Morgunblaðið - 19.10.1997, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1997
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
AUÐLINDASKATTUR
GEGN ALMANNAHAG
LEKTOR við Háskóla íslands,
^Þórólfur Matthíasson, hefur nú með
skömmu millibili birt tvær heilsíðu-
greinar í Morgunblaðinu. Efni
þeirra var annars vegar endurbirt-
ing á grein hans í Fjármálatíðindum
og hins vegar athugasemdir við
athugasemdir undirritaðra. Til-
gangur þessara greinaskrifa Þór-
ólfs er að færa rök fyrir nauðsyn
aukinnar skattheimtu á sjávarút-
veg. Síðari grein hans má telja með
skilmerkilegri skrifum um auðlinda-
skattinn á síðum Morgunblaðsins.
Hitt er, að það er mat okkar að
nokkurs misskilnings gæti hjá lekt-
omum þegar hann fjallar um rök-
semdir undirritaðra. Grein þessi er
skrifuð til að skerpa á því sem hon-
‘um kynni að hafa missýnst eða
yfirsést við lestur síðustu greinar
okkar félaganna.
Slj órnmálamaður í
Akademíunni?
Eitt af einkennum akademískrar
umræðu er að þeim sem hana
stunda ber að velta upp kostum og
göllum kenninga sinna. Þessi nálg-
un á umræðuefni nýtur bæði virð-
ingar og trausts, því persónulegar
skoðanir einstaklingsins eru látnar
.. lönd og leið og einskis leitað nema
sannleikans. Það vekur því nokkra
athygli að í grein sinni í því virta
tímariti Fjármálatíðindum segir
Þórólfur að hann muni telja upp rök
fyrir auðlindaskatti. Ekki eru talin
upp þau rök sem mæla á móti kenn-
ingum hans. Ef lektorinn ætlast til
þess að litið sé á umfjöllun hans
sem innlegg fræðimanns á sviði
hagfræði þá hefði það verið lág-
markskurteisi við viskugyðjuna svo
ekki sé nú talað um lesandann að
geta bæði raka með og á móti. Sú
nálgun sem Þórólfur velur er nálgun
áróðursmannsins sem sveipar sig
skikkju fræðimennskunnar. En
þetta skulum við láta liggja á milli
- hluta eins og Þórólfi er tamt að
orða það.
Þjóðin prettuð?
í þeirri umræðu sem hér fer á
eftir er nauðsynlegt að spyrja þeirr-
ar grundvallarspumingar hvort
auðlindaskattur sé nauðsynlegur til
þess að þjóðin fái notið arðsins af
fiskveiðiauðlindinni. Þórólfur og
skoðanabræður hans telja að best
sé að innheimta arðinn inn í ríkis-
sjóð og fela síðan stjómmálamönn-
um að dreifa honum á „réttlátan"
hátt. Margir og þar á meðal undir-
ritaðir eru hins vegar þeirrar skoð-
unar að affarasælast fyrir þjóðina
sé að láta sem mest af arðinum
r verða eftir í fýrirtækjunum sem
skapa hann. Þau sjá þá um að nýta
hann sem best, m.a. með því að
skapa ný atvinnutækifæri, með
tryggari rekstri, hærri launum
starfsmanna, ömggari byggðaþró-
un o.s.frv. Það er einnig þarft að
hafa í huga að skuldir sjávarútvegs-
ins em nú yfír 100 milljarðar króna.
Helstu lánardrottnar em opinberir
aðilar - stór hluti fískveiðiarðsins
mun renna beint til hins opinbera.
Hitt er einnig að sölu- og rekstrar-
hagnaður er skattskyldur og því
* mun hið opinbera fá vemlegan hluta
arðsins beint í sinn hlut með þeim
hætti. Auk þess hefur hluthafafjöldi
í sjávarútvegsfyrirtækjum marg-
faldast á undanfömum ámm og
taka tugir þúsunda íslendinga bein-
an og óbeinan þátt í útgerð. Þessi
atriði er nauðsynlegt að hafa í huga
þegar upphrópanir um að þjóðin sé
t hlunnfarin glymja hvað hæst.
