Morgunblaðið - 20.06.1997, Síða 28

28 FÖSTUDAGUR 20. JÚNÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Foreldri og farsæld
SEGJA má að í dag,
á síðasta áratug þess-
arar aldar, hafi ein-
staklingurinn aldrei
haft það betra hvað
efnisleg og ytri gæði
varðar. Möguleikar
hans til farsæls lífs
hafa aldrei verið meiri.
Möguleikar til mennt-
unar, vinnu og sjálf-
stæðrar hugsunar og
framsetningu hennar
eru næstum engin tak-
mörk sett. Af framan-
sögðu skyldi ætla að
almenn farsæld ríkti í
huga fólks. Vissulega
hafa lífskjör batnað og
sjálfsvitund aukist að sama skapi.
Þessi efling sjálfsvitundar birtist
bæði í jákvæðri og neikvæðri mynd.
Jákvæða myndin er aukin vitund
og skilningur á umhverfinu. Bar-
átta fyrir mannréttindum, jafnrétti
kynja til náms og vinnu og umburð-
arlyndi kynþátta á milli. Líka er
hægt að tala um neikvæða mynd
er birtist í dekri við eigin forrétt-
indi og flótta frá félagslegri ábyrgð.
{ dag er hægt að tala um óraun-
sætt mat einstaklinga á lífinu eins
og það er í raun fyrir meginþorra
fólks. Segja má í yfirfærði merk-
ingu að í sífellu dynur á nútímafjöl-
skyidunni hvernig sem hún er skil-
greind flóð af auglýsingum er læðir
í huga og ýtir undir óánægju með
það sem fjöiskyldan hefur, gylliboð
er oftast á sér enga stoð í raunveru-
leikanum. Afleiðingin er m.a. sú að
þetta óraunsæja mat setur sinn
svip á fjölskyldulíf nútímans. Það
er hægt að tala um skekkju í veru-
leikamynstri fólks, þar sem Kringl-
an er draumaheimurinn, fólki er
sagt að það eigi að vera grannt og
vel klætt (dýr vörumerki). Sannleik-
urinn er sá að meginþorri fólks fell-
ur ekki inn í þessa staðalímynd og
verður því óánægður með sjálfan
sig. Ennfremur er hægt að greina
siðferðisbrest í samfélaginu er lýsir
sér í ábyrgðarleysi. Fólk tekur ekki
skuldbindingar sínar alvarlega.
Heiðarleiki, sjálfsstjóm og trú-
mennska yfir litlu er ekki til hjá
stórum hópi fólks.
Framhjá því verður ekki horft
að fjölskyldan á undir högg að
sækja á öllum sviðum, efnahags-
lega, siðferðilega og uppeldislega.
Það er eins og öllum sé sama um
allt og alla í kringum sig nema sinn
eigin nafla. Viðhorf til fjölskyldunn-
ar er neikvætt, foreldrahlutverkið
er einskis metið, ekki pappírsins
virði í samanburði við pappírinn á
verðbréfamarkaðinum sem hægt er
að fá skattaafslátt út á. Stéttir eins
og leik- og grunnskólakennarar eru
á launum er vart er hægt að lifa
af. Þetta eru einstaklingarnir er
m.a. leggja grunn að farsæld barna
okkar eða svo skyldi maður ætla.
Stundum heyrist sagt að um-
hverfið móti manninn en maðurinn
ekki umhverfið. í mínum huga felst
í þessari yfirlýsingu uppgjöf, flótti,
einhvers konar tilvistarflótti að ein-
staklingurinn hafi lítið sem ekkert
að segja um sitt eigið líf, eigin vel-
ferð. Eg geri ráð fyrir að verið sé
að skírskota til þess að hin hefð-
bundnu hlutverk einstaklinga innan
fjölskyldu hafi tekið breytingum frá
því sem var, sennilega vegna ytri
skilyrða. Vissulega er hægt að taka
undir að ytri skilyrði hafi breyst
þ.e.a.s. við lifum í borgarsamfélagi
þar sem einstaklingar dvelja að
Þór
Hauksson
heiman í vinnu eða við
nám. Félagslegt sam-
neyti er á allt öðrum
grunni í dag en tíðkað-
ist í sjálfþurftarbúskap
aldamótanna, er fór að
mestu fram í og við
heimilið. Að vissu leyti
erum við þrælbundin
því umhverfi sem við
höfum hlaðið upp í
kringum okkur. Við
eru í sífelldu kapp-
hlaupi eftir lífsins gæð-
um er við kunnum ekki
almennilega að nefna á
nafn, hvað þá að
höndla. Tvennt er til í
þessu, annaðhvort er
um að ræða endumýjaða vitund um
tilgang lífsins og öðlast þannig
mögulega vitund um frelsi sitt og
ábyrgð eða fylla upp í tilvistartómið
með alls kyns ráðum er oftar en
ekki reynist flótti frá raunveruleik-
anum er kemur alltaf til okkar aft-
ur og minnir á sig.
