Morgunblaðið - 19.10.1997, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 19. OKTOBER 1997 25
Þegar horft er til næstu ára er
hins vegar ljóst að halla mun undan
fæti og markmið Ríó-samningsins
um sama útblástur árið 2000 og árið
1990 munu ekki nást. Samkvæmt
spá Hollustuverndar, sem birt er í
skýrslu umhverfisráðherra, verður
heildarútstreymi gróðurhúsaloftteg-
unda árið 2000 3.161 þúsund tonn,
mælt í ígildum koltvísýrings. Það er
16% aukning frá árinu 1990. ísland
er auðvitað ekki eitt á báti í þessum
efnum; búizt er við að losun Banda-
ríkjamanna aukist um 13% á sama
tímabili.
40% aukning fram
til 2025
Samkvæmt sömu spá verður út-
streymið 3.445 þúsund tonn árið
2010 (26% aukning), 3.675 þúsund
tonn árið 2020 (35% aukning) og
3.821 þúsund tonn árið 2025 (40%
aukning). Af síðastnefndu 40 pró-
sentunum er talið að yfir 20 pró-
sentustig muni koma frá fiskiskip-
um, ekki sízt vegna aukinnar notk-
unar vetniskolefna í kælikerfum, 10
prósentustig frá vegasamgöngum og
6% frá þegar staðfestri stóriðju.
Þessi útstreymisspá gerir ekki ráð
fyrir neinum aðgerðum til að draga
úr útblæstri. Hún er byggð annars
vegar á orkuspá og hins vegar á
þeim ákvörðunum um nýja stóriðju,
sem þegar hafa verið teknar, þ.e.
stækkun álversins í Straumsvík,
stækkun Járnblendiverksmiðjunnar
og byggingu álvers Norðui'áls á
Grundartanga. Þessar þrjár fram-
kvæmdir munu auka útstreymi gróð-
urhúsalofttegunda um sem svarar
385.000 tonnum koltvísýrings. í
spánni er hins vegar ekki gert ráð
fyrir stækkun Norðuráls í fulla
stærð. Sú stækkun gæti aukið út-
blásturinn um 250.000 tonn til við-
bótar og þessi þrjú stóriðjuver því
aukið losun gróðurhúsalofttegunda
um 635.000 tonn, eða sem syarar til
23,6% af losun síðasta árs. í spánni
er ekki heldur gert ráð fyrir fleiri
stóriðjufi-amkvæmdum, svo sem
magnesíumverksmiðju eða álveri
Norsk Hydro eða Atlantsáls.
Það er deginum ljósara að gangi
þessi spá eftir verður ísland óra-
langt fi’á því að uppfylla markmið á
borð við það að halda útblæstri í
sama horfi og 1990, hvað þá að hann
dragist saman. Verði reist ný stór-
iðja verður ísland enn lengra frá
slíkum markmiðum, sem að öllum
líkindum verða bindandi að þjóða-
rétti. Þá má spyrja hvað sé til ráða.
Framkvsemdaáætlun um
að draga úr útblæstrinum
I fyrsta lagi er hægt að gn'pa til
aðgerða til að draga úr útblæstri
gróðurhúsalofttegunda. Ríkisstjórn-
in samþykkti í október 1995 fram-
kvæmdaáætlun um slíkar aðgerðir.
Þar á meðal er endurskoðun á skatt-
lagningu eldsneytis og upptaka sér-
staks koltvísýringsskatts, endur-
skoðun á gjaldtöku af bifreiðum og
eldsneyti með það að markmiði að
auka hlutfall sparneytinna bifreiða,
niðurfelling vörugjalda á rafbíla, efl-
ing orkusparnaðar við fiskveiðar, efl-
ing almenningssamgangna, bætt að-
staða fyrir gangandi og hjólandi veg-
farendur, aukin áherzla á vatnsafl og
jarðvarma í stað jarðefnaeldsneytis
og að auka bindingu koltvísýrings
með landgræðslu og skógrækt.
Settar hafa verið á stofn nefndir
og starfshópar til að vinna að fram-
gangi áætlunarinnar. í bréfi umsjón-
arnefndar ráðuneyta með fram-
kvæmdaáætluninni, sem sent var
umhverfisráðherra í maí síðastliðn-
um, kemur fram að mörg atriði áætl-
unarinnar eru enn í skoðun eða unn-
ið að þeim í ráðuneytum. Fá verkefni
eru komin á nokkurn rekspöl. Þó
hefur náðst takmarkaður árangur á
nokkrum sviðum, til dæmis í því að
skip taki rafmagn í höfnum í stað
þess að keyra ljósavélar, að fiski-
mjölsverksmiðjur noti ótryggt raf-
magn til að koma sér upp rafskauta-
kötlum, og að metangas sé brennt í
Sorpu. Samtals minnkar þetta þó út-
blásturinn aðeins um brotabrot af
því, sem til þyrfti.