Sterkur sjávarútvegur,
segja Dlugi Gunnars-
son og Orri Hauksson,
er því ein meginfor-
senda hagvaxtar á ís-
landi, ekki hemill.
Opinber sveiflujöfnun
Þórólfur bendir á í báðum grein-
um sínum að undirritaðir hafi ekki
svarað öllum athugasemdum hans.
Þetta er rétt hjá lektomum, en virða
verður undirrituðum það til vor-
kunnar að það em takmörk fyrir
hvað greinar í Morgunblaðinu geta
orðið langar. Reynt var að svara
því sem bitastæðast þótti. í ljósi
þessarar umkvörtunar er athyglis-
vert að í tveimur ítarlegum greinum
sínum gerir hann enga tilraun til
að hnekkja þeim röksemdum sem
undirritaðir hafa ásamt mörgum
öðrum fært gegn opinberri sveiflu-
jöfnun. Þetta er enn áhugaverðara
í ljósi þess að rökin um opinbera
miðstýrða sveiflujöfnun hafa verið
þungamiðja í rökum ýmissa skatt-
lagningarsinna. í þeirri umræðu
lýstur saman annars vegar þeirri
skoðun að best sé að fela fyrirtækj-
unum sjálfum að kljást við sveifl-
urnar og nýta þar með þekkingu
allra til að takast á við vandann.
Hins vegar er sú skoðun að réttast
sé að fást við þessar sveiflur með
því að góður hópur valinkunnra
manna (t.d. hagfræðinga og verk-
fræðinga) setjist niður og fínni út
heppilegan skatt hveiju sinni á sjáv-
arútveginn sem á að koma í veg
fyrir sveiflur. Fijálslyndir menn
hafa flestir komist að þeirri niður-
stöðu að betra sé að treysta á lausn-
ir markaðarins, þar sem vit og
ábyrgð margra nýtist í stað lausna
miðstýrðs ríkisvalds sem hefur tak-
markað vit og enn takmarkaðri
ábyrgð. Þetta ætti ekki að vera
hagfræðilektornum nýlunda.
Hús lektorsins
Einkar áhugavert var að kynnast
skoðunum Þórólfs um hvernig nýt-
ingarréttur á auðlind myndast.
Undirritaðir settu fram þá staðhæf-
ingu að verðmæti auðlindar væri
sá mismunur sem væri á milli þess
kostnaðar sem félli til við nýtingu
hennar og þeirra tekna sem mætti
hafa af nýtingunni. Sú tækni sem
gerir okkur nú kleift að nýta fisk-
veiðiauðlindina með ábata hefur
ekki alltaf verið til. Hún varð til í
viðleitni útgerðarmanna til að nýta
auðlindina með hagnaði. Án þessar-
ar tækni væri auðlindin verðlaus.
En þessu er lektorinn ekki sam-
mála. Fullur ákveðni segir hann að
„það sé fískveíðistjórnunarkerfið
sem geri aflahlutdeild að verð-
mæti“. í framhaldinu segir Þórólfur
að þar með hefði átt að úthluta
Gylfa Þ. Gíslasyni og öðrum vís-
indamönnum aflahlutdeild á undan
öllum öðrum. Þessi skoðun Þórólfs
er frumleg og allrar athygli verð.
