Morgunblaðið - 30.09.1997, Blaðsíða 20

20 ÞRIÐJUDAGUR 30. SEPTEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Firring o g nátt-
úruvemd
TÓNLIST
Listasafn íslands
KAMMERTÓNLEIKAR
Caput-hópurinn og fleiri fluttu á
vegum UNM tónlist eftir Bjðm
Skjelbred, Klaus Ib Jörgensen, Lottu
Wennakoski, og Dagfinn Rosnes.
Einleikarar voru André Fjortoft,
Geir Draugsvoll og einsöngvarar
Susanna Tollet og M^ja S.K. Fatkje,
lesari Dagfínn Rosnes og sljómandi
Thomas Rimul. Föstudagurinn 26.
september, 1997.
TÓNLEIKARNIR hófust á verki
sem ber nafnið Head or Gut og er
samið fyrir slagverk. Hljóð er hægt
að nota til að flytja ýmiss konar
skilaboð en að öðru leyti er hljóðið
merkingarlaust, jafnvel þau hljóð
sem notuð eru til skilaboða í dag-
legu umhverfi manna, t.d. bílflaut
og símhringing, eða blæbrigði, sem
tengjast ýmsum tilfinningaþáttum
eins og t.d. jarðarför og að ekki sé
talað um eftirlíkingu náttúruhljóða
og „speis“ effekta.
Ef tónlist á segja eitthvað, þarf
að tilgreina fyrirfram að miklu leyti
hvað tónlistin á að túlka, þó einna
lengst verði komist í að túlka með
hljóðum með að „líkja eftir“ ýmsum
hegðunarmynstrum í mannlegum
samskiptum. Þetta atriði hefur
kvikmyndalistin nýtt sér en þegar
upp er staðið er hljóðið sjálft merk-
ingarlaust. Með margvíslegri notk-
un hljóða hafa vissar gerðir fengið
ákveðna notkunarmerkingu, svo
sem átti sér stað fyrr á öldum að
lúðrablástur tengdist hernaði,
flautuleikur dansi, kórsöngur
kirkjulegum athöfnum og streng-
leikar hirðlífi aðalsins. Notkun slag-
hljóðfæra á sér upphaf I óperunni
og síðar meir verða þessi hljóðfæri
mikilvæg með tilkomu margvíslegr-
ar danstónlistar. Glíman við slag-
hljóðfæri og það sem er skemmti-
legt við hana, er að hægt er að búa
til tónlist og vera óháður lagferli
og samhljóman radda en samt að
fást við hina „mótorísku" innviði
tónlistarinnar. Ýmislegt í verki
Skjelbreds var vel gert en þar gat
að heyra sterkar andstæður í styrk
og veikan leik, sem á slaghljóðfæri
er oftlega mjög fallega hljómandi
og taktskiptan hljóðfallsleik, er á
köflum tók svip af valsi í þrem
ij'órðu.
Temperature fyrir stóra kamm-
ersveit og harmoníku, eftir Jorgen-
sen, er verk sem eins og slagverk
Skjelbreds er á margan hátt vel
unnið og var sérlega vel flutt af
einleikaranum Geir Draugsvoll.
Þarna gat að heyra gamalkunnar
lummur, eins og að banka á harm-
oníkuna, þrástefjaleik, röð effekta,
kaotík, stutt stefbrot og yfirleitt
allt sem búið er að gera í nútímatón-
list í hálfa öld. Það sem þó gerði
þessa tónlist áheyrilega, var sérlega
góður flutningur, ekki hvað minnst
hjá Draugsvoll, sem er frábær nikk-
ari og lék sinn þátt mjög vel.
í þremur sönglögum eftir
Wennákoski var tónbilaleikurinn
allt að því truflandi, síendurtekin
sömu tónbilin, litlar níundir og átt-
undir. Undirleikurinn hjá flautu og
bassaklarinetti, ásamt strengja-
kvartett, var oftlega sparlega not-
aður og stundum á einhæfan máta.