Framhaldið verður áreiðanlega
erfitt. Ætla má að í ýmsum tiifellum
séu umhverfisvænir orkugjafar dýr-
ari en þeir, sem við notum í dag.
Einnig vakna spurningar á borð við
þá hvort íslenzkur almenningur sé
reiðubúinn að breyta lífsstíl sínum
og nota einkabílinn í mun minna
mæli.
Verulegar framkvæmdir era hafn-
ar við skógrækt og landgræðslu.
Markmið ríkisstjórnarinnar er að ár-
ið 2000 verði árleg binding koltvísýr-
ings í gróðri 100.000 tonnum meiri
en árið 1990. Miðað við fram-
kvæmdahraðann það sem af er ára-
tugnum hefur verið talið að tækist að
auka bindinguna um 78.000 tonn. Því
var talin þörf á 450 milljóna króna
aukafjárveitingu á áiunum 1997 til
2000 til að binda 22.000 tonn til við-
bótar. Það er innan við 1% af heild-
arútblæstri gróðurhúsategunda á
landinu. Þetta sýnir hvað aðgerðir til
að vinna á móti losun gróðurhúsa-
lofttegunda geta verið dýrar og það
sýnir líka að hugmyndir um að land-
græðsla og skógrækt hér á landi geti
gleypt aukningu útblásturs frá stór-
iðju eru ekki sérlega raunhæfar.
I öðru lagi væri auðvitað hægt að
sleppa því að gerast aðili að Kyoto-
bókuninni. En það er varla raunhæf-
ur kostur. Bent hefur verið á að Is-
land eigi, sem matvælaframleiðslu-
og ferðamannaland, mikið undir
ímynd hreinleika á alþjóðlegum vett-
vangi. Það myndi ekki hjálpa þeirri
ímynd að standa utan umhverfis-
verndarsáttmála á borð við Kyoto-
bókunina.
Og þótt Island sé lítið getur þjóðin
varla komið sér hjá að axla sinn
hluta af sameiginlegri ábyrgð jarðai’-
búa á framtíð plánetunnar. í nýlegri
skýrslu Þjóðhagsstofnunar segir að
þótt losun Islands skipti auðvitað
sáralitlu máli í heildarútblæstri
heimsins sé ólíklegt að Islandi líðist
að skjóta sér undan þátttöku í samn-
ingnum eða að uppfylla ekki skuld-
bindingar sínar án gagnaðgerða ann-
arra ríkja, sem kynnu að skaða hags-
muni íslands.
Hugmyndir um „sameigin-
lega framkvæmd" eg los-
unarkvóta
Þriðja leiðin er að reyna að stuðla
að því að í Kyoto-bókuninni verði
einhverjar undankomuleiðir fyrii’ Is-
land og önnur ríki, sem álíka er
ástatt um. Þegar ríkisstjórnin ákvað
að taka þátt í samningaviðræðum á
grundvelli Berlínarumboðsins var
ákveðið að leggja áherzlu á eftirfar-
andi atriði:
• að nýjar skuldbindingar [um los-
un] taki til allra gróðurhúsaloftteg-
unda og aðgerðir til að binda kolefni
í jörðu og gróðri verði metnar jafn-
gildar aðgerðum til að draga úr los-
un,
• að tekið verði tillit til sérstakra
aðstæðna einstakra ríkja, sérstak-
lega ríkja sem mæta orkuþörf sinni
að verulegu leyti með endurnýjan-
legum orkugjöfum,
• að nýjar skuldbindingar takmarki
ekki möguleika aðildarríkja til að
auka notkun endumýjanlegra orku-
gjafa vegna iðnframleiðslu jafnvel þó
framleiðsluferlin auki losun stað-
bundið.