Það er rétt hjá honum að atbeina
ríkisvaldsins þarf til þess að við-
halda kerfi séreignarréttar og að
séreignarkerfí er nauðsynlegt til að
hafa megi varanlegan hagnað af
nýtingu takmarkaðra náttúruauð-
linda. En að halda því fram að verð-
mæti fiskveiðiauðlindarinnar felist
í því að komið sé á sérstöku físk-
veiðistjómunarkerfí er mjög djörf
ályktun. Fáránleikann má best sjá
með því að beita þessari „rök-
færslu" á öðrum sviðum samfélags-
ins. Það má t.d. auðveldlega færa
fram þau rök að jafn jarðneskir
hlutir og hús manna sæki verð-
mæti sitt að nokkru í það að ríkis-
valdið hefur komið á því kerfí að
hús skuli vera í séreign. Híbýli lekt-
orsins myndu missa nokkurs verð-
mætis ef hann gæti ekki bannað
öðrum að búa þar og notið til þess
fulltingis hins opinbera. Væri sú
krafa gerð á lektorinn að hann
væri sjálfum sér samkvæmur þyrfti
hann að játast undir þá skoðun að
þar sem ríkisvaldið verði sérstakan
eignarrétt hans á húsinu, ættu þeir
einstaklingar, sem komu slíku kerfi
á eða stæðu kostnað af því, hlut-
deild í húsi lektorsins. A.m.k. hefðu
þeir rétt á að gista eina og eina
nótt. Það að ríkisvaldið telji að þjóð-
arhagsmunum sé best borgið með
því að koma á séreignarkerfi í sjáv-
arútvegi er ekki tilefni þess að
Gylfí Þ. og Bjami Bragi fái úthlut-
að aflaheimildum. Og spyija má þá
til gamans: Hvers hefði þá Adam
Smith mátt vænta.
Út og suður með lektornum
Þórólfur les úr síðustu grein und-
irritaðra að þeir hafí rætt „út og
suður um að eðlilegt sé að fýrirferð
sjávarútvegs sé mikil þegar sú at-
vinnugrein verður fyrir búhnykk".
Nú má vera að undirritaðir hafí
ekki einfaldað mál sitt nóg eða að
Þórólfur hafí lesið greinina full
hratt yfír. í greininni ræddu höf-
undar um að hlutfallslegir yfírburð-
ir íslendinga gagnvart öðrum þjóð-
um í sjávarútvegi væru síður en svo
þjóðarógæfa og að aðlögun hag-
kerfisins að þeirri staðreynd væri
ekki vandamál. Lektorinn bendir í
þessu sambandi réttilega á í Fjár-
málatíðindum að s.k. „hollensk
veiki“ komi einungis upp þar sem
tekjur af nýtingu náttúruauðlinda
væru einungis tímabundnar. Þessi
veiki á því ekki við um íslenska
hagkerfíð. Öllu fremur býður sterk
staða íslensks sjávarútvegs á al-
þjóðavettvangi upp á margvísleg
sóknarfæri íslensks iðnaðar. Fram-
sækin fyrirtæki eins og Marel,
Sæplast og Hampiðjan eru gott
dæmi þar um. Einnig röktu undirrit-
aðir að „lausn“ hins meinta vanda,
þ.e. breytt skattkerfi með auðlinda-
skatti ásamt gengisfellingu, fæli í
sér atburðarás sem nýttist ekki
þeim iðngreinum sem búa ekki við
hagstæða samkeppnisstöðu hér-
lendis. Vitnað var í tölulegar stað-
reyndir í þessu sambandi, bent var
á þá nauðsyn að mismuna ekki at-
vinnuvegum og sérstaklega var
rætt hvemig fyrmefnd „lausn"
kæmi harðast niður á tekjulægstu
einstaklingunum. Lektorinn ákvað
að leiða þessa um-
ræðu hjá sér og af-
greiða hana sem „út
og suður“.
Dauðagildra Chile
Fróðlegt er að
kynna sér skrif í nýj-
asta hefti The Ec-
onomist. Þar er sagt
frá stöðu mála í Chile
um þessar mundir.