í mínum huga er mikilvægt að
við könnumst við og viðurkennum
samtíð okkar. En með því er ekki
verið að segja að ef við emm sátt
við lífið eins og það er eigum við
ekki að gera neitt í því. Öðru nær,
við eigum í sífellu að bijóta niður
veggi vanans og sjá hvert það Ieið-
ir okkur. Uppalendur dagsins í dag
eru í djúpri tilvistarkreppu mitt í
alsnægtum þæginda og upplýsinga-
samfélaginu. Við höfum einfaldlega
tapað áttum. Eða hvað segir könn-
un sú er rannsóknarstofnum upp-
eldis og menntamála gerði og birt-
ist í Morgunblaðinu 15. janúar sl.?
„Tæpur fjórðungur íslenskra
unglinga hefur orðið drukkinn
þrettán ára eða yngri - íslenskir
unglingar kljást við fleiri vandamál
vegna áfengisneyslu en jafnaldrar
þeirra í mörgum Evrópulöndum.
Hassneysla íslenskra unglinga er
fyrir ofan meðallag og amfetamín-
neysla fímmtán ára unglinga í 10.
bekk grunnskólans, er algengari
hér en á hinum Norðurlöndunum.“
Það þarf ekki fijótt ímyndunarafl
til að ætla að samskiptaerfiðleikar
við foreldra/aðstandendur er fylgi-
fiskur þessarar neyslu. Hafa verður
í huga að hér er verið að ræða um
börn. Hvað veldur? er spurningin
sem kemur upp í hugann og er það
kannski í samræmi við það norm
er ríkir í samfélaginu. Tilfinninga-
legt umrót og krafa um skjót svör,
óskilgreindar kröfur er það sem
nútíminn öskrar í eyru. Neyslusam-
félagið kallar á úreldingu hug-
mynda, tækni og tilfínninga helst
í gær. Við lifum ekki lengur í einum
heimi. Talað er um heim barna,
unglinga, unglingamenningu er
löngum hefur verið hálfgerð upp-
reisn gegn hversdagsmynstri heims
fullorðinna (vinna, borða sofa).
Umhverfíð og miðlar eins og kvik-
myndir, tónlist flytja oftar en ekki
þau skilaboð að hamingjuna sé að
fínna í öfgakenndum lifnaði, þveröf-
ugt við fullorðna fólkið lifir æskan
aðeins fyrir daginn í dag rétt eins
og það verði enginn morgundagur.
Hver tími á sitt tungumál, sína
rödd, sinn heimsendi. Spurningin
er hvort við höfum eða öðlumst
skilning á honum.
Foreldri/uppalandi dagsins í dag
veit oftar en ekki í hvorn fótinn
hann eigi að stíga er leiðir barn
þess til þroska og eða farsældar í
hverfulum heimi nútímans. Heimur
æsku gærdagsins er eitthvað er
[■.EIFHEIT
z
unœen
SÍÐUMÚU 4 - SÍMI 553 8775
HAFNARSTRÆTI21 - SÍMI551 3336
ekki á við í dag ef við lítum á
umhverfið og tækni alla á dögum
úreldingar og skyndilausna. Þrátt
fyrir breytingar og eða framfarir
eftir því hvernig á það er litið vil
ég leyfa mér að halda því fram að
tilfinningin að vera foreldri/upp-
alandi sé sú sama í dag og hefur
verið um aldir. Umhverfí allt og
ytri skilyrði hafa vissulega breyst.
Fjölskyldan á undir
högg að sækja, segir
Þór Hauksson, efna-
hagslega, siðferðilega
og uppeldislega.
Ein staðreyndin er sú að megin-
þorri ungmenna í dag er úr tengsl-
um við daglegan raunveruleika for-
eldra sinna, læra þar af leiðandi
ekki nema að takmörkuðu leyti og
oft á neikvæðan hátt að bera ábyrgð
á nánasta umhverfí sínu. Pjöldi
barna elst upp í þessu þjóðfélagi
hjá öðru foreldri. Margur drengur-
inn er ekki elst upp hjá föður fær
oftar en ekki ranga mynd af föðurí-
myndinni t.d. sem gereyðandinn
Schwarzenegger svo einhver nær-
tækur sé nefndur. Ekki þennan er
vaknar úrillur á morgnana og kem-
ur þreyttur heim á kvöldin. Ég tel
mig ekki alhæfa neitt er ég segi
að hafi einhverntímann verið erfítt
að vera foreldri þá er það í dag.
