Morgunblaðið - 30.09.1997, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 30. SEPTEMBER 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Fordómar eða
fyrirhyffgia
UNGLINGAR hafa verið mikið til
umræðu á opinberum vettvangi, þá
einkum ýmiss konar vanlíðan ungl-
inga. Hér verður einungis fjallað um
eina af þeim ástæðum sem valda
unglingum áhyggjum, þ.e. samkyn-
hneigð.
Á þessu aldursskeiði, þegar sjálfs-
myndin er I mótun, eru unglingar
oft ráðvilltir og efast um hveijir
þeir eru í raun og veru. Uppgötvi
unglingur samkynhneigð verður það
oft til þess að gera honum þennan
tíma enn erfiðari en ella. Hann get-
ur orðið fyrir miklu áfalli við þessa
uppgötvun. Hann getur óttast fyrir-
litningu og fordæmingu annarra og
fundið til sektarkenndar af því að
hann fer að trúa því að hann eigi
þetta skilið. Afleiðingarnar geta ver-
ið margs konar. Unglingurinn getur
farið í algjöran baklás og sett sig
upp á móti öðrum af því að honum
finnst að aðrir hafni sér eða bara
hæðist að sér. Hann á til að ein-
angra sig og forðast félagana. Hann
getur orðið mjög sjálfhverfur og
jafnvel þjáðst af þunglyndi. Til
lengdar getur þetta hamlað eðlileg-
um þroska og valdið því að hann sér
hvorki sjálfan sig né aðra í réttu ljósi,
framtak getur orðið I lágmarki og
einbeitingarskortur áberandi. Þann-
ig getur hann orðið raunveruleika-
firrtur og rótlaus og finnur sig ekki
í tilverunni. Sjálfsmyndin verður
óskýr eða brengluð og sjálfsmat lágt.
Hér er orðin mikil hætta á flótta
frá raunveruleikanum, neyslu áfeng-
is og annarra vímuefna og í fram-
haldi af því afbrotum. Rannsóknir
sýna að flestir samkynhneigðir ein-
staklingar hafa hugsað um eða reynt
að fremja sjálfsmorð á unglingsá-
rum. Og það er vel hugsanlegt að
hátt hlutfall sjálfsvíga í aldurshópi
15-24 ára karla hér á landi eigi að
einhveiju leyti rætur sínar hér.
Eigum við aðeins að velta fyrir
okkur ástæðum þessarar vanlíðanar.
Það sem nefnt var hér áðan var
Sunnudaginn 12. október
í hinni árlegu sérútgáfu Bílum verður fjallað
vítt og breitt um bíla, bæði nýja og notaða.
Að vanda verða kynntir fólksbílar, jeppar og
pallbílar ársins '98 frá öllum bílaumboðum
landsins í máli og myndum. Auk þess verður
ýmis umfjöllun tengd bílum og bílaeign.
Meðal efnls:
O Væntanlegir bílar hingað
© Heilræði um bílakaup
• Tryggingar
@ Spjall við bílstjóra/bíleigendur
® Heilræði um akstur
® Hljómtæki
® Nýjar rekstrarvörur/bílavörur
® Forvitnilegir bílar hérlendis
• O.m.fl.
Skilafrestur auglýsingapantana er til
kl. 12.00 mánudaginn 6. október.
Allar nánari upplýsingar veita starfsmenn
auglýsingadeildar í síma 569 1111.
AUGLÝSINGADEILD
Sími 569 1111 • Símbréf 569 1110 • Netfang: augl@mbl.is
höfnun og háðung, fyr-
irlitning og fordæming.
Bæta má við niðurlæg-
ingu og ótta við að vera
talinn annars flokks
þjóðfélagsþegn. Hvað-
an kemur þetta? Frá
samfélaginu væntan-
iega, en varla þó frá
samkynhneigðum,
heldur okkur sem erum
gagnkynhneigð og höf-
um til langs tíma talið
okkur þess umkomin
að sýna samkynhneigð-
um lítilsvirðingu, eða
a.m.k. viljað hafa
ákveðinn fyrirvara á
gagnvart þeim. Það er
spurning hvort hér hef-
ur verið um fyrirhyggju eða fordóma
að ræða. Að öllum líkindum höfum
við fellt þennan dóm á þeim forsend-
um að einhveijir þeirra hafa haft
tilhneigingu til að áreita aðra og
jafnvel beita kynferðislegu ofbeldi.
