bil, greiður aðgangur að bótum
og háar bótagreiðslur eru allt atr-
iði sem almennt eru talin stuðla
að auknu atvinnuleysi" (Fjárlaga-
frumvarp 1994, bls. 264).
Við afgreiðslu síðustu fjárlaga
var atvinnuleysisbótum kippt úr
sambandi við almenna launaþró-
un í landinu og með frumvarpi
félagsmálaráðherra er nú er enn
haldið áfram að skerða kjör þeirra
atvinnulausu ájgrundvelli þessara
staðhæfinga. I frumvarpinu er
t.d. lagt til að upphæðir bóta verði
skertar, bótaréttur takmarkaður
verulega og hámarkstími bóta-
réttar styttur verulega.
Pólitískur áróður
Fullyrðingin hér að ofan úr
fjárlagafrumvarpinu og aðrar
álíka staðhæfingar um að at-
vinnuleysisbætur letji fólk til
vinnu byggjast hins vegar ekki á
neinum haldbærum rannsóknum
og eru þannig aðeins pólitískur
áróður þeirra afla sem vilja bijóta
niður samhjálpina í þjóðfélaginu.
Einnig eru áhrif stofnana eins
og Efnahags- og framfara-
stofnunarinnar OECD á pólitíska
umræðu í hvetju landi mikil.
Skýrslur OECD eru meðhöndlað-
ar gagnrýnislaust af t.d. frétta-
stofum hér á landi eins og þær
innihaldi algildan sannleik. Emb-
ættismenn ráðuneyta, sem sjálfir
sjá OECD fyrir upplýsingum um
ástand mála heima fyrir og endur-
spegla auðvitað ekkert annað en
stöðumat viðkomandi ríkisstjórn-
ar, skrifa síðan minnispunkta til
ríkisstjórna um ábendingar OECD
um aðgerðir byggðar á þeirra eig-
in upplýsingum.
Umræðan hér á landi eins og
annars staðar meðal OECD landa
um atvinnuleysisvandann og úr-
bætur á honum sýnir hvernig
pólitískar fullyrðingar geta fengið
á sig vísindalegan blæ í skjóli
þess að nógu mörg og sterk öfl
í þjóðfélaginu taka undir sönginn.
Þeir atvinnulausu eiga sér hins
vegar færri málsvara þegar ráðist
er á kjör þeirra og það á fullkom-
lega fölskum forsendum.
Síðastliðin tvö ár hefur OECD
birt fjölmargar skýrslur um at-
vinnuleysi, orsakir þess og hvern-
ig bregðast megi við atvinnu-
leysisvandanum. Niðurstöður
OECD hafa síðan verið til umfjöll-
unar í helstu nefndum OECD og
eru meginuppistaðan í umræðum
á ráðherrafundum OECD-land-
anna. Það skiptir því miklu máli
að þær skýrslur og sú greining
sem fram fer á vegum OECD-
stofnunarinnar byggist á vísinda-
legum grunni og endurspegli nið-
urstöður rannsókna á atvinnu-
leysi sem gerðar hafa verið.
Ef við einskorðum okkur við
skrif OECD um atvinnuleysisbæt-
ur, sem eru viðfangsefni þessarar
greinar, kemur í ljós að höfundar
þeirra draga oft hæpnar ályktanir
út frá rannsóknum sem vitnað er
Að skerða kjör þeirra
atvinnulausu enn frekar
en orðið er, segja Rann-
veig Sigurðardóttir
og Ari Skúlason, fel-
ur í sér ákveðinn póli-
tískan boðskap.
til (dæmi um slíkt er eftirfarandi
tilvitnun: „Þessi samanburður
gefur í skyn að þrátt fyrir skort
á beinu tölfræðilegu sambandi
milli atvinnuleysis og atvinnuleys-
isbóta sé tilgátan um langtíma-
samband hugsanleg“. OECD
1994, The Job Study: Evidence
and Explanations, Part II, bls.
171. íslenskun greinarhöfunda).