Lokaverk tónleikanna, Briefe von
einer Reise, er einnig söngverk, eða
eitthvað sem nefna mætti raddverk,
eftir Dagfínn Rosnes. Þrátt fyrir
að Rosnes sé ekki að boða eitthvað
nýtt, verður þó að segja, að hann
fer leiðina á enda og þegar verkinu
lýkur á því að söngkonan gargar,
í bókstaflegri merkingu, er spurn-
ingin hvort slík „listsköpun" sé ekki
aðeins lýsing á þeirri firringu sem
alsýkt hefur svo allt nútímasamfé-
lag manna, að náttúruvernd er að
verða mál nr. eitt og mesta hags-
munamál mannsins. Á köflum
minnti míkrafónsöngl Maju S.K.
Ratkje á Björk og miðkaflinn, sem
var eingöngu lesinn af höfundi, var
einstaklega langdreginn og hvers-
dagslegur, enda geta „ferðalög"
verið leiðinleg.
Hvað sem þessu líður var verk
Rosnes það sem oftar fór út fyrir
fagramma „akademíunnar“ en önn-
ur verk á þessum tónleikum, sem
voru hið besta framfærðir af flytj-
endum, svo að álíta verður að „aka-
demían" standi sig vel í þjálfun
tónflytjendá, þrátt fyrir íhaldssemi
og stöðnun i tónsköpun.
Jón Ásgeirsson
Sýningu
Ingu Elínar
að ljúka
SÝNINGU Ingu Elínar Krist-
insdóttur á skúlptúrum úr
steinsteypu og gleri í Galleríi
Horninu, Hafnarstræti 15,
lýkur miðvikudaginn 1. októ-
ber. Sýningin ber yfírskrift-
ina Leyndarmálið.
Inga Elín er bæjarlista-
maður Mosfellsbæjar 1997.
Söngfélagið úr Neðsta
í tónleikaferð
ísafirði. Morgunblaðið.
SÖNGFÉLAGIÐ úr Neðsta, sem
stofnað var á síðasta ári í tengslum
við Sumarkvöldin í Neðstakaupstað
á ísafírði, heldur í tónleikaför til
Hollands og Belgiu um miðjan októ-
ber. Þann 15. október mun söng-
hópurinn halda tónleika í Hollandi
og næstu tvo daga á eftir syngur
hann i Brussel i Belgiu, annars veg-
ar í tilefni af 75 ára afmæli nor-
rænu félaganna í Belgiu og hins
vegar í tilefni opnunar íslenskrar
höggmyndasýningar í borginni.
„Söngfélagið var stofnað í júní
í fyrra í tengslum við Sumarkvöld-
in í Neðstakaupstað. Upphaflega
var ætlunin að syngja aðeins á
Sumarkvöldunum, en siðan þá hafa
hlutimir þróast á þann veg að við
höfum sungið við ýmis tækifæri. í
upphafi skipuðu sönghópinn niu
manns en í dag emm við sjö,“ sagði
Margrét Gunnarsdóttir, einn félag-
anna í Söngfélaginu, en auk henn-
ar skipa það þau Elisabet Gunnars-
dóttir, Guðrún Bjarnveig Magn-
úsdóttir, Einar Jónatansson, Ag-
ústa Þórólfsdóttir, Páll Gunnar
Loftsson og Jón Hallfreð Engjil-
bertsson en auk þess leikur Jón
Sigurpálsson á bassa í nokkmm
lögum.
„Á efnisskrá okkar em gömul
íslensk lög sem og nýrri sem hafa
verið útsett sérstaklega fyrir okk-
ur. Nokkur lög eru af léttara tag-
inu og önnur sígildari. Efnisskráin
spannar allt frá Brahms til BG, en
eftir þá ágætu hyómsveit sem
starfaði á ísafirði um árabil, höfum
við flutt lagið „Þín innsta þrá“.