Hver á að setja mörkin? Hver eru
mörk aga og ofstjórnar? Við lifum
í samfélagi ópersónuleikans, þar
sem stofnanir ráða talsverðu um
hamingju barna okkar. Er það svo?
Eða viljum við láta svo vera vegna
þess að það er auðvelt að kasta
ábyrgðinni á herðar einhvers ann-
ars, einhverrar óskilgreindrar stofn-
unar úti í bæ. Eitt er það sem eng-
in stofnun hveiju nafni sem hún
nefnist getur komið í stað, en það
er mannverndarhlutverk fjölskyld-
unnar í því felst frumþörf mannsins
fyrir nánum mannlegum tengslum
sem borin er uppi af gagnkvæmri
ást, tillitssemi og virðingu. Ef ekki
í skjóli fjölskyldunnar, hvar á þá
að leggja grunninn að farsælu lífí,
þroska einstaklingsins sem félags-
veru?
Hamingjuna er ekki hægt að
verðleggja í beinhörðum peningum.
Samfélag nútímans, sem ber ein-
kenni neyslu ber enga virðingu fyr-
ir því er fæst ókeypis. Því dýrari
sem hlutirnir eru því eftirsóknar-
verðari eru þeir. í samfélagi okkar
er manneskjan metin eftir menntun
og störfum og titlum en sjaldnar
eftir innri verðleikum. Engin viður-
kenning er þeim veitt er elur farsæl-
an hamingjusaman þjóðfélagsþegn.
Getum við sagt að samfélag okk-
ar í heildina sé sjúkt. Til að ná
heilbrigði, farsæld, dugar ekki með-
ul ásökunar á eitthvað óskilgreint
utan veggja heimilis er getur kall-
ast tónlist, fjölmiðlar, ríkisstjórnin
eða bara fúll á móti. Grunnurinn
að farsæld einstaklingsins byijar
heima í vöggu og endar ekki við
fermingu. Farsæld foreldis og fram-
vísun hennar til barns/barna er sú
að við lítum í heiðarleika í eigin
barm. Eða eins og tvær ungar stúlk-
ur sögðu í tímaritsviðtali jafningja-
fræðslu framhaldsskólanema „að
við horfum ekki fram hjá því að
við svíkjum undan skatti ef við
mögulega getum, drekkum eins og
svín, stelum, mergsjúgum félags-
málastofnun, hreykjum sjálfum
okkur og svívirðum hvert annað,
börn og náungann." Ef þetta er sýn
unga fólksins á heim fullorðinna
ættum við ekki að klóra okkur í
höfðinu með spurn á vör?
Hvar er farsældin? Hef ég verið
svikinn um hana? Málið er að við
höfum ekki verið svikin um neitt.
Frekar er hægt að tala um að við
svíkjum okkur sjálf, því við berum
sjálf ábyrgð á okkar eigin velferð.
Farsæld okkar og barna okkar er
að fínna innra með okkur. Við eig-
um að dusta yfirborðsmennskurykið
af og hætta að krefjast alls af öðr-
um. Berum óbrigðula umhyggju
fyrir bömum okkar, hún kemur
ekki utan frá, frá ópersónulegu
samfélagi, nei, miklu heldur frá
okkur sjálfum.
Samfélagið, umhverfið er ætíð
háð skilyrðum um kaup kaups. En
það er ekki eða ætti ekki að vera
í sambandi foreldri og bams.
Höfundur er prestur í
Árbæjarkirkju.
Búnaðarþingskosn-
ingar á Suðurlandi
HINN þriðja júní
síðastliðinn fóru fram
búnaðarþingskosning-
ar á Suðurlandi. Fjöl-
miðlarnir hafa lítið
sagt frá þeim. Þó era
þær allrar athygli
verðar.
Við síðustu kosning-
ar 1994 hættu tveir
fulltrúar er lengi höfðu
setið á Búnaðarþingi
fyrir Sjálfstæðismenn
á Suðurlandi. Þeir Her-
mann Siguijónsson í
Raftholti og Jón Ólafs-
son í Geldingaholti. Eggert
Báðir höfðu sómt sér Haukdal
vel og eru þökkuð
störfin. Sæti þeirra tóku Eggert
Pálsson á Kirkjulæk, mikill fyrir-
myndarbóndi og Kjartan Ólafsson,
ráðunautur.
Aðdragandi
Þegar kom að því að ákveða lista
Sjálfstæðismanna í mars síðastliðn-
um höfðu „Johnson, Drífó og
Steini“ komið fyrir óveðurskýi I
lofti. Nú skyldi Gutta setja ofan.