Fram kemur að síðan
landið var opnað fyr-
irverslun 1976 hefur
hlutur iðnaðar í
þjóðarframleiðslu
dregist saman úr
27% árið 1973 í
16,8% árið 1995. í staðinn hefur
landbúnaður og sjávarútvegur vax-
ið. Þessi þróun byggist á því að
Chilebúar hafa hlutfallslega yfír-
burði í þessum greinum og land
þeirra og mið eru gjöful. í tengslum
við landbúnað og sjávarútveg hafa
nýjar framleiðslugreinar sprottið
upp og nú er svo komið að t.d. vin
frá Chile eru heimskunn og fískeldi
fer vaxandi í landinu. Margur auð-
lindagjaldsmaðurinn myndi segja
að hér væri komin hin versta dauða-
gildra. En öðru nær. Hagvöxtur á
ári í Chile hefur verið 7,2% að
meðaltali síðan 1987, langt umfram
meðaltalshagvöxt innan OECD.
Þessi niðurstaða þarf ekki að koma
okkur íslendingum á óvart. Við
höfum hlutfallslega yfírburði í sjáv-
arútvegi. Iðnaður hefur þar með
sóknarfæri og aukið viðskiptafrelsi
samfara skynsamlegri stjóm opin-
berra fjármála er grunnurinn að
hagvexti landsins. Sterkur sjávar-
útvegur er því ein meginforsenda
hagvaxtar á íslandi, ekki hemill.
Það eru engin ný sannindi að við-
skiptafrelsi er forsenda velmegun-
ar; opinber stýring atvinnulífsins
hvaða nafni sem hún kann að nefn-
ast er óhagkvæm og þar með skað-
vænleg.
Sértækt réttlæti
Þórólfí er nokkuð niðri fyrir er
hann ræðst til atlögu við þá skoðun
að skattlagning mismuni útgerðar-
mönnum. Hann telur að þar sem
afskrifa hafi mátt keyptar afla-
heimildir, sé réttlátt og sanngjarnt
að leggja sama skatt á þá sem í
upphafi voru fest veiðiréttindi og
þá sem keyptu slík réttindi fullu
verði - þeir séu jafn vel staddir.
Við þetta er fyrst að athuga, að
þessi fullyrðing Þórólfs er í nokkru
ósamræmi við þá almennu skoðun
að ekki sé gerlegt fyrir nýliða að
hefja útgerð. Of dýrt sé að kaupa
kvóta og þar með einskorðist út-
gerð við þá sem fengu kvóta „gef-
ins“ í upphafi eða þá sem eiga
góða að. Þórólfur telur aftur á
móti að þeir séu jafnt settir; þeir
sem fengu festan kvóta í upphafi
og þeir sem keyptu sig inn. En
látum þetta liggja milli hluta. Hitt
dregur úr réttlæti lektorsins að
margir þeirra sem fest voru rétt-
indi í upphafi hafa nú selt þau. Á
þá verður ekki lagður skattur úr
þessu. Eins er að ef skatturinn
væri lagður á, t.d. á næsta ári,
myndi það mismuna freklega þeim
sem keyptu kvóta fyrir svo sem
ljórum árum og þeim sem keyptu
hann rétt áður en skattheimtan
mun koma til framkvæmda. En
öllu máli skiptir að Þórólfur virðist
hafa misskilið hvemig afskriftir á
aflaheimildum verka í skattalegu
tilliti. Skattur á hagnað fyrirtækja
er 33%. Það er því ljóst að fyrir-
tæki getur aldrei sparað sér skatt-
greiðslur nema sem nemur 33% af
virði veiðiheimildar - ekki 100%
eins og lektorinn lætur að liggja.
Fullyrðing Þórólfs, um að skatt-
leggja megi alla jafnt, stenst því
engan veginn.
Innanjaðarshagnaðarnefndin
í kafla sem ber hið tilkomumikla
nafn „Rentuaðgreiningarrökin"
fjallar lektorinn um hugtakið “inn-
anjaðarshagnað". Lái nú lesandan-
um hver sem vill, en það er ekki
laust við að hann fái eilítið í hnén
þegar hann er laminn með slíkum
orðum. Til að róa lesandann tekur
lektorinn fram að hann þekki ekki
nokkum talsmann veiðigjalds sem
myndi vilja innheimta s.k. innan-
jaðarshagnað. Nú er það ekki und-
irritaðra að leggja mat á hveija
lektorinn þekkir og hveija ekki, en
greinilegt er að hann hefur misskil-
ið röksemdafærslu undirritaðra.