Hugsunin á bak við síðasta
áherzluatriðið er í raun sú að Island
þurfi ekki að reikna útblástur frá
nýrri stóriðju með, þegar landið leit-
ast við að halda sig innan losunar-
marka, sem verða ákveðin í Kyoto-
bókuninni. Rökin era þau að það sé
andrúmsloftinu hagstætt að orku-
frekur iðnaður sé staðsettur á Is-
landi, vegna þess að orkan sé um-
hverfisvæn. Þá er væntanlega geng-
ið út frá því að bygging verksmiðju,
sem notar vatnsorku á íslandi, leiði
til þess að hætt verði við byggingu
verksmiðju annars staðar eða þá
verksmiðjum lokað, sem nota
„óhreina" orku, til dæmis frá kola-
kyntum orkuveram.
Niðurstaðan í þessu máli skiptir
auðvitað mjög miklu máli fyrir stór-
iðjudrauma Islendinga. Segja má að
í því efni sé nú beðið eftir Kyoto;
Guðmundur Bjarnason umhverfis-
ráðherra hefur sagt að ekki sé skyn-
samlegt að taka ákvarðanir nú um
byggingu fleiri stóriðjuvera, sem
gætu bundið hendur islenzkra
stjórnvalda langt fram á næstu öld.
Bíða verði með slíkar ákvarðanir þar
til ljóst verður hvaða skuldbindingar
verði í Kyoto-bókuninni.
Eitt helzta ágreiningsefni lofts-
lagssamningaviðræðnanna er
einmitt hversu mikið tillit eigi að
taka til sérstakra aðstæðna í ein-
stökum ríkjum. Bandai’íkin, ESB og
ýmis þróunarríki hafa lagzt gegn
slíkum ákvæðum og viþa flatan nið-
urskurð í öllum iðnríkjunum. Island,
Noregur, Japan, Sviss, Ástralía og
fleiri iðnríki hafa hins vegar lagt til
að losunarmörk verði mismunandi
eftir aðstæðum hvers og eins, þannig
að riki sem eigi erfitt með að draga
úr losun fái meira svigrúm en þau
sem eigi auðvelt með það. Settar
hafa verið fram hugmyndir, t.d. í
japönsku tillögunni, um að taka tillit
til fólksfjölgunar, útblásturs miðað
við fólksfjölda, útblásturs á hverja
framleiðslueiningu og árangurs í að
draga úr útblæstri fyrir árið 1990,
sem er það viðmiðunarár, sem oftast
er nefnt.
Komið hafa fram hugmyndir í
samningaviðræðunum um að hægt
verði að verzla með losunarkvóta
gi-óðurhúsalofttegunda. Þannig gæti
t.d. fyrirtæki, sem hygðist reisa ál-
verksmiðju á íslandi, keypt útblást-
urskvóta í sínu heimalandi og flutt
hann til íslands, væntanlega að því
gefnu að ódýrara væri fýrir fyrir-
tækið að kaupa losunarkvóta fyrir
verksmiðju á Islandi en í heimaland-
inu vegna þess að íslenzka orkan
væri framleidd með umhverfisvænni
hætti. Bandaríkjastjórn er hlynnt
kvótakerfi af þessu tagi og einnig
Nýja-Sjáland, Noregur, Astralía og
fleiri ríki.
Þá era uppi hugmyndir um „sam-
eiginlega framkvæmd" markmiða
samningsins, þ.e. að iðnríki geti haft
samstarf við annað iðnríki eða ríki í
þriðja heiminum um að draga úr út-
blæstri gróðurhúsalofttegunda og
árangurinn teldist báðum til tekna.
Dæmi, sem nefnt hefur verið, er að
Island ætti samstarf við t.d. Holland
um flutning rafmagns til Hollands
um sæstreng og að sú minnkun út-
blásturs, sem yrði til við það að raf-
magnið kæmi í stað óhreinni orku-
gjafa, yrði færð í útblástursbókhald
beggja ríkja.
Enn er allt í óvissu um niðurstöð-
una í Kyoto og ljóst er að afstaða
Bandaríkjanna, sem skýrist að öllum
líkindum síðar í þessari viku, ef
marka má fréttir bandarískra blaða,
mun skipta miklu máli. Hitt er víst
að gífurlegir hagsmunir era í húfi og
fleiri en Islendingar bíða spenntir
eftir Kyoto.
fundur
með Ágústu Johnson
a morgun
Fundurinn verður frá kl. 12.00 - 13.00
í Kosningamiðstöðinni í Austurstræti.
Boðið verður upp á súpu og brauð.
Allir velkomnir
Stuðningsmenn
Kosningamiðstöðin Austurstræti
Súnar: 561 9599 / 561 9526 / 561 9527
Opið virka daga 9-18
Laugardaga 10-16
Sunnudaga 14-16