Eggert Pálsson á Kirkjulæk hafði
hrasað á svellinu og var ekki hæfur
á lista. Boðað var til fundar í Gunn-
arshólma þar sem fáir útvaldir
máttu mæta. Halldór Gunnarsson
í Holti var kosinn í stað Eggerts.
Um leið og úrslitin lágu fyrir á
fundinum birtist A.J. í öllu sínu
veldi. Hann hafði enn -einu sinni
„unnið afrek“ með því að skipa út
myndarbónda fyrir prest. Enn einu
sinni,að eigin áliti, sigrað heiminn.
Hefði almennur fundur sjálfstæð-
isbænda í Rangárvallasýslu verið
haldinn hefði Eggert fengið megin-
þorra atkvæða. Skömmu eftir þessi
úrslit ræddu ýmsir S-listamenn og
Sjálfstæðismenn við Eggert að
hann byði sig fram á S-lista.
Óvænt tíðindi
A tæplega fímmtíu manna fundi
í Rangárvallasýslu þar sem saman
voru komnir Fram-
sóknar- og Sjálfstæðis-
menn var Eggert Páls-
son kosinn með flestum
atkvæðum fundar-
manna til að taka
íj'órða sæti á S-lista.
Fyrir lá að það var ör-
uggt sæti til Búnaðar-
þings.
Eins og gengur í
kosningum var nokkur
óánægja meðal S-lista-
manna _um frambjóð-
endur. Átti það við um
allt héraðið. Margir
S-listamenn fögnuðu
komu Eggerts á list-
ann. Hinum harðari
fannst þar kominn „ljóti andarung-
inn“ og af þeim orsökum sátu ýms-
ir harðir Framsóknarmenn heima í
kosningunum. Þátttaka og úrslit í
fyrri kosningum
1986 ca. 82%
1990 ca. 79%
1994 ca. 66%
1997 ca. 50,9%
Árið 1990 fékk B-listi 836 atkvæði
Árið 1990 fékk D-listi 461 atkvæði
Árið 1994 fékk S-listi 424 atkvæði
Árið 1994 fékk F-listi 339 atkvæði
Árið 1994 fékk E-listi 224 atkvæði
Árið 1997 fékk S-listi 632 atkvæði
Árið 1997 fékk F-listi 213 atkvæði
Eins og kom fram hér að framan
hefur þátttaka í búnaðarþingskosn-
ingu á Suðurlandi farið minnkandi.
Almenn óánægja er meðal bænda
um afkomu sína. Sameining Búnað-
arfélags íslands og Stéttarsam-
bands bænda hefur ekki minnkað
báknið né skilað bændum fram á
leið. Bændurnir era skornir, en ekki
þeir sem hjá þeim vinna.
Persónulegur sigur
I ljósi úrslita búnaðarþingskosn-
inga 1994 eru kosningarnar 3. júní
síðastliðinn hinar merkustu. Þátt-
takan milli kosninga minnkar að
vísu um 16% sem er veralegt, og
kemur að sjálfsögðu við báða lista.
Eðlilegt var að reikna með að stærri
hluti E-lista atkvæða færi á S-lista.
Sigurvegari kosninganna er Egg-
ert Pálsson á Kirkjulæk. Greinilegt
er (m.a. að teknu tilliti til E-lista)
að á annað hundrað atkvæða Sjálf-
stæðismanna á Suðurlandi fer með
Eggerti yfir á S-Iista. Með því
Búnaðarþingskosning-
arnar á Suðurlandi,
segir Eggert Haukdal,
eru áfall fyrir
flokksræðið í landinu.
tryggir það honum ekki einungis
glæsilega kosningu heldur skila
þessir Sjálfstæðismenn Maríu í
Geirakoti inn á Búnaðarþing þar
sem hún sómir sér vel umfram
klerkinn í Holti.
Eftirmál
Þetta er í hnotskum sannleikur-
inn um búnaðarþingskosningarnar
á Suðurlandi. Sjálfstæðismenn
tryggðu S-listanum fimmta mann-
inn inn, en undarlegt var hvað
margir Framsóknarmenn sátu
heima. Frambjóðendur S-listans
geta vel við unað, þótt beri af hjá
fjórða og fímmta manni.
Ósigur F-Iistans er eftirminnileg-
ur.
Búnaðarþingskosningarnar á
Suðurlandi eru áfall fyrir flokks-
ræðið í landinu og báða stóru flokk-
ana þótt höggið sé þyngra „Steina-
megin“. Bændastéttin á þessum
flokkum ekki miklar þakkir að
gjalda í dag.
Að lokum þrátt fyrir allt. Lengi
lifi „Johnsen, Drífó og Steini“ fyrir
sín miklu afrek!
Höfundurerfv. alþingismaður.