Morgunblaðið - 30.09.1997, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
ÞRIÐJUDAGUR 30. SEPTEMBER 1997 25
tmt
,007000
iVið uPWlÍPð5
Stuðlar kærunefnd jafn-
réttísmála að jafnréttí?
Vildís K.
Guðmundsson
LÖG nr. 28 frá 1991
um jafna stöðu kvenna
og karla og Jafnréttis-
ráð eru mjög skýr varð-
andi það að óheimilt sé
að mismuna eftir kyn-
ferði við veitingu í
stöðu. Þau skulu eink-
um stuðla að bættum
hag kvenna í þjóðfélag-
inu. Samkvæmt lögun-
um skipar félagsmála-
ráðherra þijá menn í
svokallaða kærunefnd
jafnréttismála, einn án
tilnefningar og tvo
samkvæmt tilnefningu
hæstaréttar. Verkefni
nefndarinnar er að taka
við ábendingum um brot á lögunum,
rannsaka mál og senda að rannsókn
lokinni niðurstöður til þeirra aðila
sem málið varðar. Kærunefndinni
var augljóslega ætlað að veita at-
vinnurekendum og ríkisvaldi aðhald
og reyna að stuðla að jafnrétti kynja
við stöðuveitingar. Ekki er til nein
reglugerð um starfsemi nefndarinn-
ar þótt gert sé ráð fyrir henni í lög-
unum og hefur nefndin sjálf mótað
sér starfsreglur. Aðilar með áþekkt
hlutverk og kærunefnd jafnréttis-
mála á öðrum sviðum eru t.d. um-
boðsmaður alþingis, umboðsmaður
bama og félagsdómur. Vinnuum-
hverfí kærunefndarinnar er hins
vegar mjög frábrugðið vinnuum-
hverfí þessara aðila þar sem félags-
málráðherra skipar nefndina, greiðir
henni nefndarlaun og skrifstofa
jafnréttismála sem þjónar nefndinni
og Jafnréttisráði er ríkisstofnun sem
heyrir undir félagsmálaráðuneytið.
Ljóst er að tengsl við pólitískt ráðu-
neyti gerir nefndina og einkum skrif-
stofu jafnréttismála ekki eins óháða
og sjálfstæða aðila og æskilegt væri.
Þetta á augljóslega einkum við í
málum þar sem ríkisvaldið sjálft er
annar aðilinn.
Vinnubrögð kæruefndar jafnrétt-
ismála á síðari árum hafa oft verið
gagnrýniverð og vakið upp grun-
semdir um að pólitískur þrýstingur
eða hagsmunatengsl innan stjórn-
kerfisins hefðu áhrif á störf henn-
ar. í nýlegu máli sem nefndin af-
greiddi vék formaður nefndarinnar,
kona, sæti án nokkurra vanhæfis-
ástæðna strax í upphafi umfjöllunar
nefndarinnar og án trúverðugra
skýringa. Tveim vikum áður en
úrskurður var kveðinn upp í því
máli, eftir sjö mánaða umfjöllun og
að lokinni allri gagnaöflun og
munnlegum málflutningi, var skip-
aður nýr maður (karl tengdur fé-
lagsmálaráðherra flokksböndum) í
nefndina. Gekk þessi maður inn í
gerð úrskurðarins og voru mótmæli
lögmanna konunnar ekki tekin til
greina. Úrskurður kærunefndar var
að ekki hefði verið um brot á jafn-
réttislögum að ræða. „Röksemdin",
sem úrskurðurinn byggðist einkum
á, var sá að karlinn, sem stöðuna
hlaut, hafi haft „meiri þekkingu á
þeim skipulagsbreytingum sem ver-
ið var að koma á“ á viðkomandi
ríkisstofnun.