Auk þess að syngja á Sumarkvöld-
unum í Neðstakaupstað, höfum við
komið fram á stómm þingum eins
og Lionsþingi sem haldið var hér
í sumar, þingi Oddfellow-reglunn-
ar og minni samkomum. Viðtök-
urnar hafa verið góðar og það
hvetur okkur áfram. Við höfum
sjálf mjög gaman af þessu og
meðan svo er höldum við áfram
að koma saman.“
„Vinur okkar, Gunnar Snorri
Gunnarsson, er sendiherra í Belg-
íu, og fyrir hans tilstilli emm við
að fara í söngferðalag til Hollands
og Belgíu. Við komum til með að
syngja á 75 ára afmælishátið nor-
rænu félaganna í Bmssel auk þess
sem við munum syngja fyrir
starfsfólk EFTA-byggingarinnar
og við opnun íslenskrar högg-
myndasýningar í borginni. Þá
munum við halda eina tónleika í
Hollandi í borg rétt við Amster-
dam, en ástæðan fyrir tónleikun-
um þar em tengsl min og eigin-
manns míns, Jóns Sigurpálssonar,
við landið, en við bjuggum þar um
nokkurra ára skeið.“
Margrét sagði að ferðin í næsta
mánuði væri fyrsta utanlandsferð
Söngfélagsins og vonandi ekki sú
síðasta. „Við emm öll mjög spennt
fyrir þessu og við munum halda
áfram meðan við höfum gaman
af þessu," sagði Margrét. Hún
sagði jafnvel koma til greina að
ísfirðingum yrði gefinn kostur á
að heyra efnisskrána áður en
haldið yrði út, en það kæmi í ljós
á næstunni.
Blásið
og sungið
í Selfoss-
kirkju
TÓNLEIKAR hafa verið
hvert þriðjudagskvöld í Sel-
fosskirkju þessar vikurnar og
verður svo
enn tvo
næstu
þriðjudag-
inn 30.
september,
gefst kost-
ur á að
heyra Blás-
arakvintett
Reykjavík-
ur en með þeim syngur Mar-
grét Bóasdóttir í tveimur
verkum.
Meðal höfunda sem verk
eiga á þessum tónleikum eru:
J. Sweelinck, Jón Hlöðver
Áskelsson, W.A. Mozart, J.S.
Bach og Hándel - Vatnasvít-
an.
Tónleikar þessir eru sér-
staklega styrktir af Sel-
fossbæ í tilefni 50 ára afmæl-
is sveitarfélagsins og er að-
gangur ókeypis.
Tónleikarnir hefjast kl.
20.30.
Margrét
Bóasdóttir
Morgunblaðið/Jón Ottó Gunnarsson
SÖNGFÉLAGIÐ úr Neðsta. Elísabet Gunnarsdóttir, Páll Gunnar Loftsson, Ágústa Þórólfsdóttir, Einar
Jónatansson, Guðrún Bjarnveig Magnúsdóttir, Jón Hallfreð Engilbertsson og Margrét Gunnarsdóttir.
Sindrandi Schubert
TONHST
Ilafnarborg
KAMMERTÓNLEIKAR
Píanótríó í Es-dúr Op. 100 D929 og
B-dúr Op. 99 D898 eftir Franz Schu-
bert. Tríó Reykjavíkur: Guðný Guð-
mundsdóttir, fíðla; Gunnar Kvaran,
selló; Peter Máté, píanó. Félagsmið-
stöðinni Hafnarborg, Hafnarfirði,
sunnudaginn 28. september kl. 20.
ENN einu sinni var verið að flíka
„ijómatertum fortíðar" úr „topp 50
listanum," eins og einn ágætur
gagnrýnandi orðaði það nýverið í
tengslum við UNM og nauðsyn ný-
sköpunar, þegar Tríó Reykjavíkur
flutti ofangreind píanótríó Schuberts
í Hafnarborg á sunnudagskvöldið
var. Og mátti það svosem til sanns
vegar færa.
En hvílíkar rjómatertur! Es-dúr
tríóið frá 1827 og B-dúrinn ári síðar
eru ekki aðeins meðal mestu meist-
araverka Schuberts, heldur einnig í
tóngreininni allri og tilheyra flokki
mest leikinna píanótríóa allra tíma.
Þau boðuðu ný rómantísk viðhorf,
þar sem stefjum var ekki lengur
stillt upp sem gagnkvæmum and-
stæðum eins og í klassíkinni, heldur
sem jafnvægum hliðstæðum með
mismunandi skapgerð, og útþrá
rómantismans birtist í ferðalögum
hljóðfæranna um víðlend og fjarlæg
tóntegundasvið, þar sem andstæður
komu fram í mismunandi ómbrigð-
um (Klang, sonority). Snilld Schu-
berts í meðhöndlun lagferlis og mód-
úlasjónar (enn vantar ísl. orð) gera
að verkum, að oft koma tóntegunda-
sviptingamar ekki eins sterkt fyrir
nútímasjónir og tilefni er til, þó að
margar hljóti að hafa gengið fram
af samtíð tónskáldsins.