Höfundarnir virðast oft ekki vita
af þeim rannsóknum sem unnar
hafa verið á þessu sviði. Það sem
verra er, OECD fjallar um at-
vinnuleysisbætur og hlutverk
þeirra nánast einvörðungu út frá
því að þær séu svo rausnarlegar
að þær letji fólk til vinnu og helsti
mælikvarðinn á árangur atvinnu-
leysisbótakerfanna að þeirra mati
er hversu fljótt bótakerfinu tekst
að losa sig við þá atvinnulausu.
Umræðan fyrr og nú
Tilgangur með atvinnuleysis-
bótum er margþættur. Fyrr á
árum, þegar atvinnuleysi var
minna, var einkum litið á atvinnu-
leysisbótakerfi sem hluta af
vinnumarkaðs- og félagsmála-
kerfi. Hlutverk bótanna var að
hjálpa fólki yfir erfiðan hjalla, en
yfirleitt var reiknað með að fólk
fengi fljótlega vinnu aftur. Geng-
ið var að því sem gefnu að at-
vinnuleysi hefði áhrif á fólk, fjár-
hagslega, félagslega og sálrænt
og var hlutverk atvinnuleysisbóta
að milda fjárhagsleg áhrif at-
vinnuleysisins á einstaklingana
og auðvelda þeim þannig að tak-
ast á við þau félagslegu og sál-
rænu vandamál sem atvinnuleys-
inu fylgja. Því má segja að litið
hafi verið á atvinnuleysisbætur
sem hluta af félagslegri sátt í
þjóðfélaginu sem var nátengd
öðrum samtryggingarþáttum vel-
ferðarkerfisins.
„Nútímaleg" viðhorf til
atvinnuleysisvandans
Á síðasta áratug jókst atvinnu-
leysi verulega víða um lönd og
sérstaklega hefur það aukist að
fólk sé atvinnulaust til langframa.
Það sama hefur verið að gerast
hér á landi á þessum áratug.
Umræðan um atvinnuleysisbóta-
kerfin hefur einnig breyst,
þrengst mjög mikið og fengið á
sig pólitískan blæ. Áherslum á
félagslega hlið bótakerfanna hef-
ur verið vikið til hliðar af stjórn-
völdum og sú sátt sem ríkt hefur
í þjóðfélaginu um samhjálp er á
undanhaldi eins og frumvarp fé-
lagsmálaráðherra ber með sér.
Langt bótatímabil
Þegar stjórnvöld tala um að
langt bótatímabil stuðli að at-
vinnuleysi gefa þeir sér að mögu-
leikar á því að fá atvinnuleysis-
bætur í lengri tíma hafi það í för
með sér að fólk sé ekki nógu
duglegt við að leita sér að vinnu
og sé of vandlátt á það hvaða
störf það tekur. Þeir sem svona
tala virðast því gefa sér að mikið
og fjölbreytt framboð sé á störf-
um. Rannsóknir sýna þó annað.
Sýnt hefur verið fram á að lítið
Rannveig
Sigurðardóttir
samhengi er á milli
þess hversu duglegir
þeir atvinnulausu
voru í leit að vinnu
og hversu fljótt þeir
fengu vinnu á ný. Það
sem skiptir máli er
fjöldi þeirra starfa
sem í boði eru og
hvaða störf eru í boði.
Rausnarlegar
atvinnuleysis-
bætur?
Því er haldið fram
að bótakerfin stuðli
að atvinnuleysi vegna
þess að bæturnar séu
svo rausnarlegar. í
þessum anda vill fé-
lagsmálaráðherrann
nú skerða enn frekar
upphæð bótanna og
möguleikana á að fá
þær og halda þeim. í
allri þeirri alþjóðlegu
umræðu sem farið
hefur fram um rausn-
arlegar atvinnuleys-
isbætur hefur þessi
svokallaða rausn aldr-
ei verið skilgreind.
Það er t.d. nokkuð
nærri sanni að at-
vinnuleysisbætur í ^rj
Evrópu séu u.þ.b. Skúlason
helmingur af fyrri
tekjum þeirra atvinnulausu. Talið
er að atvinnuleysisbætur í Bret-
landi séu að meðaltali um 15%
af tekjum. Getur það talist rausn?