í öðru máli sem afgreitt var fyr-
ir nokkru ríkisvaldinu í hag vék
hins vegar öll nefndin vegna van-
hæfis eins nefndarmanns og ný
nefnd var skipuð. „Röksemdin“,
sem þá var byggt á, var: að „vegna
sérstöðu starfsins hafi átt að vera
nokkuð meira svigrúm til vals á
starfsmanni heldur en um fastmót-
aða stöðu hefði verið að ræða“.
Þessi huglægu rök og ýmislegt
fleira, sem kærunefnd jafnréttis-
mála hefur byggt á í úrskurðum
sínum, bera þess glöggt vitni að
lögin um jafna stöðu karla og
kvenna hafa tæplega verið höfð að
leiðarljósi. Nefndin byggir úrskurði
sína á huglægum rökum, sem sýn-
ast andstæð tilgangi og markmiði
jafnréttislaga. Fyrr-
greind dæmi snerust
um háar stöður innan
ríkiskerfisins og úr-
skurður um brot á jafn-
réttislögum hefðu
komið háttsettum emb-
ættismönnum og/eða
ráðherrum illa. Erfitt
er að sanna að ákveðin
niðurstaða hafi verið
pöntuð fyrirfram, sem
kerfinu var þóknanleg.
Sá grunur læðist þó
óneitanlega að þegar
framvinda, vinnubrögð
og niðurstaða þessara
mála og fleiri sambæri-
legra er skoðuð. Hafa
ekki stjórnvöld kippt i spotta og
búið til þæga nefnd til að kveða
upp úrskurð þóknanlegan ríkisvald-
inu?
Með slíkum vinnubrögðum mótar
kærunefnd jafnréttismála „reglu“
Starfsemi kærunefndar
jafnréttismála hefur
verið að snúast upp í
andhverfu sína, segir
Vildís K. Guðmunds-
son, og nefndin „er orð-
in varðhundur kerfísins
í stað þess að vernda
hagsmuni einstaklings-
ins gegn kerfinu“.
sem veitir stjórnendum tækifæri til
að sniðganga jafnréttislög með því
einfaldlega að skilgreina stöður
þröngt eða að veita þeim mönnum,
sem þeir óska að ráða í stöður,
betri aðgang að upplýsingum um
viðkomandi stofnanir og áform
þeirra. Lög um jafna stöðu og jafn-
an rétt kvenna og karla verða mark-
laus ef slíkar forsendur eru teknar
gildar. Vandséð er hvernig konur
eiga sér uppreisnar von innan stofn-
ana ríkisins sé unnt að búa til
ramma fyrirfram sem hentar krón-
prinsum ráðherra eða ríkisforstjóra,
sem stöðurnar veita.
Það er einnig sérkennilegt og
ekki sérlega trúverðugt að núver-
andi formaður kærunefndarinnar
(karl) var aðili að einu umdeildasta
máli kærunefndarinnar á síðari
árum. Ætla mætti að unnt væri að
finna til setu í nefndinni hæfa ein-
staklinga, sem ekki hafa tengst
persónulega deilumálum hjá sömu
nefnd.
Á síðari árum hefur rekstur mála
fyrir kærunefndinni orðið æ viða-
meiri. Nefndin og skrifstofa jafn-
réttismála hafa sjálf mótað vinnu-
brögð sín við rannsókn kærumála
og virðist málareksturinn verða æ
ÞAK-0G
VEGGKLÆONINGAR
þyngri í vöfum og dýrari. Þannig
ráðleggur framkvæmdastjóri skrif-
stofu jafnréttismála kærendum að
leita lögfræðiaðstoðar við vinnslu
greinargerða og annan málarekstur
fyrir nefndinni. Úrskurðir kæru-
nefndar hafa hins vegar enga laga-
lega þýðingu og hún hefur ekki
aðra möguleika á að framfylgja
áliti sínu en tilmæli. Verður ekki
séð hvaða tilgangi það þjónar að
gera málarekstur fyrir nefndinni
eins umfangsmikinn og dýran og
hann er nú orðinn bæði fyrir ein-
staklinga og skattgreiðendur, nema
ef vera skyldi hærri nefndarlaun í
vasa kærunefndarmanna.