Annað virðist byggt á gömlum bá-
biljum sem virðast býsna lífseigar
og ganga t.d. út á það að samkyn-
hneigð sé óeðlileg; sé sjúkdómur eða
einhvers konar brenglun; að sam-
kynhneigðir séu með hugann ein-
göngu við kynfæri og kynlíf og eigi
í vandræðum með sig innan um fólk
af sama kyni.
Er hugsanlegt, að það
sem menn hafa talið
fyrirhyggju sé í reynd
byggt á fordómum? spyr
Guðný Rögnvalds-
dóttir í grein sinni um
samkynhneigð.
Nú skulum við skoða þessar for-
sendur betur. Vissulega eru þeir til
á meðal samkynhneigðra sem hafa
verið til óþæginda eða jafnvel áreitt
aðra og þannig valdið óbætanlegu
tjóni. Hér er ekki verið að bera í
bætifláka fyrir þá. En það er ekkert
réttlæti í því að draga samasem-
merki á milli þeirra og allra hinna.
Eru ekki til á meðal gagnkyn-
hneigðra líka menn sem hafa gert
sig seka um vítaverða framkomu af
svipuðum toga. Okkur þætti lítið vit
í því ef dregið væri samasemmerki
á milli þeirra og allra gagnkyn-
hneigðra og því haidið fram að allir
hljóti þar með að vera afbrotamenn
sem best væri að vara sig á. Hér er
bara verið að tala um þá ógæfumenn
sem eru siðlausir eða siðblindir eða
á einhvern hátt truflaðir og geta
verið hvort sem heldur er samkyn-
eða gagnkynhneigðir. Samkyn-
hneigðum er að sjálfsögðu eðlilegt
að laðast að fólki af sama kyni. Það
er eðli þeirra. Það gagnar lítið að
dæma fólk á þeim forsendum að það
sé ekki eins og meirihlutinn. Væntan-
lega er þetta meðfætt; enginn hefur
beðið um það og enginn getur að því
gert; ekki er það sjúkdómur sem
hægt er að lækna, hvorki andlegur
né líkamlegur, og ekki er það smit-
andi. Ekkert er óeðlilegt hér nema
viðkomandi hafí látið samfélagið ýta
sér inn í skáp og lifí með öðrum af
hinu kyninu gegn eigin eðli. Slíkur
feluleikur getur verið skaðlegur, og
þannig er verið að hvetja fólk til
blekkinga og hindra það í að þora
að vera það sjálft og trútt sínu innsta
eðli. Samkynhneigðir hafa sömu þarf-
ir og þrár og aðrir, laðast að og verða
stundum ástfangnir af einhveijum
en alls ekki öllum. Kynlífsþankar og
áhugi þeirra er væntanlega líka af
svipuðum toga og annarra. Sjálfsagt
eru til þeir sem hafa meiri áhuga á
því sviði en aðrir og geta sængað
með nánast hveijum sem er, en ef
við grípum aftur til samanburðar við
gagnkynhneigða, er einhver sem get-
ur haldið því fram að ekki séu til þó
nokkrir þeirra á meðal sem haga sér
á sama hátt. Samkynhneigðir virðast
því hvorki betri né verri en annað
venjulegt fólk.
Við skulum líta á fáein dæmi úr
daglega lífínu sem sýna vel nokkuð
ríkjandi viðhorf eða hugsunarleysi í
garð samkynhneigðra. Þetta hefur
verið að gerast nýlega og er enn að
gerast. Til eru þeir sem ijúka í of-
boði út úr sturtunum í
sundi, þegar lesbía eða
hommi koma þangað.
Við hveiju býst fólkið?
Til eru þeir sem ganga
út af vinnustað ef al-
næmisjúkur hommi er
ráðinn til starfa. Hvaða
hugsun skyldi liggja að
baki? Til eru þeir sem
ráðast á homma eða
lesbíur af engu tilefni
og jafnvel valda miklum
og alvarlegum áverkum.