Mat á árangri
atvinnuleysis bótakerfa
Við þessa pólitísku fordóma um
að örlæti bótakerfa stuðli að at-
vinnuleysi bætist umræðan um
hve fljótt bótakerfin geta losað
sig við þá atvinnu-
lausu af bótum. Hvað
verður um fólkið sem
kerfin losa sig við,
hvaða þátt bótakerfin
eiga í að hjálpa þessu
fólki virðist engu
skipta þegar árangur
atvinnuleysibóta-
kerfa er metinn t.d.
af fjölþjóðlegum
stofnunum eins og
OECD. Litlu máli
skiptir hvort þeir fá
vinnu við hæfi eða eru
færðir á milli bóta-
kerfa yfir á sjúkra-
eða örorkubætur eða
hvort þeir detta alveg
út úr bótakerfinu.
Spyija má hvort
það sé endilega besta
lausnin fyrir þann
sem missir vinnuna
að vera þvingaður til
þess að taka fyrsta
boði um starf? Einn
tilgangur atvinnu-
leysisbótakerfis hlýt-
ur að vera að bæði
launafólk og atvinnu-
rekendur geti haft
eitthvert val um starf
og starfsfólk. Það
hlýtur t.d. að skipta
fyrirtæki máli að fá
rétt starfsfólk því
annars er kostnáði við þjálfun
nýrra starfsmanna kastað á glæ.
Nú á dögum standa þeir-atvinnu-
lausu oft frammi fyrir tilboðum
um það sem kalla má slæm störf.
Störfin eru slæm vegna þess að
þau eru oft óörugg og ekki til
lengri tíma. Hér getur verið um
að ræða hlutastörf, tímabundin
störf o.s.frv. Opinbera umræðan
í dag gengur út á að þeim atvinnu-
lausu sé ekki of gott að taka hveiju
sem í boði er. En þá gleymist að
sé tekið boði um tímabundið starf,
er í rauninni verið að útiloka leit
að öðru betra starfi á meðan.
Það er því algjörlega út í hött !
að meta árangur atvinnuleysis-
bótakerfanna út frá því hve fljót
þau eru að losa sig við þá atvinnu-
lausu. Hlutverk atvinnuleysisbóta
er annað og meira. Það er því
nauðsynlegt að viðhafa mun víð-
ari sýn þegar árangur atvinnu-
leysisbótakerfanna er metinn.
Ráðumst á hinn
raunverulega vanda
Miðað við umræðuna hér á
landi mætti stundum halda að
sumir óski hreinlega eftir því að
vera atvinnulausir. Þeir sem
svona tala þekkja tæplega at-
vinnuleysi, hvað þá langvarandi
atvinnuleysi. Langvarandi at-
vinnuleysi hefur margvísleg nei-
kvæð áhrif á þá atvinnulausu og
fjölskyldur þeirra. Heilsufar
þeirra er verra og einnig hefur
verið sýnt fram á að atvinnuleysi
getur haft verulega neikvæð áhrif
á börn þeirra atvinnulausu, t.d.
skólagöngu og frammistöðu í
skóla og framtíðarmöguleika á
vinnumarkaði.
Meðan unnið er að því að vinna
bug á atvinnuleysinu sem á að
vera sameiginlegt markmið okkar j
allra, er nauðsynlegt að milda
áhrif atvinnuleysis á þá sem fyrir
því verða og viðhalda samhjálp í
þjóðfélaginu og samstöðunni með
þeim sem atvinnulausir eru.
Það sem ríkisstjórnin er nú að
gera með frumvarpi félagsmála-
ráðherra skilar okkur ekki í neinu
fram á veginn. Að skerða kjör
þeirra atvinnulausu enn frekar en
orðið er felur auðvitað í sér ákveð-
inn pólitískan boðskap. Það sýnir
lítinn stórhug að álíta þá atvinnu-f
lausu vera vandamálið. Það felv r
líka í sér uppgjöf fyrir hinu raui -
verulega vandamáli - atvinnuleys-
inu sjálfu.