Þess vegna er nauðsynlegt að
skýra nánar hvað við var átt. Ljóst
má vera að ef auðlind gefur engan
arð sökum þess að kostnaður við
að nýta hana er jafn tekjum af
henni, þá er hún verðlaus og ber
því engan skatt. Sá skattur sem
lektorinn berst fyrir kemur til
vegna þess að auðlindin er verð-
mæt - kostnaður er lægri en tekj-
ur. Til að einfalda nú málið enn
frekar skulum við ímynda okkur
að þessi hagnaður sé 10 kr. á kíló.
Til að „koma þessum hagnaði til
þjóðarinnar" er nú ákveðið að
leggja á einnar krónu skatt - auð-
lindaskatt. Setjum nú svo að út-
gerðarmenn þrói síðan svo snjalla
leið til að sækja fískinn að hagnað-
urinn verði 100 kr. Verður skattur-
inn áfram ein króna eða verður
þeim „rökum“ beitt að þessi nýja
aðferð til að sækja aflann verði
sjálkrafa þjóðareign og því tilefni
aukinnar skattheimtu. M.ö.o. verð-
ur skatturinn óháður hagnaði veið-
anna? Og hvemig ætlar lektorinn
að skilgreina innanjaðarshagnað-
inn sinn? Gaman væri að fá upplýs-
ingar um hversu hár hann er nú
um þessar mundir. Hver er t.d.
innanjaðarshagnaðurinn í loðnu-
veiðum, í ufsaveiðum, í síld eða
þorski? Er hann ef til vill alls stað-
ar sá sami? Hér er þarft verk fyrir
stóra nefnd verkfræðinga og hag-
fræðinga.
Hrun jaðarskatta
Undirritaðir og lektorinn eru
sammála um að það hlýst minna
óhagræði svo sem vegna jaðar-
áhrifa, þegar lagður er skattur á
aflaheimildir en þegar hefðbundn-
um sköttum er beitt. í fyrri grein
okkar bentum við hins vegar á að
skoða þarf stærðargráðu slíks hag-
ræðis í samhengi við annað óhag-
ræði sem skapast á móti, eigi þessi
röksemd að vera meira en frískleg
kappræðuæfíng. Fræðimenn hafa
nefnt að við bestu hugsanlegu að-
stæður gæti mögulegt hagræði af
þessari skattbreytingu orðið á bil-
inu 0,4 til 1 milljarður. Undirritað-
ir gerðu það að hugmynd sinni að
Þórólfur velti samhliða þessu upp
þeim kostnaði sem af þessari breyt-
ingu hlytist, vægi síðan og mæti
áður en hann kæmist að niður-
stöðu. Að hann tæki með í reikn-
inginn áhrif byggðaröskunar sem
óumflýjanlega fylgir í kjölfarið, því
skatturinn leggst þyngst á þær
byggðir þar sem sjávarútvegur
hefur mest vægi. Að hann liti til
versnandi samkeppnishæfni ís-
lensks sjávarútvegs gagnvart ríkis-
styrktum sjávarútvegi erlendis og
að hann legði mat á sóunina sem
fylgdi rentusókn þrýstihópa á ríkis-
sjóð þegar hagnaðurinn af grein-
inni væri kominn í kistur fjármála-
ráðherra. Ekki er nóg að líta ein-
ungis á tekjuhliðina, huga verður
að kostnaðinum líka. Mestur verð-
ur arnsúgurinn af máli lektorsins
þegar hann fullur vandlætingar
spyr hvort ungum sjálfstæðis-
mönnum fínnist lækkun jaðar-
skatta úr 41% í 28% lítilræði. Und-
irritaðir hafa ekki umboð til að
svara fyrir unga sjálfstæðismenn.
En í ljósi þess kostnaðar sem óumf-