Fyrsti þáttur Es-dúr tríósins er
aðeins merktur Allegro, þótt vel hefði
mátt bæta „maestoso" aftan við, því
ákveðinn höfgi svífur þar yfír vötn-
um. Engu að síður verkaði tempóval-
ið svolítið hægt. Aftur á móti kom
þegar { upphafi fram rpjög gott jafn-
vægi milli radda, sem virtist hafa
batnað frá því er maður heyrði síðast
í hópnum, nema hvað sellóið er enn
stöku sinni of veikt. Hinn sorgar-
marsleiti 2. þáttur (þar sem fyrstu 5
nótum svipar til „Deerhunter" í moll)
var mjög fallega leikinn, sérstaklega
þó „Maggiore“-kaflinn við pizzicato-
undirplokk í síðasta hluta, enda þótt
fermötu-þögnin fyrir ítrekun væri
ívið of löng og vekti óeirð í stað íhug-
unar. Tremóló-kaflinn með sinni
„Angst und Beben“-stemningu var
önnur vísbending þessa makalausa
þáttar um mörk lífs og dauða í hug-
sýn tónskáldsins.
III. þáttur, Scherzo - Allegro
moderato í þrískiptum takti, hófst
sem tvíradda kanon og minnti á
svipaðar hugdettur í strengjakvart-
ettum Haydns. Síðar komu m.a. til
skjala sérkennilegar sneriltrommu-
Iegar mars-fígúrur og beethovensk-
ar sforzando-áherzlur. Píanóleikur
Mátés var hér sem oftar spriklandi
tær, en strengirnir hefðu kannski
mátt leggja ögn meiri snerpu af
mörkum. Finale-þátturinn byrjaði
með nærri því hæðnislegu sakleysi
á góðborgaralegu samkvæmisdans-
stefí í ætt við skotadans (eccosaise)
eða álíka léttvægt ungmennaskopp
Biedermeiertímans, líkt og hér færi
aðeins efni í tvær mínútur eða svo.
En það var tóm blekking, því þátt-
urinn er í raun tröllaukinn strúktúr
með mörgum nýlundum (t.d. tilvitn-
un - á tveim ólíkum stöðum - í
hjartarskyttustef II. þáttar), óhemju
langur (með tveim kódum eins og í
síðari verkum Beethovens) og að
sama skapi kröfuharður við flytjend-
ur, sem stóðu sig engu að síður eins
og hetjur og vörpuðu ljósi á marga
skinfleti þessa mikla gimsteins af
vandvirkni og innlifun.
B-dúr tríóið Op. 99 eftir hlé hófst
á andríku Allegro moderato, sem
náði afburða góðu jafnvægi, kannski
ekki sízt vegna óhemju tillitssams
píanóleiks, og ekki var heldur að
vefengja innlifunina, er Andante un
poco mosso (II.) hóf söng sinn á
ljúfsárri gullrendri laglínu í sellói og
stuttu síðar í fíðlu. Náði samspils-
fágunin þar sennilega hvað hæst
þetta kvöld.
Scherzóþátturinn (III.) hefði að
líkindum þolað meiri hraða, að mað-
ur segi ekki skap. Hættan sem blas-
ir við nútíma Schuberttúlkendum er
e.t.v. ákveðin tilhneiging til að láta
mótast um of af ímynd hlédrægrar
og yfírlætislausrar manngerðar.
Jafnvel þótt hún væri alsönn, þýðir
það ekki endilega að maðurinn hafí
verið skaplaus, þótt verið hafi með
öðrum brag en títanískur jötunmóð-
ur Beethovens. Samt var margt vel
spilað, ekki sízt syngjandi staccató-
staðimir í píanóinu, sem sindmðu
sem snjókristallar í morgunroða.
Slagharpan átti sömuleiðis mikinn
og tæknilegan leik í fínalnum fjör-
uga (Rondo - Allegro vivace), sem
úði og grúði af taugalýjandi tremóló-
um, leifturhröðum tríólurunum I
samstígum áttundum o.fl., og
strengimir tóku þar líka á hinum
stóra sínum og luku glæsilegu Schu-
bertkvöldi við hlýjar og verðskuldað-
ar undirtektir tónleikagesta.
Ríkarður Ö. Pálsson