Rannveig er hagfræðingur BSRB,
og Ari er framkvæmdastjóri ASÍ.
íslenskt málgull
eða látún Engilsaxa
Lúðrasveitir
í Ráðhússal
HÆTT er við að Skólalúðrasveitir
Reykjavíkurborgar hafi fengið fall-
einkunn ef tónleikar þeirra í Ráðhús-
inu áttu að vera eins konar forleikur
að hlutdeild Reykjavíkur í sæmdar-
heitinu menningarborg. Sé einhver
í vafa um staðhæfingu þessa ætti
sá hinn sami að kynna sér efnisskrá
tónleikanna. Hún er svohljóðandi:
Hér skiptir lúðrasveitin málgull-
inu íslenska fyrir látún Engilsaxa.
í æsku greinarhöfundar var það
haft á orði ef einhver færði sér í nyt
myndir annarra, þá var það kallað
„að taka í gegn“. í stað þess að
leggja eitthvað af mörkum var papp-
írsblað einfaldlega lagt ofan á verk
annarra og síðan farið nákvæmlega
ofaní mynd þá sem stæld var. Þann-
ig má lýsa aðferð Skólalúðrasveita
Reykjavíkurborgar. Þær virðast hafa
valið lög sem henta í Las Vegas og
Chicago við hæfi A1 Capone og
Lucky Lúsíanó.
Páll ísólfsson, Karl 0. Runólfsson,
Árni Björnsson, Jón Múli Árnason,
Páll P. Pálsson, Jan Moravek, Þórar-
inn Guðmundsson, Bjarni Þórodds-
son, Sigfús Halldórsson, Sigvaldi
Kaldalóns. Hver einn þeirra og allir
með tölu hefðu sómt sér vel í hópi
tónskálda, sem samið hafa lög til
flutnings á jólaföstu og jólum. For-
vígismönnum lúðrasveita hlýtur að
Hér er tónskáldum og
hljómlistarmönnum sem
vörðu lífi og kröftum
sínum í þágu íslenskrar
tónlistar, segir Pétur
Pétursson, reist sú níð-
stöng, sem lengi verður
í minnum höfð.
vera kunnugt að Ríkisútgáfa og
Námsgagnastofnun hafa gefið út
fjölda laga, sem ætluð eru lúðra-
sveitum. Árið 1965 voru keypt 28
íslensk lög í útsetningu Karls 0.
Runólfssonar og Páls P. Pálssonar.
Tengdasonur Karls 0. Runólfssonar,
Ólafur L. Kristjánsson, gaf út 58 lög
á forlagi Ríkisútgáfu námsbóka. ís-
lensk tónskáld yngri kynslóðar hafa
aukið við fjölda laga á seinni árum.
Má þar nefna Jón Ásgeirsson, Jón
Nordal, Atla Heimi Sveinsson, Gunn-
ar Reyni, Magnús Blöndal Jóhanns-
son og ijjölda annarra.
Hafa lúðrasveitarmenn gleymt
Gilsbakkaþulu, Kátt er um jólin,
koma þau senn, Úti er alltaf að
snjóa, Hvert örstutt spor, Máríu-
versi, Ave Maria, Þú blíða drottning
bjartari en sólin, Snert hörpu mína
himinborna dís, og ótal fleiri undur-
fögrum lögum?
Skólalúðrasveitir Reykjavíkur-
borgar eiga ekki að leika í Ráðhúsi
Reykjavíkur meðan þær lúta fyrr-
greindu efnisvali. Þær eiga að spila
í Umskiptingastofu Engilsaxa. Páll
ísólfsson tónlistarstjóri Ríkisút-
varpsins stofnaði Þjóðkór þegar sorfi
ið var að íslenskri tungu með herná-
mi Breta og síðar Bandaríkjamanna.
Mér er sem ég sjái viðbrögð hans
við efnisskrá þeirri sem lúðrasveitir
eftirmanna hans létu sér sæma að
leikin væri.
Höfundur er þulur.