Til eru þeir sem reyna
að hafa áhrif á kynhvöt
samkynhneigðra. Þetta
fólk heldur að þeir eigi
eitthvað bágt með sig
og reynir þetta samt.
Það er hugsun í því. Ef við grípum
aftur til samanburðar og ímyndum
okkur að við konur færum að fíflast
í karlmönnum, t.d. með því að reka
rassinn eða sperra btjóstin framan í
þá, bara svona í gamni, af því við
vitum að þeir hafa kynhvöt. Fárán-
leiki þess konar framkomu er aug-
ljós, svo og lítilsvirðingin við mann-
eskjuna.
Það var eitt sinn í nokkurra
manna hópi að einn las frétt í dag-
blaði um morð sem framið hafði
verið í íbúð í Reykjavík. Fréttin var
stutt og gagnorð og endaði á orðun-
um „hinn myrti var hommi“. Sá sem
las hafði vart sleppt orðinu þegar
hann sagði „þá er nú samúð mín
með morðingjanum". Ef hér hefði
verið gagnkynhneigt fórnarlamb
hefði frétt blaðamannsins tæplega
endað á orðunum: „hinn myrti var
gagnkynhneigður", og spurning um
hugsun og samúð þess sem las.
Það var eitt sinn í bekk hjá mér
að nemandi benti allt í einu út um
gluggann og sagði stundarhátt:
„Sjáiði, þarna er homminn, sjáiði
hvað hann er ógeðslegur.“ Drengur-
inn sem bent var á er hins vegar
einkar geðslegur og jákvæður og
hefur góða framkomu. Ég hef kennt
honum og get borið vitni um það.
En sessunaut þess sem talaði var
greinilega brugðið og bað um að fá
að fara fram. Engum dytti í hug að
benda á jafn myndarlegt ungmenni
gagnkynhneigt og kalla ógeðslegt.
Og eflaust ætlaði drengurinn ekki
að særa vin sinn og skólafélaga í
mörg ár.
Það var eitt sinn í skóla fyrir þá
daga þegar nemendur vinna að öðr-
um verkefnum en þeim venjulegu,
að tillaga kom fram um að fá full-
trúa úr samtökum samkynhneigðra
í heimsókn í skólann. (Rétt er að
taka fram að þetta var ekki á núver-
andi vinnustað mínum). Yfirleitt
hafði tillögum nemenda verið vel
tekið, en sú varð ekki raunin á hér.
Ákvörðun var slegið á frest og
stjórnendur þreifuðu á skoðunum
starfsmanna og létu sína eigin jafn-
framt í ljós. Þar kom að atkvæða-
greiðsla var látin fara fram á kenna-
rastofu. Allflestir voru á móti, einn
kennari með, og nokkrir sátu hjá.
Nú sinna starfsmenn þessa skóla
starfi sínu vel og stjórnendur hans
tala um það í ræðu og riti að okkur
beri að sýna umburðarlyndi og hveij-
um einstaklingi umhyggju. Ætla
menn þá að í mörg hundruð manna
skólum séu engir samkynhneigðir.
Hefur fyrirbærið verið svo bannhelgt
að menn sjá það í fjarlægð og sem
eitthvað þeim óviðkomandi. Sam-
kynhneigðir nemendur, sem og aðrir
nemendur skóla, fá skýr skilaboð við
svona afgreiðslu. Er hugsanlegt að
það sem menn hafa talið fyrirhyggju
sé í reynd byggt á einhveijum þeim
fordómum sem að framan greinir.
Ég fæ ekki betur séð en þessi
dæmi sýni gagnkynhneigða áreita
samkynhneigða, bæði líkamlega og
andlega, en ekki öfugt. Unglingur-
inn verður að fá að læra að þekkja
sjálfan sig og þora að vera hann
sjáifur. Hann verður að geta fundið
til lífslöngunar og vilja til að njóta
hæfileika sinna. Hann verður að fá
frið til að læra að meta eigið ágæti.
Hann verður að njóta stuðnings og
styrks umhverfisins. Við getum ver-
ið að tala um nemendur okkar eða
skólasystkin, frænku eða frænda,
systur eða bróður, eða bara börnin
okkar.
Guðný
Rögnvaldsdóttir
Höfundur er enskukennari við MS.