Þvert ofan í það sem upprunalega
var tilgangur kærunefndar jafnrétt-
ismála hafa kærendur verulegan
kostnað af rekstri mála fyrir nefnd-
inni, þar sem með núverandi fyrir-
komulagi er lögmannsaðstoð nauð-
synleg. Þar er einnig um verulega
mismunun á milli aðila að ræða og
ekki jafnrétti, þar sem brotaþolar
verða sjálfir að kosta málarekstur
sinn en ríkið greiðir að sjálfsögðu
lögfræðikostnað þeirra forstjóra
sinna sem brjóta lögin.
Einungis þrjú mál sem byggjast
á broti á jafnréttislögum hafa hing-
að til fengið fullnaðarafgreiðslu fyr-
ir dómstólum. Það hversu þungt,
seinlegt og dýrt er að fá úrskurð
kærunefndar virkar hamlandi á að
fleiri mál fái raunverulegan úr-
skurð, þ.e. fari fyrir dómstóla.
Heimildarákvæði er í lögunum um
að kærunefnd geti höfðað mál fyrir
hönd brotaþola í samráði við hann.
Þetta ákvæði hefur nefndin sjaldan
nýtt sér þó úrskurður hafí verið
konunni í hag. Einnig er ljóst að
með neikvæðum úrskurði kæru-
nefndar er hætt við að mörg mál
stoppi þar sem brotaþolar leggja
ekki í dýr málaferli á eigin kostnað
og hafa einnig oft fengið nóg af
því stappi sem málarekstri fyrir
kærunefnd fylgir.
Mjög æskilegt er að fá dómsúr-
skurð í fleiri slíkum málum til að
skapa fordæmi og skerpa réttar-
stöðu. Verði ekki látið reyna á slík
mál fyrir dómstólum er hætta á að
úrskurðir kærunefndar jafnréttis-
mála fari að hafa fordæmisgildi,
þótt mjög fjarri sé að nefndin hafí
sömu stöðu og dómstólar, þar sem
hún er að hluta pólitískt skipuð og
hún og starfsmenn hennar launaðir
af félagsmálaráðuneytinu.
Þar sem starfsemi kærunefndar
jafnréttismála hefur verið að snúast
upp í andhverfu sína og hún er
orðinn varðhundur kerfisins í stað
þess að vemda hagsmuni einstakl-
ingsins, einkum kvenna, gegn kerf-
inu er kominn tími til að leita nýrra
leiða til að stuðla að því að jafnrétt-
islögum sé framfylgt. Þeim 25 m.
kr., sem varið er árlega til skrif-
stofu jafnréttismála, væri líklega
betur varið á annan hátt í þágu
þessa málaflokks. Þannig mætti
veija þeim fjármunum sem nú
renna til starfsemi kærunefndar til
greiðslu málareksturs fyrir dóm-
stólum að undangenginni ódýrri
forathugun óháðs aðila eins og
umboðsmanns alþingis með jafn-
rétti að tilgangi.
Höfundur er verzlunarmaður.
ÍSVA\L-EJOÍ<GA\ Ei-IF.
HÖFDABAKKA 9, 112 REYKJAVÍK
SiMI 587 8750 - FAX 587 8751
Gotu- oq
numera^krain
1515/,
er komin ut
Öll símanúmer í númeraröð á höfuðborgarsvæðinu
Allar götur í stafrófsröð ásamt símanúmerum.
Nauðsynleg bók fyrir alla sem eru með númerabirtingu
á símanum sínum.
Skráin er til sölu hjá pósthúsum og söludeildum Pósts og síma.
kr. m.vsk.
Verð aðeins

0
3t
Z.
j*

PÓSTUR OG SIMI HF